Hem Türkiye’de hem de dünya genelinde artan göç hareketleriyle, göç haberciliği son on yılda gündemde önemli bir yer kazandı. Özellikle konunun politikleşmesiyle beraber geleneksel ve sosyal medyada öne çıkan göç haberlerinin birçok farklı perspektif üzerinden şekillendiği görülüyor. İnsan hakları ile doğrudan ilişkili bu alanda haber üretirken sağlam bir zemin kurabilmek ve yanlış bilginin önüne geçebilmek için doğru veri kullanımı kritik rol oynuyor.
Resmi kaynaklardan elde edilen veriler haberde işlenen bir olgunun gerçekliğini ve güvenilirliğini artırıyor ve böylece haberleştirme süreci okurun/izleyicinin gözünde daha sağlam bir temele oturuyor, gazeteciyle okur arasındaki güven ilişkisi daha kolay kurulabiliyor. Bunun yanı sıra, haberlerde alternatif kaynaklardan gelen verilere yer verilmesi ve karşılaştırma yapılması da haber içerisinde sağlanan bilgileri doğrulama ve somut kanıtlara dayandırma açısından gazetecilere önemli avantajlar sağlıyor.
Bu yazıda, göç haberlerinin güvenilirliğini güçlendirmek için kullanabileceğiniz veri kaynaklarını ve bu verileri resmi olarak yayınlayan kuruluşları inceleyeceğiz.
1. Uluslararası veri kaynakları
Mülteci ve göçmenlerle ilgili güncel ve kapsamlı bilgiye ihtiyaç duyulduğunda, uluslararası kuruluşların sağladığı veriler bu konuda dünyadaki genel duruma ışık tutan kaynaklar olarak karşımıza çıkıyor. Birleşmiş Milletler altında faaliyet gösteren çatı örgütler, göç alanı ve nüfusla ilgili geniş çapta araştırmalar yürütüyor ve düzenli veri topluyor. Bu kuruluşlar, aynı zamanda yerel kamu kurumlarıyla işbirliği yaparak birçok ülkeye ait istatistiklerin bulunduğu veri tabanları oluşturuyor ve bu verileri açık erişimli platformlar olarak yayına sunuyor.
Göç haberleri hazırlarken yararlanabileceğimiz öne çıkan uluslararası kuruluşlara ve veri platformlarına göz atalım.
1.1. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK/UNHCR)
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)’nin temel görevi, iltica talebinde bulunan kişilere hukuki statü ve uluslararası koruma sağlanmasını kolaylaştırmak, bu kişilerin temel hak ve özgürlüklere erişimini desteklemektir. UNHCR bu amaçla mülteciler için barınma, gıda, sağlık ve eğitim gibi temel ihtiyaçların karşılanmasına yönelik insani yardım programları yürütmektedir. UNHCR’nin çalışmaları sadece mültecileri değil, göçmen ve yerinden edilmiş tüm insanları kapsamaktadır. UNHCR’nin oluşturduğu veri tabanları ise göç araştırmaları, göç politikalarının geliştirilmesi, mültecilerle ilgili kamuoyunun bilgilendirilmesi ve mültecilere sunulan hizmetlerin ve programların iyileştirilmesi için kullanılmaktadır.
- Refugee Statistics Data Finder: Dünyadaki toplam sığınmacı, mülteci ve yerinden edilmiş kişi sayılarına, ülke bazlı demografik verilere iltica başvurusu ve üçüncü ülkeye yerleştirme istatistiklerine ve göç trendlerini gösteren interaktif haritalara bu platformdan erişebilirsiniz.
- UNHCR Global Trends Raporu: UNHCR tarafından her yıl yayınlanan bu rapor, iltica ve yerinden edilmeyle ilgili küresel trendleri kapsamlı bir şekilde analiz etmektedir. Güncel verilere ve raporun özetine UNHCR’nin websitesinden ulaşabilirsiniz.
- UNHCR Türkiye İstatistikleri: Uluslararası genel verilerin yanı sıra, UNHCR Türkiye temsilciliği belirli aralıklarla Türkiye’de ikamet eden mültecilere dair temel demografik istatistikler yayınlıyor. Bu yayınlar üzerinden geçici koruma ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin güncel sayılarına ulaşabilirsiniz.
1.2. Uluslararası Göç Örgütü (IOM)
1951 yılında kurulan IOM, göçmenlere insani yardım ve destek sağlamanın yanı sıra göç politikalarının geliştirilmesi için de önemli veri kaynakları sunmaktadır. Kendi bünyesinde ve kamu, sivil toplum ve akademik kurumlar ile ortaklaşa yürüttüğü saha araştırmaları ile elde edilen bu veriler, ülkeler arası etkili bir göç ağı oluşturmak için kullanılmaktadır. IOM’nin veri portalları, yürütülen araştırma projeleri üzerinden topladığı verileri okuyucuya sunan çalışmalar yürütmektedir.
- Göç Veri Portalı: IOM’nin en kapsamlı veri kaynağıdır. Dünyadaki göçmen, mülteci ve yerinden edilmiş kişi sayılarını, ülkelere göre demografik verileri ve göç rotalarını gösteren interaktif haritaları da içermektedir.
