Serbest (diğer adıyla freelance) gazetecilik ülkemizde de yaygınlaşan ve birçok kişi için başka birine bağlı çalışmamak, “kendi patronun olmak” gibi sebeplerle cazip görünen bir kariyer. O cazibeyi ben de çok iyi biliyorum çünkü kendimi bildim bileli bu şekilde çalışıyorum ve açıkcası başka türlü çalışabileceğimi de zannetmiyorum.
Elbette bu avantajların birçok zorluğu ve ek çaba gerektiren yanları da var. Eğer bir sebepten dolayı serbest gazeteci olarak çalışmaya yeni başladıysanız ya da kariyerinizi bu yönde planlıyorsanız hazırlıklı olmanız gereken şeyleri derlemeye çalıştım.
Bağımsızlık sorumluluk da getirir
Serbest çalışmaya ve bir kuruma bağlı olmamaya dair en cazip gelen noktalardan birisi işinizi nasıl, nerede ve ne zaman yaptığınız noktasında kendinizden başka kimseye hesap vermek zorunda olmamak ve kendi kurallarınızı koyabilmek.
Fakat uzun ömürlü bir kariyer için kendinize patronluk yapmanız da gerek; işlerin zamanında yetiştiğinden, her şeyin yolunda olduğundan emin olmanız lazım. Çünkü serbest çalışırken yalnızca haber ve yazılarınızı yazmanız yeterli değil. İşin yönetim, bürokrasi, muhasebe gibi konularıyla da ilgilenecek tek kişi siz olacaksınız. Her şeyin kuralına göre ilerlediğinden ve ileride başınızı ağrıtabilecek bir detayı unutmadığınızdan emin olmalısınız. Bu yüzden düzeninizi kurarken bunların da artık işinizin bir parçası olduğunu bilmekte yarar var.
Kariyerinizde ilerledikçe sizden düzenli iş isteyecek editörler bulabilir ya da kariyerinizin yönüne göre bir yazarlık ajansıyla anlaşabilirsiniz ama uzunca bir süre tüm bunları da sizin yönetmeniz gerekiyor. Bu noktada da profesyonel bir ilişki kurmanın, bu ilişkinin sınırlarını çizebilmenin ve sözleşmelerin önemi artıyor. Eğer bunu yapamazsanız kendinizi söz verilen ama bir türlü gelmeyen ödemeleri, sözleşme olmamasına rağmen talep edilen işleri ve kirayı ve faturaları nasıl ödeyeceğinizi düşünürken bulabilirsiniz.
İfade ve konu özgürlüğü
Eğer bir gazeteci veya yazarsanız kendinizi sürekli olarak farklı kaynaklar ve konularla besliyor ve muhtemelen birden çok konuya ilgi duyuyorsunuzdur. Bazen aklınıza genellikle yazdığınız konuların dışında güzel bir fikir gelebilir ya da o konuda aklınıza gelen yeni bir fikrin her zaman kullandığınız formata uymadığını ve daha farklı ifade etmenin daha iyi olabileceğini hissedersiniz. Veya gerçekten önemsediğiniz bir konuda her zaman yaptığınızdan daha büyük bir iş üretmek isteyebilirsiniz. İşte serbest çalışmak size bu konularda daha özgür bir şekilde karar alabilme ve deneyler yapabilme imkânı tanıyor.
Bu özgürlük aynı zamanda kariyerinizin ekonomik olarak daha güçlü olmasını sağlayacaktır. Kendinizi sınırlamadığınız, farklı alanlarda geliştirdiğiniz ve ürettiğinizde çok ve çeşitli gelir kaynaklarına sahip olabilir ve ekonomik olarak daha rahat bir noktaya gelebilirsiniz. Ayrıca, serbest gazeteci olmak yalnızca bu çeşitliliğin gazetecilik içerisinde kalması anlamına gelmiyor. Kurgu yazabilir, danışmanlık yapabilir, müzik besteleyebilirsiniz. Adı üzerinde, serbestsiniz.
Dijital varlık ve okur ilişkisi
Serbest çalışmanın sizi belirli bir yayın veya kurumla sınırlamıyor olması birçok noktada büyük bir avantaj. Bu sayede bir yayının kabul etmediği fikrinizi başka bir yere verebilir, verimli çalıştığınız editörleri tercih edebilir, daha iyi ve düzenli ödeme yapan yerleri öncelik sırasına koyabilirsiniz. Fakat bu aynı zamanda kendi reklamınızı yapmayı öğrenmenizi ve insanların ürettiklerinize kolayca ulaşabilmesini de sağlamak zorunda olduğunuz anlamına geliyor.
