BlaBlaCar ekseriyetle şehirlerarası seyahatler için kullanılan bir paylaşım ekonomisi uygulaması. Şehir içinde de, Kadıköy-Silivri veya Seferihisar-Çeşme gibi, uzak ilçeler arasında kullanılıyor. Uzun yola giden bir sürücü uygulamada gün, saat, araç ve fiyat bilgilerini girerek bir seyahat oluşturuyor, aynı yöne giden yolcular da o seyahate katılıyor. Uygulamayı indirmek ve kullanmak tamamen ücretsiz. Abonelik ya da premium gibi seçenekler yok. Yolcular ödemeyi sürücülere elden, nakit olarak yapıyor. Yani BlaBlaCar mevcut haliyle, Facebook ya da Twitter’a benzer bir şekilde, doğrudan kullanıcıdan bir gelir elde etmiyor.
Şahsen bazı seyahatlerim için, denk geldikçe, BlaBlaCar’ı tercih ediyorum. Bu zamana kadar 10-15 seyahat yapmışımdır. Henüz uygulama herkesin cihazına girmediği için, misal, Fethiye-Kalkan-Kaş istikametine kış ve bahar aylarında fazla gidip gelen olmadığından istediğiniz gün ve saatte seyahat bulma ihtimaliniz düşük oluyor. Bu yüzden düzenli gün ve saatlerde seferleri olan şehirlerarası otobüsleri kullanıyorum. Sezonda BlaBlaCar’da güney sahillere seyahat edenler artıyor ve bir araç denk getirme ihtimaliniz artıyor. Öte yandan, İstanbul-İzmir, İzmir-Ankara ve İstanbul-Ankara gibi üç büyük şehir arası hatlara neredeyse her gün çok daha kolay araç bulunabiliyor. Aynı şekilde bayram ve tatil başı/sonu gibi zamanlarda uygulamada açılan seyahat sayıları artıyor.
2014 senesinde lansman yaparak Türkiye pazarına giren BlaBlaCar, iki senede istenen büyüklüğe ulaşamadığı için 2016 senesinde Türkiye ofisini kapatmıştı. Fakat uygulama kullanıma açık kalmaya devam etti. Tabii ülke ekonomisi çökme noktasına gelince işin rengi değişti. İnsanların tercihlerinde yeşil ekonomi, paylaşım ekonomisi vb. trendlerden çok ekonomik durum belirleyici oluyor. 2015 senesinde pek rağbet görmeyen BlaBlaCar yükselen kur, artan benzin, uçak ve otobüs bileti fiyatları nedeniyle bugün büyük bir talep patlaması yaşıyor.
Arz tarafı
BlaBlaCar’ın ilk zamanlarında sürücüler genelde uzun seyahatler yalnız geçmesin, yolda (adı üstünde) muhabbet olsun ya da evine dönen öğrencilere iyilik maksadıyla arabalarına yolcu alıyorlardı. Yani öncelik benzin masrafını paylaşmak değildi. Kimi zaman yolculardan para bile alınmıyordu.
Fakat bugün, misal, İstanbul’dan İzmir’e gelmenin benzin, köprü ve otoyol maliyeti toplam (aracına göre değişmekle birlikte) yaklaşık 1500 lira, git-gel 3000 lira. İş ya da aile durumu gereği, bu seyahati her hafta yapanlar var ki bu da ayda 12000 lira eder. Bu yüzden birçok sürücü artık şehir dışı ya da uzun şehir içi seyahatlerde artan maliyetleri bölüşmek için BlaBlaCar’da araç paylaşıyor. Ancak yine de açılan seyahatler yüksek talebi karşılamaya yetmiyor.
Talep tarafı
Bugün, misal, İstanbul-İzmir arasını her şehirde dolmuş/mola yaparak 7-8 saatte giden şehirlerarası otobüslerin tek yön bilet fiyatları 300 lira civarında. Uçak biletleri de 500 ila 800 lira arası. Hal böyle olunca, 5-6 sene önce “valla ben tanımadığım insanların arabasına binmem” diyen etrafımdaki birçok kişi bugün telefonuna BlaBlaCar yüklemiş durumda…
Geçenlerde İstanbul’dan İzmir’e giderken sürücü arkadaş “Hocam, inanın dün gece seyahat ilanını açtım, sabaha kadar 100’den fazla mesaj geldi; hepsine bakamadım bile, hızlı hızlı bakarken aradan ikinizi seçtim” dedi. İnanmadım. Eve gidince sürücüymüş gibi, yalandan bir İstanbul-İzmir seyahati açtım. Gerçekten akşam sabaha 53 tane mesaj geldi. Üstelik yolcu olarak puanım olsa da sürücü olarak hiç puanım yoktu; trafik canavarı da olabilirim yani. Buna rağmen insanlar neredeyse yalvaran mesajlar attılar. İnsanlara umut verdiğim için üzgünüm tabii ama arz-talep dengesizliğini bir şekilde teyit etmem gerekiyordu.
