Vakti zamanında ana akım medyada “reklamsız gazete olur mu” tartışması vardı. Tartışma ne sonuca bağlandı ya da bir sonuca bağlandı mı hatırlamıyorum ama Küba’ya gittiğimizde Granma gazetesinin sayfalarında tek bir reklam dahi görmemiştik. Cadde ve sokaklarda da görüntü kirliliğinden başka bir işe yaramayan reklam tabelaları yoktu. Demek ki oluyormuş. Peki reklamsız ve ücretsiz müzik/podcast dinleme platformu olur mu?
Hem mobil uygulamalar hem de internet sitesi üzerinden medya hizmeti veren TRT Dinle Ağustos 2020’de yayın hayatına başladı. Reklam yok. Abonelik ücreti yok. Ne maliyeti varsa, ki çok fazla olmadığını biliyorum, vergilerle finanse ediliyor, tıpkı diğer sosyal devlet hizmetleri gibi.
Eğer sosyal devlete külliyen karşı amansız bir liberalseniz zaten diyecek bir şey yok. Fakat vergiyle finanse edilen ve toplumdaki eşitsizlikleri azaltmaya yarayan kamu hizmetlerine prensipte karşı değilseniz TRT Dinle uygulamasını da beğeneceksinizdir. Nitekim pek çok kişi vergilerin böyle uygulamalar için kullanılmasından son derece memnun. Ekşi Sözlük’te Spotify üyeliğini TRT Dinle lehine iptal ettiğini yazan kullanıcılar var. Ben Spotify hesabımı kapatmadım ama harcadığım vaktin önemli bir bölümünün TRT Dinle’ye kaydığını söyleyebilirim.
Ücretsiz ve reklamsız medya uygulaması
Şarkı, müzik, canlı radyolar, radyo tiyatrosu, sesli kitap ve podcast kategorilerinde içerik sunan TRT Dinle, şimdilik Spotify’ın birebir muadili değil. Benzer ama farklılaştırılmış bir hizmet sunuyor. Bazı kategorilerde daha zengin, bazı kategorilerde daha fakir. Ara yüzü Spotify’a benziyor (zaten bütün uygulamalar birbirine benziyor) ama bence kullanımı daha kolay ve sade.
Kâr amacı gütmediği için Spotify gibi saçma sapan algoritmalarla saçma sapan şarkıları size dayatmıyor. Çalma listeleri de hiç kimsenin bilmediği ama para verip üst sıralara giren sanatçılarla dolu değil. Poptan caza, sanat müziğinden klasik müziğe çoğu listeye göz gezdirdim; eksikler veya gelişime açık alanlar olsa da hepsi Spotify’ınkilere göre çok daha makul bir şekilde düzenlenmiş. Hiçbir listede aynı sanatçıdan ikiden fazla şarkıya denk gelmedim. Mesela vaktiyle Spotify’ın Türkçe Rock listesinde, misal, Haluk Levent’in hiçbir şarkısı yokken Adamlar aynı albümden altı şarkıyla yer almıştı. TRT Dinle küratörleri, eksikler olsa da, listeleri daha kapsayıcı bir şekilde düzenlemişler. En azından benim ilk izlenimim bu yönde.
Spotify’dan farklı olarak bütün TRT arşivini bulabiliyorsunuz. Adile Naşit’in Uykudan Önce, Burak Eldem’in Rock Günlüğü, Doğan Hızlan ile Karalama Defteri, Pazar Konseri, Film Önü/Arkası gibi klasik programların hepsi podcast olarak var. Radyo tiyatrosu ise benim en çok sevdiğim ve belki en çok kullandığım kategori. İhsan Oktay Anar’ın Puslu Kıtalar Atlası’ndan Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı’sına, Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah’ından Gabriel Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık’ına kadar genelde Ankara Radyosu tarafından yapılmış birçok arkası yarın ve radyo tiyatrosu eseri var.
