Matematik bilimi insanları kesin olarak ikna etmenin en basit yollarından biri. Çünkü, sayılar gözle görülmeseler de mutlak kesinliğe sahipler. Dostoyevski, en çok övülmesi gereken şeyin iki kere ikinin beş etmesi olduğunu söyler ama iki kere ikinin dört etmesinin yetkinliğine inanır. Yani matematikte sürprizlere pek yer yoktur.
Okuyucuları tarafından ciddiye alınmak ve haber metinlerinin hamurunu kuvvetlendirmek isteyen gazeteciler sık sık verilere başvurur. Uganda’daki işsizlik oranı, İngiltere‘de ne kadar inek olduğu, ABD’deki mahkûm sayısı ya da Türkiye’deki ortalama internet hızı gazetecilere her an lazım olabilir.
Gazeteciler bu verileri akıllarında tutup ceplerindeki kâğıtlara yazmadıklarına göre bunları nereden bulacaklar? Bu yazıda gazeteciler için güvenilir ve alternatif veri kaynaklarına odaklanacağız.
Doğru kaynaktan veriye hızla ulaşmak
Ekonomi muhabirleri haricinde kalan alanlarda çalışan gazetecilerin “matematik korkusu” olması muhtemeldir. Aslında haksız da değiller. Gazeteci olmak isteyen biri bu alanda ilerlerken akademik olarak bu dersle neredeyse hiç karşılaşmaz. Ancak matematikten korkmamak lazım.
Matematiğin gazetecilikte kullanımının güzel örnekleri de var. ABD’nin Pulitzer ödüllü teyitçisi PolitiFact’in kıdemli haber teknolojisi uzmanı Matt Waite’in gazetecilikle matematiği birleştirme hikâyesi ilham verici. Çoğumuz gibi Waite’in de matematikle ilişkisi iyi başlamamış olsa da o, bu durumu tersine çevirebilmiş.
Veri gazeteciliği üzerine çalışan Mirko Lorenz, veri kullanmanın soyut şeyleri herkesin anlayıp ilişki kurabileceği bir düzleme kaydıracağının altını çiziyor. Buna göre, verileri nereden bulacağını bilen ve pratik şekilde okuyucuya sunabilen muhabirler fark yaratabilir.
Birazdan bahsedeceğim kaynaklar sizin yerinize verileri tutan, rapor hazırlayan, anket yapan ve sayıların söylediklerini derleyen yerler. Yapmanız gereken tek şey doğru yere bakıp öne çıkartacağınız veriyi düşünmek.
Statista
2007’de Almanya’da kurulan Statista, bu alanda sıkça başvurulan yerlerden biri. Site, 170 sektörde 80 binden fazla konuda istatistik, rapor ve içgörü koleksiyonuna sahip. Sitenin mottosu, yazının temasına benzer şekilde “insanları verilerle güçlendirmek” olarak belirlenmiş.
Statista’ya üye olarak buradaki verileri incelemeye koyulabilirsiniz. Site aslında ücretsiz, ancak bu üyelik türü her şeyi görmenize yetmeyebilir. Farklı ücretlere sahip paketler yardımıyla bu sorunu aşabilirsiniz. Fiyatların yaklaşık 150 ila 1000 USD arasında değiştiğini ifade edeyim.
Sitedeki en güzel özellik, bulduğunuz verileri tek tıkla PDF, XLS, PNG ve PPT gibi formatlarda hazır olarak indirebilmek.
Mesela sitede Birleşik Krallık’taki süt ineği sayısını kolayca bulabildim. İngiltere’de 1 milyondan fazla süt ineğinin olduğunu öğrenmek bir dakikamı bile almadı.
Eurostat
Avrupa İstatistik Kurumu olarak da bilinen Eurostat, Avrupa hakkında yüksek kalitede istatistik ve veri sağlama amacını güdüyor. Bölgesel bir yapı olsa da sitede yüzlerce rapor, görselleştirilmiş veri ve istatistik mevcut. Statista’nın aksine Eurostat’taki bilgilere ücretsiz olarak erişebilirsiniz.
Eurostat bize milyon kişi başına düşen ölümcül kaza oranlarında Türkiye’deki durumun pek iç açıcı olmadığını gösteriyor. Buna göre İç Anadolu’daki ölümcül trafik kazalarının tüm Avrupa’da olandan daha yüksek olduğunu hızlıca öğrendik.
Pew Araştırma Merkezi
ABD merkezli düşünce kuruluşu Pew Araştırma Merkezi de gazetecilerin yararlanabileceği güzel kaynaklardan bir diğeri. Kurum; kamuoyu yoklaması, demografik anketler, içerik analizleri ve veri odaklı sosyal bilim araştırmaları yürütüyor. Pew’in internet sitesi veri meraklıları için bir cennet.
Mesela, Eylül 2024 tarihli bir anket ve veri çalışmasına göre ABD’deki TikTok kullanıcılarının yüzde 52’si haberleri platformdan takip ettiğini ifade etmiş. Üstelik bu oran 2020’de yüzde 22 şeklindeymiş. Veri ve istatistikleri yorumlayıp trendleri takip etmek birçok alanda sizi öne çıkarabilir.
TÜİK
Sık sık tartışmalara konu olsa da bu yazıda Türkiye İstatistik Kurumu’ndan (TÜİK) bahsetmemek olmazdı. Güvenilir bulun ya da bulmayın, Türkiye hakkında en geniş veri ve istatistik spektrumuna sahip TÜİK’te binlerce konu hakkında bilgi mevcut. Hantal ve kullanımı zor olan ve Ulusal İstatistik Portalı’nı 2023’te yenileyen kurumun internet sitesini yakından takip etmek gazetecilere fayda sağlayacaktır.
Ayrıca Coğrafi İstatistik Portalı aracılığıyla kolay ve hızlı şekilde ilgili verilere harita üzerinde ulaşmak mümkün. Mesela İstanbul’daki yaklaşık 200 bin kişinin okuma yazma bilmeden yaşadığını öğrenmek bir dakikamı bile almadı.
İşin içinden çıkamadığınız, aradığınızı bulamadığınız ya da kaybolduğunuz durumlarda TÜİK’i aramak da ayrı bir yöntem. Teyit’teki pratik ve tecrübelerden hareketle kurumun gazetecilere yardımcı olduğunu söylemeliyim. Mesela bir görevli, aradığımız bir veriyi telefonla adım adım bize anlatmış ve olumlu sonuca ulaşmamıza yardımcı olmuştu.
Veriler ve gazetecilerin mutualist bir ilişkide olduğunu söylemek yanlış olmaz. Gazeteciler verilerle daha güçlü metinler oluştururken, veriler de gazeteciler sayesinde daha fazla görünür ve ilgi çekici olabilir. Veriler sizinle olsun!
