Dinleyiciler Ne Diyor?

Gaziantep, İstanbul ve İzmir’de yaşayan 18-25 yaş aralığındaki 6 lisans öğrencisinin katılımıyla gerçekleştirdiğimiz odak grup görüşmesi, podcastin bir mecra olarak keşfedilmesine giden yolda YouTube’un dolaylı da olsa önemli bir geçiş noktası olduğunu gösteriyor.

İki katılımcı podcasti, takip ettikleri YouTube yayıncılarının podcast içeriği üretmeye başlamasıyla keşfederken bir diğer katılımcı YouTube’da ses odaklı içerik dinleme deneyimi sayesinde podcast yayınlarına yöneliyor. Bunun dışında, dil öğrenme motivasyonunun da etkili bir faktör olduğunu söylemek mümkün. Yeni bir dil öğrenme sürecinde podcast yayınları dinlemeye başlayan iki katılımcı podcasti bu süreci destekleyebilecek ve geliştirebilecek bir bilgi kaynağı olarak değerlendiriyor. Bununla birlikte, aktif bir Spotify kullanıcısı olduğunu ve podcastleri ilk kez platformun podcast sekmesiyle keşfettiğini belirten bir katılımcı, podcast gibi yeni medya formatlarının keşfedilmesinde içeriğe kolay ve anlaşılır bir şekilde erişim sağlayan uygulamaların rolüne işaret ediyor.

Ankara, Erzurum ve İstanbul’da yaşayan 25-44 yaş aralığındaki 5 katılımcıyla gerçekleştirdiğimiz diğer odak grup görüşmesine göre de podcast, kişilerin hayatına profesyonel hayatlarına etki edecek dünya çapında ses getirmiş içeriklerin Türkiye’de de duyulur hâle gelmesi, podcast içeriği üretmeye yönelen “influencer” etkisi, şehir içindeki uzun yolculuklarda geçen süreyi verimli kullanma isteği, arkadaş grupları veya internet mecralarında denk gelme sonucu giriyor. Fakat katılımcıları sesli içerik tüketimine hazırlayan birincil mecra YouTube. Kullanıcıları tek bir kelime aramasıyla ilgili veya ilgisiz çok çeşitli içeriklere yönlendiren bu görsel-işitsel mecra, katılımcılar için çoğunlukla aranan bir arka plan sesine dönüşmüş diyebiliriz. Özellikle eğitim amacıyla yurt dışında uzun bir zaman geçiren bir katılımcının ifade ettiği gibi “YouTube, dünyanın her yerinde kişinin anadilinde bir şeyler dinleme ihtiyacını giderebileceği erişimi en kolay araçlardan biri.” Fakat anadil özlemi tüm katılımcılar için söz konusu olmasa da tüm katılımcılar için YouTube videoları gündelik işleriyle uğraşırken bir köşede açık bırakılıp dinlenen kaynaklara dönüşmüş durumda. Dolayısıyla hazırlanmış bir içeriği dinleme pratiği öncelikle YouTube videolarının “podcastleştirilmesiyle” mümkün oluyor.

Neden Podcast?

Eğlence, 18-25 yaş arası katılımcıların podcast kanallarını dinlemeye devam etmesinde bir sebep olsa da eğitim veya yeni bir şeyler öğrenme isteğinin birincil motivasyonlar olduğunu belirtmek gerekir. Podcast yayınları katılımcılar için kişisel veya profesyonel bilgi arayışlarına hitap eden önemli bir alternatif kaynak. Öyle ki katılımcılardan biri yeni karşılaştığı bir alana yönelik bilgiyi öncelikle podcast kanallarında aradığını ve bu içerik havuzunu bir nevi “Google gibi” kullandığını belirtiyor. Benzer şekilde, bilgi odaklı podcast içeriklerini daha fazla tercih ettiğini söyleyen başka bir katılımcı, iyi hazırlanmış bir podcast bölümünün ele alınan konuya yönelik “hap bilgi” sağlayarak zamandan tasarruf ettirdiğinden söz ediyor.