- Dünya Göç Raporu: Her iki yılda bir yayınlanan ve göçle ilgili küresel gelişmeleri inceleyen kapsamlı bir rapordur. Aynı zamanda interaktif internet sitesi üzerinden çeşitli infografiklere ulaşmak da mümkün.
- Kayıp Göçmenler Projesi: Göç sürecinde hayatını kaybeden veya kaybolan göçmenlerin sayısındaki artışa dikkat çekmeyi amaçlayan bu proje kapsamında kurulan portalda, konu ile ilgili genel istatistikler ve göç yolculuğuna dair kişisel hikâyeler içeren detaylı raporlamalar yer alıyor.
1.3. Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü (UNDESA)
Birleşmiş Milletler’in Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü’nün (UNDESA) alt birimi olan Nüfus Bölümü (Population Division), nüfus sayımları ve devletlerin resmi kayıt sistemlerinden gelen veriler de dahil olmak üzere birçok ülkeyi kapsayan bir veri tabanına sahiptir. Bu veri tabanından göçmenlerin sayısı ve demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, uyruk, eğitim seviyesi vb.), göç ettikleri ve yerleştikleri ülkeler, genel nüfus içindeki oranları, işgücü piyasasına katılımları, eğitim ve sağlık gibi sosyoekonomik göstergeler ile ilgili bilgi edinmek ve ülkeler arası karşılaştırma yapmak mümkün.
2.Ulusal veri kaynakları
Türkiye’de göçle ilgili resmi veriler, devlet kurumları tarafından yayınlanan istatistiklerden oluşuyor. Bu resmi istatistikler, bağımsız kurumlar tarafından yapılan araştırmalarla birlikte uluslararası istatistiklerin de temel kaynakları olarak karşımıza çıkıyor. Türkiye’de yaşayan mülteci, göçmen ve yabancı nüfusla ilgili resmi veri sağlayan temel kurumlar ise Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ve Türkiye İstatistik Kurumu.
2.1. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM), Türkiye’de göç yönetiminden sorumlu ana birimdir. GİGM, göçle ilgili temel resmi verileri sağlar ve Türkiye’de ikamet eden mülteci ve göçmenlere dair demografik istatistikler için başvurulacak ana resmi kaynak olarak öne çıkar.
GİGM, websitesindeki “Güncel Veriler” sekmesinde Türkiye’ye giriş-çıkış, ikamet izinleri, uluslararası ve geçici koruma, düzensiz göç ve insan ticareti ile mücadele gibi konularda istatistikler sunmaktadır. Yıl, şehir, yaş ve cinsiyete göre hazırlanan detaylı grafiklere buradan ulaşılabilirsiniz.
Giriş-Çıkış bölümünden sınır kapılarından ülkeye giriş veya ülkeden çıkış gerçekleştiren kişi sayılarının yıl ve ülke bazlı istatistiklerine ulaşılabiliyor.
İkamet İzinleri bölümünden, Türkiye’de ikamet izni ile bulunan yabancı uyruklu kişi sayılarının yıl, şehir ve uyruk bazlı istatistiklerine erişebilirsiniz.
Uluslararası Koruma bölümünden, Türkiye’ye iltica ederek uluslararası koruma başvurusunda bulunan mülteci sayılarının yıl ve uyruk bazlı genel istatistiklerine ulaşabilirsiniz.
Geçici Koruma bölümünde, Türkiye’de geçici koruma statüsü sağlanan Suriye uyruklu kişi sayılarının yıl, şehir, yaş ve cinsiyete göre dağılımını gösteren genel istatistikler yer alıyor. Bunlara ek olarak, geçici koruma merkezlerinde bulunan ve üçüncü ülkeye yeniden yerleştirilen kişi sayılarına da ulaşılabiliyor.
Düzensiz Göç bölümünden, Türkiye’ye kayıt dışı yollardan giriş yaptığı veya hukuki statü/vize/ikamet izninin geçerliliğini yitirdiği tespit edilen düzensiz göçmen konumundaki kişilere dair genel verilere ulaşılabiliyor. Uyruk bazlı düzensiz göçmen istatistiklerinin tespit edildikleri tarih aralıkları ile yer aldığı bu bölümü incelerken düzensiz göçle ilgili verilerin doğası itibariyle kesin olarak belirlenemediğini ve sağlanan bu verilerin devlet tarafından tespit edilen sayılara dair bir referans oluşturduğunu göz önüne almak gerekiyor.
İnsan Ticareti ile Mücadele bölümünde ise tespit edilen insan ticareti mağduru kişi sayılarıyla ilgili yıl bazlı ve sığınma evinde barınma durumuyla ilgili genel istatistiklere ulaşılabiliyor. Genel demografik veriler dışında, GİGM bünyesinde yer alan Göç Araştırmaları Merkezi düzenli olarak göç alanında tematik konuları inceleyen araştırma raporları ve akademik makaleler yayınlamaktadır.
