|
Getting your Trinity Audio player ready...
|
Öncelikle “etik” kısıtlayıcı kurallar bütünü olarak algılanmamalı. Neyin yapılıp yapılmaması gerektiğini dikte eden değil “nasıl” yapılmalı sorusunun karşılığını veren bir bilgi birikimi olarak görülebilir.
Sosyal medya platformlarına dair makul düzenlemeler hâlen eksik. İfade özgürlüğü ile nefret söylemi arasındaki çizgi giderek muğlaklaşıyor. Sahte haberler ise dört bir yanımızı sarmış durumda. İçinde bulunduğumuz dijital çağda belirsizlikler artarken gazetecilere önemli rol düşüyor.
Bugün sürekli değişen teknolojiyle uzlaşmaktan alabildiğine uzak bir medya ekolojisinin tam ortasındayız. Medya etiği uzmanı Stephen J. A. Ward’a göre, günümüzün medya devrimi birbiriyle yarışan kuralları ve farklı yorumları beraberinde getiriyor, hatta bazı konularda etik kurallara ihtiyaç olup olmadığı yönünde ciddi anlaşmazlıklar doğuruyor. Ward’un savunduğu üzere medya etiği de medya gibi bir çıkmazda mı onu zaman gösterecek. Öte yandan, kimilerine göre yeni medya gazeteciliği geleneksel medyadan farklı etik kurallar gerektirmiyor. Ethics for Journalism Network (EJN) tam olarak bunu savunuyor. Gazeteciliğin 5 temel ilkesini Doğruluk ve Güvenilirlik, Bağımsızlık, Adalet ve Tarafsızlık, İnsan Odaklılık, Sorumluluk olarak sıralayan EJN, web sitesinde gazetecilere bu maddelere ek bir sorumluluk yüklemeyi gerekli görmediklerini duyurmuş. Bununla beraber hukuki ve sosyal bir çerçevenin oluşturulmasına da karşı olmadıklarını eklemiş. EJN, geleneksel medyanın başı çekip çevrim içi mecralarda kamu yararına içerik paylaşan herkese örnek olması gerektiğini belirtmiş. Peki nasıl bir yol izlenmeli, gazetecilik etiği dijital medyaya nasıl uyarlanmalı?
Gazeteci kimdir?
“Gazetecilik kavramı ve gazeteci ne işe yarar?” soruları gazetecilik mesleği doğduğundan beri tartışılıyor. Sosyal medyanın giderek yaygınlaştığı ve habere ulaşmada başlıca kaynaklardan biri hâline geldiği günümüzde “yurttaş gazeteciliği” kavramının anlaşılması ve “gazeteci kimdir?” sorusunun cevaplanması aciliyet kazandı.
İnternetin topluma etkisi üzerine önemli çalışmaları bulunan Profesör Clay Shirky’ye göre, “Haberde etik eskiden bir iç meseleydi ama internet bunu değiştirdi.” Yani gazeteci sadece kendi ya da mensubu olduğu yayın organının etik kurallarına göre hareket edemiyor artık, okuyucusunun da onayını alması gerekiyor.
Ward, hem yurttaş gazetecinin hem de profesyonel gazetecinin içinde bulunduğu karma bir haber medyasına doğru yol aldığımızı söylüyor. Bu karma haber medyası da yeni karma bir medya etiği yani blog yazan, tweet atan, yayın yapan ya da gazetede yazan amatör ve profesyonel gazetecilerin hepsinin yaralanabileceği bir rehber gerektiriyor Ward’a göre. Üzerine yeniden düşünülerek, dünün değil bugünün ve geleceğin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir medya etiğini konuşmanın zamanı geldi de geçiyor.
Yeni nesil katmanlı haber merkezleri
Yapısal değişiklikler için Ward’un önerisi katmanlı bir haber merkezi. Esasında şu an birçok haber merkezinin uyguladığı yöntem. CNN, BBC, The New York Times gibi belli başlı basın yayın kuruluşları artık sadece muhabir, editör, prodüktör ilanı vermiyor işe alımlarda. SEO uzmanı, içerik üretici, veri analisti vb. yeni alanlara yer açıldı ve gazetecilerin bu uzmanlarla birlikte çalıştığı yeni nesil bir haber merkezi oluştu. Artık gazetecilik içerik üretimiyle, SEO ve tıklarla yarışır oldu. Belki de etik açıdan en büyük sorun bu: Gazeteciliği içerik üretiminden ayıran şey ne?