Formatın mekânsal ve zamansal olarak kontrolü dinleyiciye bırakması dinleme deneyiminin devamlılığına bir katkı sunuyor. Katılımcılar özellikle yolculuk sırasında, yürüyüş yaparken veya temizlik ve yemek yapmak gibi rutin ev işleri ile uğraşırken podcast dinlediklerini ifade ederken formatın gündelik hayat pratiklerine kolayca eklemlenebilen yönüne vurgu yapıyor. Ayrıca bu esneklik ve üretkenlik hissi, zamanı yeni bir şeyler öğrenerek geçirme gibi doyumları da beraberinde getiriyor. Örneğin, bir katılımcı sıradan bir işle uğraşırken podcast dinlemenin verdiği hazzı şu şekilde ifade ediyor: “Bulaşık yıkarken yanımda sohbet edeceğim biri yoksa ne yapacağım? Sadece bulaşık mı yıkayacağım yani. Podcast dinlemek bu tür sıkıcı işleri güzelleştiriyor.” Benzer şekilde, başka bir katılımcı için podcast dinlerken bir faaliyette daha bulunmak kişinin dünyasını genişletmenin, böylece zamanını verimli kılmanın bir yolu. Ancak bazı katılımcıların “podcast dinlerken sadece podcast dinlediğini” ve bu durumu aynı anda iki şeye odaklanmanın verimliliği azaltacağını belirterek açıkladıklarını da not etmek gerekiyor. Bu bağlamda, söz konusu katılımcılar için podcast dinleme deneyimi daha aktif bir tüketime karşılık geliyor.

25-44 yaş aralığındaki katılımcılara gelirsek, bir katılımcı benzer konularda üretilmiş podcast ile videolar arasında gidip geldiğini, önceliğinin odaklandığı konular olduğunu belirtirken bir diğer katılımcı bu mecraların birbirlerinden farklı olduğunu belirtiyor. YouTube hareket hâlindeyken, örneğin yürürken takip etmesi zor bir kaynakken, podcast trafikte bile dinlenebilir. Ancak görsel desteklere ihtiyaç duyan içerikler için en ideal mecra elbette YouTube. Aynı katılımcıya göre YouTube içeriklerinin podcast karşılığı mevcut değil ve biri bir diğerinin ikamesi olamaz. Fakat dünyaca ünlü bir podcast serisini profesyonel gelişimine katkı sağladığını düşünerek dinlemek isteyen bir katılımcı yayın dili İngilizce olduğu için altyazı seçeneği sunduğundan dolayı içeriği YouTube üzerinden dinlemek zorunda kalıyor. Bunun podcast içeriklerinin uluslararası bir kimlik geliştirmesi önünde bir engel olduğunu ve bu engelin aşılması için uygulamaların çeşitli yenilikler geliştirmesi gerektiği anlamına geldiğini söyleyebiliriz. Bunların dışında, bir katılımcının ifade ettiği gibi, podcast içerikleri onlara emek vererek üreten yayıncılara aitken YouTube tarafından sunulan içeriklerin çeşitli kaynakları var. Örneğin, yayıncılar beğendikleri filmlerden kolajlar içeren video kesitleri de paylaşabiliyor. Bu nedenle podcast içerikleri nicelik bakımından YouTube içeriklerinin çok gerisinde. Bu durumda, YouTube ve podcast özellikle ev gibi kapalı ortamlarda arka plan sesi olma özelliğini paylaşırken ne istediğini bilen kullanıcıya hitap eden podcast kaynakları hemen her yerde erişilebilir olma niteliği sayesinde daha esnek bir kullanım imkânı tanıyor. Ancak YouTube çeşitlilik ve yönlendiricilik bakımından kullanıcılar nezdinde daha kapsamlı bir mecra. İki mecranın da tüketicileri içerik üretme konusunda desteklediğini, bu anlamda demokratik olduklarını belirtmekte yarar var ama yine de podcast dinleyicilerinin kendi ilgi alanlarına dair içerik üretebilecekleri bir podcast kanalını bir YouTube kanalından daha kolay bir şekilde kurabildiklerini eklemek gerekir. Nitekim iki katılımcının podcast kaynaklarından haberdar olmasıyla sesli içerik üretmeyi planlaması neredeyse eşzamanlı olarak ilerlemiş.