Aynı şekilde sesli kitap arşivi de başlangıç aşaması için tatmin edici. Muhteşem Gatsby, Don Kişot, Madam Bovary, Kuyucaklı Yusuf, Suç ve Ceza (151 bölüm), Veba, Beyaz Diş, Gulyabani, Hamlet ilk dikkat çekenlerden… Bunların birçoğunun, hatta fazlasının, İngilizce seslendirilmiş kamuya açık LibriVox kayıtları bile platforma aktarılmış.
Telif anlaşmaları
Edindiğim bilgilere göre TRT Dinle, MESAM ve MSG gibi meslek birlikleriyle geçen sene beta sürümü için düşük bir meblağdan bir yıllık deneme anlaşması yapmış. Deneme süresi bittiğinden şimdi daha geniş bütçeli bir anlaşma için protokol yapılmış ama sıkı bir pazarlık sürdüğü için henüz anlaşma sağlanmamış.
Telif pazarlığı ve potansiyel siyasi kontrol konularını şimdilik bir kenara koyalım. Ben sırf muhalif kimliğinden ötürü TRT Dinle listelerine konmayan bir sanatçıya rastlamadım; Tarkan’dan Zülfü Livaneli’ye, Moğollar’dan Duman’a, Athena’dan Aylin Aslım’a muhalif kimlikleriyle bilinen herkes kendilerine özel seçki listeleriyle uygulamada yer almış. Tabii bu hiç siyasi müdahale olmayacağı anlamına gelmiyor. Siyasi taraflılık kısa vadede bazı muhalif müzisyenler için bir kaygı olabilir, bunu anlıyor ve kabul ediyorum ama ben kısa vadeli siyasi çalkantılardan çok uzun vadeli ekonomi politik ile ilgilendiğim için bu gibi alternatif uygulamaların gelecekteki potansiyelini tartışıyorum. Zira TRT, iktidar partisinden önce de vardı, sonra da var olacak.
TRT ile ilgili mevcut problemler çözülebilir. Fakat kâr amacı güden Spotify ve YouTube tekelleri ile ilgili problemler kapitalizm sınırları içinde çözülemez. Bu yüzden TRT Dinle, kâr amacı güden dijital uygulamalara kamucu bir alternatif olması bakımından bizler için çok güzel bir başlangıç olmuştur. Emeği geçen herkesin ellerine sağlık. Umarım demokratik ve katılımcı bir şekilde geliştirilmeye devam edilir.
TRT Dinle’nin artıları ve eksileri
| + Reklam yok | – Bazı janrlar yetersiz; rap müzik hiç yok, metal yetersiz, alt janrları hiç yok |
| + Abonelik ücreti yok | – Sanatçı profilleri yok, sadece çalma listeleri var |
| + Şarkı atlamak için para istemiyor | – Albüm dinleyemiyorsunuz |
| + Arka plana aldığınızda yayın kesilmiyor | – Kendi listelerinizi yapamıyorsunuz |
| + Kâr amacı gütmediğinden saçma sapan algoritmalar çalıştırmıyor | – Spotify’daki “Duş Şarkıları” gibi listeler TRT Dinle’de de var (Yağmurda Rock, Kahve İçerken, Yaz Yemeği vs. gibi) |
| + Başta klasikler olmak üzere yerli ve yabancı birçok sesli kitap var | – Listeleri karışık çalamıyorsunuz, bu da ilk sıralardaki şarkılara telif bölüşümünde haksız bir avantaj sağlıyor, mutlaka değişmeli |
| + Zengin ve güncellenen radyo tiyatrosu listesi var | – Bazı sanatçıların iki ismi var, “Adamlar” ve “Grup Adamlar” gibi |
| + TSM, THM ve diğer yöresel müzik kapasitesi kuvvetli | – Peyk, No Land, Ars Longa, Gazapizm, Dark Tranquillity, Hatebreed ve Lamb of God yok |
| + TRT arşivi dijitale aktarılmış | |
| + Cihazınızı Spotify kadar kasmıyor |