Sürücüler gelen onca mesajdan genelde puan, meslek (sosyoekonomik statü) ve cinsiyete göre yolcu tercihini yapıyor. Mesela yolculuğuna katıldığım erkek bir sürücü “hocam ben sadece erkekleri alıyorum araca” dedi. Nedenini sorunca “çünkü diğer (erkek) sürücülerin çoğu kadınları tercih ediyor; bu yüzden erkek yolcular çok zor araç bulabiliyor. Ben de kendi çapımda durumu dengelemek için sadece erkek yolcuları kabul ediyorum” diye yanıtladı. Bu, üzerinde düşünülmesi gereken bir mesele. Çünkü mesela otobüs firmalarının ya da taksilerin erkeklere, kadınlara, Kürtlere, Ermenilere, yoksullara vs. bilet satmıyorum gibi opsiyonu yasalar gereği olamaz. Fakat Uber ya da BlaBlaCar gibi uygulamalar yasal mevzuatların biraz dışında hareket ettikleri için aslında epey anti-demokratik bir işleyişe sahip olabiliyorlar.
Paylaşım ekonomisi
Ekseriyetle şehir içinde kullanılan Uber’de araçların belli bir istikameti yok, tamamen yolcuların isteğine göre hareket ediliyor, taksi gibi. BlaBlaCar’da ise araçların belli bir istikameti var, yolcular bu istikamete giden araçlara katılıyorlar, otobüs gibi. Böyle bakarsak Uber taksinin, BlaBlaCar da şehirlerarası otobüslerin muadili sayılabilir. Peki neden Uber Türkiye’de yasaklanırken BlaBlaCar yasaklanmıyor? Bir düşünelim…
Birinci sebep BlaBlaCar’ın (henüz) Uber kadar popüler olmaması. İkincisi, İstanbul gibi büyük şehirlerde taksiciler kartel gibi hareket ederken şehirlerarası otobüs sektöründe iyi kötü oligopol bir rekabetin olması. Üçüncüsü, Uber araçları taksi hizmetini birebir aynı ölçekte tekrar edebiliyor ancak binek otomobiller otobüslerle aynı ölçekte hizmet vermiyorlar; en fazla alabildikleri yolcu sayısı üç. Yani Uber, taksi pazarından epey pay alırken BlaBlaCar otobüs pazarından otobüs şirketlerini rahatsız edici bir pay almıyor. Dolayısıyla kısa vadede, BlaBlaBus tarzı bir otobüs hizmeti verilene kadar, BlaBlaCar’ın yasaklanacağını sanmıyorum. Otobüs hizmeti verirse de zaten otobüslerle aynı serbest pazara girmiş olur.
Öte yandan BlaBlaCar yolculuklarında çıkacak (sürücünün bilmeden aldığı yolcunun polis çevirmesinde yasaklı madde ile yakalanması, alkollü araç kullanan sürücünün yaptığı kazada yaralanan yolcu, bagajda çanta unutulması vs.) sorunlara karşı bir sigorta mekanizmasının henüz olmaması BlaBlaCar’ın elini zayıflatıyor. Dolayısıyla bir noktada, eğer BlaBlaCar Türkiye operasyonunu büyütmek istiyorsa, tekrar burada bir ofis açıp gerekli hukuki düzenlemeleri yapması gerekiyor.
Son olarak tek yaptığı iş hizmeti üreten sürücülerle hizmete talep gösteren yolcuları bir ekranda bir araya getirmek olan BlaBlaCar’ın tamamen ücretsiz olması yine tek yaptığı iş ürün veya hizmeti arz edenlerle talep edenleri bir araya getirmek olan YemekSepeti, Biletix, Armut vb. tekelci uygulamaların da aslında kamu üzerinden ücretsiz yapılabileceğini gösteriyor.