Katılımcıları podcast kanallarına çeken en temel sebep trafikte geçen zaman veya ev işi gibi rutin bir süreci değerlendirme olmasına rağmen dinlemek için seçtikleri kaynaklar farklılaşabiliyor. İşletmecilik yaparken okumaya fırsat bulamadığı iş dünyasındaki gelişmeler hakkında yayınları ve arkadaşlarıyla zaman geçirirken nitelikli sohbet konusuna dönüşebileceğini düşündüğü içerikleri podcast kanallarından takip eden bir katılımcı, trafikte dinlediği bazı içerikleri ilk fırsatta not alarak yeniden dinleme gereği duyduğunu belirtti. Bir diğer katılımcı, politika alanında çalışan bir akademisyen olarak ana akımda yeterince temsiliyet bulamayan yerli haber kaynaklarını, BBC gibi uluslararası haber ve belgesel kanallarını, akademisyenler veya alanında yetkin isimler tarafından sunulan yerli kültür ve felsefe ile mizah programlarını düzenli olarak takip ettiğini ifade etti. Sadece derinlemesine incelemeyi gerektirmediğini düşündüğü konuları dinleyebildiğini belirten hukukçu katılımcımız “hafif” bulduğu, üstüne araştırma yapmasını gerektirmeyen konuları işleyen podcast kaynaklarına yöneldiğini söylerken lisansüstü öğrencisi olan iki katılımcıdan biri kendi alanında öğretici içeriklerin ilgisini çektiğini, diğeri de özellikle birkaç kişinin akademik referanslar da içeren samimi sohbet programlarını tercih ettiğini ifade etti. Özellikle sohbet programlarını dinlemeyi tercih eden katılımcının podcast içeriklerini yalnızken dinlediğini belirtmesi bu tür podcast yayınlarının kişinin süregiden bir etkileşime dahil olma ihtiyacını karşıladığı söylenebilir. Ancak bazı durumlarda konuşan kişiyi görme ihtiyacı doğduğunun altını çizmeliyiz. Örneğin, katılımcıların derinlemesine irdelemek istedikleri bir konuda konuşan bir uzmanın kendilerinin birden fazla duyusuna hitap etmesini sağlayacak görsel bir mecrada bulunması bir podcast kaynağında sadece bir ses olarak yer almasına tercih edilebiliyor. Örneğin bir katılımcıya göre bu durum uyarılan duyuların çokluğunun odaklanma süresini uzatması, bir başka katılımcıya göre de konuşan kişinin nasıl biri olduğuna dair gözlem yapma imkânı tanımasıyla ilişkili. YouTube içeriklerini bir podcast gibi tüketen ya da YouTube videolarını “podcastleştiren” katılımcılar, dinledikleri kişiyi merak ettikleri anda görebilmeyi dinleme deneyimine bir katkı olarak görüyor.

Podcast Bir Şeyin İkamesi Mi?

18-25 yaş aralığındaki katılımcılardan oluşan odak grup görüşmesinde yeni bir şeyler öğrenme ve zamanı verimli kılma gibi sıkça tekrarlanan temalar, bazı katılımcılar için podcastin diğer medya türlerinin yerini almasının nedenlerini açıklamada önemli bir neden olarak öne çıkıyor. Bazı katılımcılar film izlemek, müzik dinlemek veya YouTube’da vakit geçirmek için ayırdıkları zamanın podcast yayınları sayesinde azaldığını belirtirken, podcastler aracılığıyla elde ettikleri verimliliği vurguluyorlar. Bu bağlamda, bazı katılımcılar için podcast yayınlarının yokluğu, özellikle bu yayınlar aracılığıyla bir şeyler öğrenebilme keyfinden mahrum kalma ve zamanı doğru kullanamama çekincesi olarak algılanıyor.