Dijital olarak doğan Vice News ilk zamanlarında çokça eleştirildi, gerçek gazetecilik yapmadıkları iddia edildi. Ama sonunda The New York Times da değişimin kaçınılmaz olduğunu kabul ederek yapısını esnetti ve oyunu internetin kurallarına göre oynamaya başladı. Öyle ki 2020 hedeflerinde gazeteciler dışında da arka planda haberi görsel olarak daha ilgi çekici hâle getirecek, uygulamalar geliştirecek uzmanları işe alacağını ve daha karma bir haber merkezine dönüşeceğini duyurdu.
Ama tabii gazeteciliğin amacı ve görevi sadece en çok ilgi çekecek, en çok tıklanacak haberi yapmak değil, sıkıcı olanı, bilmemiz gerekeni de haberleştirmek. Bilginin paylaşımı artık yayın organlarının elinde değil platformlarda ve medya şirketleri faaliyetlerine devam edebilmek için buna ayak uydurmak zorunda. İşte bu nedenle medya etiğinin yeniden düşünülmesi dijital çağa uygun olacak şekilde kapsamının genişletilmesi gazeteciliğin geleceği açısından kaçınılmaz gibi görünüyor.
Tabii ki tüm mecralar için uygun tek bir reçete yok. Ama her gazetecinin bireysel olarak dikkat edebileceği başlıkları şöyle sıralayabiliriz:
1. Hızla hareket edip paylaşmak yerine teyit etmek
“Henüz teyit edilmemiş görüntülerde…” diyerek haberi paylaşmak yerine artık dijital kaynakları tespit etmek mümkün. BBC gibi haber merkezlerinin artık sadece bu alanda çalışan ekipleri var (UGC). Yurttaş gazeteci ne paylaşıyor, görüntüler ve bilgiler doğru mu değil mi bunu teyit edebiliyorlar. Ve tabii ki, teyit.org gibi doğrulama platformlarından yararlanılabilir.
2. Kopyala yapıştır ya da telifsiz kullanım yerine izin istemek
İnternetin getirdiği bir başka sorun da bilginin izinsiz kullanımı. Twitter’da ya da bir blogda paylaşılmış bir içeriği kullanmadan önce izin istemek ve kaynağa referans vermek uygun olacaktır.
3. Araştırmak
Belki de en temel madde bu. Kimi zaman masa başında raporları incelemek, verileri analiz etmek yeterli olmayabilir. Eğer emin değilsek, konuya çok hâkim değilsek masa başından ayrılıp geleneksel gazetecilik kurallarına başvurabiliriz. Bir bilene başvurmak, kaynakları çeşitlendirmek habercilik etiği bakımından her zaman işe yarayacaktır.
4. İnternet dünyasından haberdar olmak
Gazeteciliği artık internetten bağımsız değerlendirmek, geleneksel gazeteciliği çevrim içi gazetecilikten ayırmak mümkün değil. Sosyal medya platformlarının değişen düzenlemelerini takip etmek ve haberin ulaşacağı kitleyi düşünmek şart. Bunu yapmak kaliteden ödün vermek, gazeteciliğin etik kurallarından kopmak demek değil. Profesyonel gazeteciler dijital çağın gereklerine uygun içerikleri anlayabilecek ve bunu hazırlayabilecek donanımda olurlarsa bu dönüşümün içinde yer alabilir ve gazeteciliğin geleceği üzerinde söz hakkına sahip olabilirler.
Yararlanılan kaynaklar:
Ward, Stephen J. A. (2014) Radical Media Ethics: Responding to a Revolution, Nordic Review (35): 45-52.
Singer, Jane B. (2011) “Journalism Ethics in a Digital Network” in The Handbook of Global Communication and Media Ethics, First Edition ed. by Robert S. Fortner and P. Mark Fackler, Blackwell Publishing.
Ward, Stephen J.A. (2008) Global Journalism Ethics: Widening the Conceptual Base. Global Media Journal 1(1): 137-149.
Has digital age changed ethics in journalism? https://www.pri.org/stories/2012-10-23/has-digital-age-changed-ethics-journalism
Digital Media Ethics. http://mediamorals.org/digital-media-ethics/
Journalism That Stands Apart: The Report of 2020 Group, January 2017. https://www.nytimes.com/projects/2020-report/index.html
