“Çözüm gazeteciliğinin yaptığı, insanların toplumsal sorunlara verdikleri tepkileri toplum için bilgi üretecek şekilde haberleştirmek için gazetecileri cesaretlendirmektir. Çözüm gazeteciliği hikâyelerinin amacı, neyi hedeflemeniz gerektiğini, başarı seviyenizin ne olabileceğini göstermesidir.” Solutions Journalism Network (Çözüm Gazeteciliği Ağı) Kurucu Ortağı David Bornstein, çözüm gazeteciliğini böyle tanımlıyor.
Sosyal sorunlara verilen yanıtlara odaklanan çözüm gazeteciliği, bu sorunlara çözümler sunarak bunların neden işe yaradığını ya da yaramadığını ele alıyor.
Uluslararası haber ajansı Associated Press’in (AP) 2008 yılında genç yetişkinlerin haber tüketim davranışlarını anlamak için yaptığı araştırmada, 18-34 yaş arası katılımcıların mevcut haberlerden bıktığı belirtilerek yaşanan durum haber yorgunluğu olarak tanımlanıyor. Haber yorgunluğuna karşı sosyal sorunları çözme yöntemleri hakkında haber yapmanın, okur ya da izleyicilerin haber konusuna katılımı artıracağını varsayan çözüm gazeteciliği, tartışmalı konularda yapıcı bir üslup benimsiyor.
Türkiye’de 2010’lu yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan çözüm gazeteciliğinin doğuşu 1990’lı yıllara dayanıyor: İlk olarak 1998 yılında gazetecilerin, insanların ve kurumların sosyal sorunları çözmek için yaptıklarını incelemesiyle yeni bir gazetecilik türü olarak benimsendi. 1990’larda ABD’de yurttaş gazeteciliğinin yayılmasıyla birlikte okur, toplumsal sorunlarla eskiye göre daha ilgili oldu. Bu durum aynı zamanda çözüm gazeteciliğine de alan açıyordu. 2003 yılında Fransa’da kurulan sivil toplum kuruluşu Umut Muhabirleri (Reporters d’Espoirs) medyada çözüme dayalı bilgiyi geliştirmek için her yıl çözüm gazeteciliği ödülleri dağıtıyor. İngiltere’deki Positive News dergisi ise yapıcı ve çözüm odaklı gazeteciliğe odaklanarak gazetecilik pratiğinin dönüşüme katkı sağlıyor.
Çözüm gazeteciliği nedir, ne değildir?
Çözüm Gazeteciliği Ağı’na (ÇGA) göre, anlatılan hikâyenin çözüm gazeteciliği işlevini yerine getirmesi için toplumsal bir soruna verilen bir tepkiyi ve bu tepkinin işe yarayıp yaramadığına odaklanması; okura ya da izleyiciye dünyanın nasıl işlediğine, belki de nasıl daha iyi işleyebileceğine dair içgörü kazandırması; anlattığı hikâyeye dair kanıtlar sunarak, verinin ya da etkinin niteliksel sonuçlarını ortaya koyması; toplumsal soruna verilen tepkinin eksiklerine odaklanması gerekir.
Hangi gazetecilik pratiklerinin çözüm gazeteciliği olmadığını da açıklayan ÇGA, kişileri kahramanlaştıran, kişi ya da araçlara sihirli değnek görevi yükleyen, arada arkadaşlık ilişkisi olan bir kişinin lehine kurgulanan ve bağış talep eden yazıların çözüm gazeteciliği olmadığını belirtiyor.
Türkiye’de çözüm gazeteciliği
Kuzey Amerika ve Avrupa’da örneklerine sıklıkla rastlanan çözüm gazeteciliğine dair kurumlar günden güne artıyor. Çözüm gazeteciliğine Türkiye medyasında pek rastlanılmasa da Türkiye’ye dair konular uluslararası kurumlarda kendisine yer buluyor. BBC muhabirleri Pınar Ersoy ve Mark Lowen’ın hazırladığı haber, Gaziantep’teki bir ilkokulda Türkiyeli ve Suriyeli çocukların kaynaşması için hayata geçirilen uygulamaya anlatıyor. Böylece çocukların arasındaki farklılıkların altını çizmek yerine entegrasyona katkı sağlayan çözümler öne çıkarılıyor.
Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Medya ve Gazetecilik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Süleyman İrvan, bloğunda yayınladığı çözüm gazeteciliği yazısında, sokak köpeklerinin barınma ve yiyecek sorunlarını çözmek için kurulan Patiliköy haberini ve şarkıcı Haluk Levent’in kurucusu olduğu Anadolu Halk ve Barış Platformu’nun (AHBAP) çalışmalarına ilişkin bir haberi çözüm gazeteciliği örneği olarak değerlendiriyor.
Kutuplaşmış medya, ayrışmış haber tüketimi, hukuki ve ekonomik baskılar
Kadir Has Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Suncem Koçer, Türkiye’de çözüm gazeteciliğinin sınırlı kalmasının nedenini haber ekosisteminin, çözüm odaklı gazetecilik gibi gri, dinamik alanlardan yeşeren haber pratiklerine yer açmaması olarak değerlendiriyor.
Kutuplaşmış medya, ayrışmış haber tüketimi, gazetecilerin karşı karşıya kaldığı hukuki ve ekonomik baskıların, Türkiye medyasının en belirgin özellikleri olduğunu söyleyen Koçer, “Habercilik, neredeyse propaganda, karşı propaganda mengenesine sıkışmış durumda. Siyaset, siyasetin oluşturduğu suni gündemler doğrudan gazetecilik ajandasını belirliyor. Üretim açısından bakınca gazeteciler odak noktaları açısından çok sınırlı bir yelpazeye sıkışmış durumda. Alımlama açısından bakınca haber tüketiminin bir siyasi performansa dönüştüğünü görüyoruz. Oysa çözüm odaklı gazetecilik, iktidar-muhalefet, bizimkiler-ötekiler gibi ikili karşıtlıkların karşısında olan, bu karşıtlıkları eğip büken bir gazetecilik anlayışı gerektiriyor. Türkiye medyasında bu pratik çok kolay değil” tespitinde bulunuyor.
Çözüm gazeteciliğinde herhangi bir konu sınırı olmadığını kaydeden Koçer, “Bu bir yaklaşım meselesi, bireyleri ve toplumları aciz kılan en yakıcı konularda dahi habercilikte çözüm odağı merkezde olabilir” diyor.
Gazetecilerin haber konuları hakkında körlük yaşadığını belirten Koçer, “Bu körlük medya ekosisteminden elbette ayrı düşünülemez. Salgının insan hayatına, toplumsal hayata nasıl sirayet ettiği, nelere yol açtığı nasıl oluyor da haber olarak kamusal alanda bu kadar az yer buluyor buna çok şaşkınım” diye de ekliyor.
Çözümsüzlük de çözüm barındırır
Çözüm odaklı gazetecilik başta da belirttiğimiz gibi her zaman pozitif bir konuyu ele almak değildir. Böyle olsaydı gazetecilerin işi çok zor olurdu. Bazen de bir topluluk, şehir veya iş kolunda yolunda gitmeyen bir girişimi ele almak çözüm odaklı gazeteciliğe girer. Örneğin, İstanbul’da trafik sorununu çözmek amacıyla yola çıkan bir girişim başarısız olabilir. Bu başarısızlığa sebep olan etmenleri ele alarak, bu girişimden alınabilecek dersleri kaydetmek ileride bir başka girişimin aynı hataya düşmemesine yardımcı olabilir.