25-44 yaş aralığındaki katılımcılar için podcast dinleme her hâlükârda müzik dinlemenin ve blog okumanın yerine geçmiştir diyebiliriz. Katılımcılar yürüyüş yaparken müzik dinlemek veya trafikte geçirdikleri zamanda müzik dinlemek yerine podcast dinleyerek zamanlarını daha verimli geçirdiklerini hissediyorlar. Bir zamanlar rağbet gören blog yazılarının, okumaya fırsat bulamayanlar için sesli bir içerik olarak sunulması da bunda bir etken olabilir. Katılımcılardan yalnızca bir kişinin düzenli radyo dinleme geçmişi olmasına rağmen radyodan podcast yayınlarına değil, YouTube içeriklerinden podcast kaynaklarına yönelmesi dikkat çekici. Bu durumda kişilerin bir tüketim pratiğini devam ettirmekten ziyade teknolojinin sağladığı imkânların yarattığı yeni pratiklere adapte olduğunu düşünmek mümkün. 

Neyi Dinlemiyorlar?

Katılımcılar podcast dinlerken oldukça seçici oluyorlar. Dinlemeyi tercih ettikleri içerikler kadar uzak durdukları içerikler var. 18-25 yaş arası çoğu katılımcı ilgi alanları dışında kalan veya onları beslemediğini düşündükleri yayınları tercih etmiyorlar. Ayrıca, bazı katılımcılar hâlihazırda siyasi ve güncel içeriklere birçok kanaldan maruz kaldıkları için podcast yayınlarında bu tür içeriklerden özellikle uzak durduklarını ve podcastlerden daha özgün içeriklerle özel ilgi alanlarına hitap etmesini beklediklerini belirtiyorlar. Bunun yanı sıra, teknik açıdan iyi hazırlanmamış yayınlarla içerik üreticilerinin kendi alanlarında yeterli bilgi ve donanıma sahip olmaması da bazı podcast yayınlarını tercih etmemelerinde önemli bir etken oluyor.

25-44 yaş arası katılımcılardan ana akım ile bağımsız yayınlar arasındaki ayrımı net bir şekilde belirleyenler, ana akımda kendine yer bulan isimleri veya ana akımdaki yayınları podcast kaynaklarındaki bağımsızlık hissini zedelediği ve bir “otosansüre” yol açma ihtimali içerdiği için tercih etmiyorlar. Ayrıca programcının içerik ürettiği alanda yeterli donanıma sahip olmadığı ve sohbet içeriği dahi olsa teknik olarak özensiz/hazırlıksız olarak sunulan podcast yayınlarının katılımcılar tarafından tercih edilmediğini belirtelim. Bu durumda, podcast yayınlarının yokluğu katılımcıların özellikle YouTube gibi görsel kaynakların kullanılamayacağı anlarda zamanı verimli geçirme hissinden, ana akımdan bağımsız fikir üretebilen kimseleri dinleyebilme fırsatından ve özgün içeriğe erişebilme imkânından mahrum bırakacaktır denilebilir.

Yeni Yayınları Nasıl Keşfediyorlar?

Peki, katılımcılar dinleyebilecekleri içerikleri nasıl keşfediyor? 18-25 yaş arası olup daha çok Spotify ve Apple Podcasts gibi uygulamaları tercih eden katılımcılar, yeni podcast kanalları keşfetme konusunda bu platformlardan faydalanıyorlar. Özellikle geçmiş dinleme deneyimlerine dayanan algoritmalar aracılığıyla yeni içerik önerileriyle tanışıyorlar. Ayrıca, geniş bir podcast dizinine sahip olan Spotify ve Apple Podcasts’in uygulama içinde sunduğu kategoriler ve arama kutusu katılımcıların kendi ilgi alanlarına yönelik aramalar yaparak keşiflerde bulunmalarına katkı sağlıyor. Sosyal çevreden gelen öneriler ile Instagram ve YouTube gibi diğer platformlarda karşılaşılan podcast içerikleri katılımcıların keşif sürecini kolaylaştıran diğer etkenler olarak öne çıkıyor.