Sosyal medya platformları ilk akla gelen ve artık mecburi görülen yer. Evet, bu platformlarda bulunabilir olmak ve buradaki profillerinizi güncel tutmak faydalı olacaktır ama bu zamanınızı ve enerjinizi tamamıyla bu platformlara harcamanız gerektiği anlamına gelmiyor. Hatta bu platformların mevcut durumunu düşünecek olursak olabildiğince kontrollü bir şekilde aktif olmak daha sağlıklı bir tercih olacaktır.
Mutlaka yapmanız gerekenlerden birisi, bu platformların dışında tamamen sizim kontrolünüzde güncel bir dijital varlık yaratmak. Kişisel bir web sitesi hem şu ana kadar yaptıklarınızı sergilemek hem de okurlarınızın ve size iş vermek isteyenlerin size dair her şeyi bulabileceği bir kaynak yaratmak için şart. Eğer günler/haftalar harcayarak ürettikleriniz bir hafta içerisinde unutulsun istemiyorsanız bir arşiv yaratmak önemli.
Bunun yanında bir blog veya kişisel bir e-bülten de dijital varlığınız için faydalı olacaktır. Bu sayede okurlarınızla daha doğrudan bir iletişim kurabilme şansınız olur. Ayrıca yeni işlerinizin görünürlüğü platform algoritmalarının insafına kalmamış olur.
Tüm bunlarla genel olarak amacınız olabildiğince çok insan tarafından okunmak olsa da, asıl hedefiniz gerçek okurlarınıza ulaşmak ve onlarla sağlam ve sürekli bir iletişim kurabilmek olmalı. Gerçek okurlarınız ürettiklerinizi düzenli olarak takip eden, size devam edebilmeniz için destek olabilen ve aynı zamanda bu ilgileri ile daha fazla kişiye ulaşmanızı sağlayan kişilerdir; yani bir Twitter takipçisinden daha fazlası.
Patreon gibi kitle fonlama yöntemlerini denerseniz okurla kurduğunuz ilişkinin somut çıktısını görme şansınız da olur. Bu yüzden gerçek okurlarınızı bulup sağlam bir ilişki kurmak ve sayılarının artmasını sağlamak fazlasıyla önemli.
“Dünyanın tüm serbest çalışanları, birleşin!”
Sektör ya da tecrübe fark etmeksizin serbest çalışmak oldukça izole ve savunmasız hissetmenize neden olabilecek bir kariyer rotası. Özellikle de içinde bulunduğumuz ekonomik ve kültürel koşulların bireyselliği ve rekabeti teşvik ettiğini göz önünde bulundurursak, “ben tek siz hepiniz” psikolojisine girmek kaçınılmaz gelebilir.
Fakat tabii ki kariyerinizin birçok noktasında dayanışmaya ve diğer serbest gazetecilerden ve yazarlardan destek almaya ihtiyaç duyacaksınız. Bu bazen kimi taktikleri öğrenmek, bazen tavsiye almak, bazen de sadece dertleşmek için olabilir. Mesleki örgütlenmenin çok zor olduğunu da düşünecek olursak, bu dayanışma ağları sizin kariyerinizdeki en önemli desteklerden birisi olacaktır.
Bu ağlar bazen kurum/dernek benzeri yapılarda, bazen arkadaşlarla bir kafede buluşup yapılan sohbetlerde kurulabilir. Bazen de Who Pays Writers?, The Professional Freelancer, ofissizler, Kadın Yazılım Tasarım Kolektifi gibi projelerle serbest çalışanlar birbirlerine destek olup öğrenmelerine yardımcı olabiliyor. Bu tarz girişimleri takip etmeniz, dahil olmanız ya da eksik görüyorsanız kendiniz başlatmanız hem sizin hem de meslektaşlarınızın kariyerine büyük fayda sağlayacaktır.
Fakat tüm bunlar maalesef diğer hak eksiklikleri ve ihlalleri konusuna kesin çözüm değil. Bu yüzden serbest gazetecilerin bu konuda da kimi girişimlerde bulunması ve elle tutulur adımların atılmasını sağlaması gerekiyor.
Tüm bu anlattıklarım aslında bir kuruma bağlı olmayan bir kariyerin bilinen ama sıklıkla konuşulmayan kısımları. Çoğu kişi de bu sıkıntılar, zorluklar ve dertler dile getirilmediği için dışarıdan bakıp her şeyin çok güzel olduğunu düşünebiliyor. Evet, serbest gazetecilik, hakkıyla yapıldığı zaman mümkün olan en iyi seçeneklere sahip olma fırsatını verebilir. Ama bunu hakkıyla yapmak tıpkı her iş gibi ciddi bir emek istiyor.
Bu yazıda serbest gazetecilik kariyerinin en genel hatlarını ele aldım fakat daha birçok önemli detay ve düşünülmesi gereken incelikler var.