Apple, Google Podcasts, Karnaval Radyo, Podcaster, PowerApp, Spotify, YouTube uygulamalarını kullandığını ifade eden 25-44 yaş arası katılımcılar, podcast kaynakları YouTube içerikleri gibi bir keşfetme özelliğine sahip olmadığı için podcast yayınlarından ya diğer podcast kullanıcılarıyla etkileşime girerek ya da kendi çabalarıyla, araştırma yaparak haberdar oluyorlar. Twitter, LinkedIn ve Instagram gibi sosyal mecralarda katılımcıların kanaat önderi olarak takip ettikleri kişilerden veya kurumlardan gelen öneriler öne çıkıyor. Özellikle podcast içeriğinin ne hakkında olduğu ve dinleyen kişiye neler kazandıracağının açıklanması dinleme motivasyonunu artırıyor. Bunun dışında, hâlihazırda ilgilerini çeken bir ismin podcast yayınının olup olmadığını araştırarak da ilgilerini çekecek programlara erişebiliyorlar. Katılımcıların kullandığı Spotify uygulaması dinleyicilere kanallar önerse de YouTube gibi kişinin ilgisini çekebilecek içerikleri sıralamıyor. Bu durumda podcast yayınları, sosyal medyada var olan ve merak ettikleri içeriklere ulaşmak için kişisel çaba göstermeye istekli kimselerin sayesinde yaygınlaşabiliyor diyebiliriz.

Biraz Etkileşime Ne Diyorlar?

18-25 yaş arası katılımcılar diğer podcast dinleyicileri ve yapımcılarıyla etkileşime girme konusunda isteksiz görünürken, özellikle podcast evreninde etkileşim olması konusunda çeşitli çekincelere sahipler. Bir katılımcı etkileşimin hem dinleyiciler hem de yayıncılar için bir ihtiyaç olduğunu ancak saldırgan içeriklerin yayılmasına da yol açabileceğini ifade ederken katılımcıların çoğu yorum yapma gibi bir özelliğin sosyal medya platformlarında sıklıkla karşılaşılan dijital zorbalığın ve nefret söyleminin podcast evrenine de yayılmasına yol açacağından endişeleniyorlar. Yine de YouTube gibi platformların tüketici kitlesiyle podcast tüketici kitlesinin farkına dikkat çekerek dijital zorbalığın podcast tüketicileri arasında pek mümkün görünmediğine işaret ediyor. Ayrıca dinleme deneyiminin başlı başına yeterli bir etkileşim içerdiği fikrinin de altını çizmek gerekir. Dinleme deneyiminin yeteri kadar etkileşim içerdiği konusunda bir başka katılımcı da farklı medya araçları arasındaki ayrıma dikkat çekerek yorum yapma gibi etkileşim biçimlerinin podcastin doğasına uygun olmadığını belirtiyor.

Katılımcıların podcast evreninde etkileşim olasılığına yönelik tutumu podcasti nasıl bir mecra olarak algıladıklarıyla doğrudan ilişkili. Bir katılımcının da belirttiği gibi, derecelendirme sistemleri gibi popülerlik göstergeleri ve farklı etkileşim biçimleri “podcast”in dijital zorbalıktan uzak ortamına tehdit olarak algılanabiliyor.

25-44 yaş arası katılımcılar, bir podcast uygulamasında etkileşime geçme konusunda hemfikir değiller. Podcast genellikle rutini daha anlamlı bir hâle getirme niyetiyle dinlendiği için bir podcast mecrasında diğer dinleyicilerle iletişime geçmek için ayrı bir zaman ayrılması gerekecektir. Buna bazı katılımcılar istekli olurken bazıları da istekli değil. Örneğin, bir katılımcı podcast yayınlarına sesli yorum yapabilme özelliğinin faydalı olabileceğini belirtirken diğer katılımcılar bunun dinleyiciye fazladan dinleme yükü getireceğini ancak bir yandan da tıpkı YouTube videolarındaki gibi altta akan yorumların dinleyicilerin aynı içerikten ne anladığını ve hangi dakikada neyin yer aldığını görebilmek açısından faydalı olacağını düşünüyor. Ayrıca, bir başka katılımcının dikkat çektiği üzere, dinleyicilerinin kendilerine ulaşmalarını sağlamak için e-posta adresi veya sosyal medya hesaplarının linkini veren yayıncıların yayınları hakkında yorumlar yapıldığını görmeye duygusal olarak ihtiyaç duyabilecekleri de göz ardı edilmemeli.

Sonuç olarak, podcast 18-25 yaş arası katılımcıların hayatına YouTube yayıncılarının podcast içerikleri üretmeye başlaması, “podcast”in dil öğrenme sürecini kolaylaştıran bir araç olarak ortaya çıkması ve Spotify gibi uygulamaların bu alana yatırım yapmaya başlamasıyla dahil oluyor. 25-44 yaş arası katılımcılar ise gündelik işlerini tamamlarken zamanı daha verimli geçirebilecekleri veya yalnızlıklarını samimi buldukları bir sohbetle giderebilecekleri YouTube videolarını “podcastleştirerek” keşfediyor, podcast ile de daha sonra tanışıyorlar. Ancak podcast her iki grup için de zamanı daha verimli kullanma hissiyle anlam buluyor. Bu açıdan, ev işi veya yemek yapmak gibi yeniden üretim süreçlerindeki yavanlığı hafiflettiği söylenebilir –bu durumun verimlilikten anladığımız şeye dair gizli bir anlam içerdiğini de atlamamak gerek. Dinleme pratikleri bakımından iki grup arasındaki en büyük farkın 25-44 yaş aralığındaki katılımcıların ana akım ve bağımsız yayıncılık arasındaki ayrıma işaret etmeleri ve siyasi-güncel içeriklere karşı 18-25 yaş aralığındaki katılımcılar kadar mesafeli olmamaları diyebiliriz.

Spotify ve Apple gibi podcast uygulamaları, gelişen algoritmalarıyla 18-25 arası katılımcılar için önemli bir öneri mekanizması olarak öne çıkarken 25-44 yaş arası katılımcılar yeni programları ya sosyal medyada takip ettikleri hesapların tavsiyeleriyle ya da kendi çabalarıyla keşfediyorlar. Elbette bu yaş grubu, altyazı seçeneğinin bulunmaması veya hangi dakikada hangi içeriğin yer aldığının belirtilmemesi nedeniyle takip etmekte zorlandıkları içeriklerin YouTube versiyonları mevcutsa oraya yönelebiliyorlar. Bu anlamda podcast içeriklerinin uluslararası bir kimlik kazanması zorlaşıyor diyebiliriz. Fakat iki mecra da internet kullanan herkese erişilebilir ve tüketicileri içerik üretme konusunda desteklemekte. Erişilebilirliğin bir demokrasi ve çoğulculuk meselesi olduğunu hesaba katarsak bu mecraların demokratik bir yapıya sahip olduğunu rahatlıkla iddia edebiliriz.

18-25 yaş arası katılımcılar interaktif podcast yayıncılığı konusunda dijital zorbalığa dikkat çekerek çekincelerini dile getirirken 25-44 yaş arası katılımcılar etkileşim için ayrıca zaman ayırmak gerektiğinden bu konuda hemfikir değiller. İki grup arasındaki yaklaşım farkı sosyal medyanın erken ve geç ergenlik yıllarında oynadığı rolle ilişkili olabileceğinden ayrı bir karşılaştırmalı araştırma konusu olabilir. Ancak bu konudaki tüm çekincelere rağmen, podcast evreninde inşa edilmekte olan dilin dijital ekosistemlerde daha yapıcı ve olumlu bir etkileşim kültürünün oluşabilmesi için önemli bir potansiyel taşıdığını belirtmeliyiz.