2.2. Türkiye İstatistik Kurumu
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Türkiye’de kamuya dair genel tüm istatistiklerin toplanması, derlenmesi, analiz edilmesi ve yayınlanmasıyla ilgili görevleri yerine getiren temel kamu kurumudur. Göçle ilgili veri setlerine ve çeşitli bültenlere erişebileceğiniz TÜİK veri portalı, Türkiye’de ikamet eden mülteci, göçmen ve genel yabancı nüfusla ilgili temel verileri düzenli olarak yayınlamaktadır:
- Uluslararası Göç İstatistikleri: Yurtdışından Türkiye’ye ve Türkiye’den yurtdışına göç eden kişilerin yaş, cinsiyet ve uyruklara göre nasıl dağılım gösterdiği buradan incelenebiliyor.
- Yabancı Nüfus Büyüklüğü: Bu bölümde Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklu kişilerin sayılarını yıllara göre, şehir ve cinsiyet gibi değişkenler ile inceleyebileceğimiz interaktif bir harita yer alıyor.
- Yabancılara Yapılan Konut Satışı: Aylık düzenli olarak yayınlanan Konut Satış İstatistikleri bülteninin alt bölümünde yabancı uyruklu kişilere yapılan konut satışları ile ilgili verilere ulaşılabiliyor.
2.3. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Türkiye’de yabancı uyruklu kişilerin çalışma izinleri ile ilgili işlemlerden sorumlu olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, bu kapsamda önemli veriler sunan çalışma izni istatistiklerini yıllık raporlar hâlinde yayınlamaktadır. Bu veriler üzerinden çalışma izni sağlanan yabancı uyruklu kişi sayılarının yıl, ay, şehir, izin türü, yaş, cinsiyet, uyruk, eğitim seviyesi ve mesleki sektörlere göre dağılımlarını inceleyebilirsiniz.
2.4. Milli Eğitim Bakanlığı
Milli Eğitim Bakanlığı, Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü bünyesindeki Göç ve Acil Durumlarda Eğitim Daire Başkanlığı tarafından Türkiye’de eğitim alan göçmen öğrencilere ilişkin raporlar yayınlanmaktadır. En güncel rapor olan 2022 yılı verileri, Türkiye’de lise seviyesine kadar örgün eğitimde bulunan göçmen öğrenci sayılarını ve bu öğrencilerin yıl, şehir, yaş, cinsiyet ve eğitim seviyesine göre dağılımlarını gösteren istatistikleri kapsıyor.
3. Bağımsız veri kaynakları
Göç alanında yürütülen bağımsız araştırmalar, Türkiye’deki mülteci ve göçmenlere dair sağladıkları güncel ve derinlemesine verilerle öne çıkıyor. Resmi verilere alternatif sunan bu araştırmalar, genellikle üniversite bünyesindeki araştırma enstitüleri ve göç alanında çalışan sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülüyor. Deneyimli akademisyenler ve araştırmacılar tarafından sürdürülen kapsamlı saha araştırmaları ve buradan elde edilen verilerle hazırlanan bu tür raporlar, Türkiye’deki mülteci ve göçmenlerin yaşam koşulları, göç deneyimleri ve temel haklara erişimlerine dair gerçekçi veriler ve derinlemesine analizler sunuyor.
Göç alanında yürüttükleri araştırmalar ile öne çıkan bağımsız kuruluşlara ve sağladıkları veri kaynaklarına Medya ve Göç Derneği’nin hazırladığı detaylı listeden ulaşabilirsiniz.
4.Veri kullanımında dikkat edilmesi gerekenler
Göç haberleri hazırlarken tek bir veri kaynağına bağlı kalmamak, farklı kaynaklardan bilgi edinmek önemlidir. Verileri yorumlarken ve sunarken, veri kaynaklarının sınırlarını ve barındırdıkları olası önyargıları göz önünde bulundurmak gerekir. Bu bakımdan, haber konusu ile ilgili yetkin uzmanlardan görüş almak, konunun esas öznelerinin, yani mülteci ve göçmenlerin, düşünce ve deneyimlerini habere dahil etmek ve bunu veri kaynakları ile birleştirmek göç haberlerinde daha anlamlı ve kapsamlı bir çerçeve sunabilmeye olanak tanıyor.
Resmi istatistiklerin yanı sıra kamu görevlileri ve siyasi aktörler tarafından yapılan açıklamalar da göç haberlerine sıklıkla konu oluyor. Ancak bu açıklamaların çoğunlukla kişisel beyana dayanması ve somut verilerle desteklenmemesi bazen göçle ilgili verilerin genelleştirilmesine, çarpıtılmasına ve yanlış bilginin yayılmasına zemin hazırlayabiliyor. Dolayısıyla, bu açıklamalar haberleştirilirken çeşitli bilgilendirmeler yoluyla bu durumun okuyucuya aktarılması medyadaki dezenformasyon olasılığını engellemede önemli rol oynuyor.
Veri setleri kullanırken ise verilerin alındığı kaynakların, bunların kapsamlarının ve varsa açıklamalarının okurun anlayacağı şekilde sunulması büyük önem taşıyor. Bunun yanı sıra, mülteci ve göçmenlerin bulundukları hukuki statülerin kapsamlarının ülkelere göre ve hatta aynı ülke içerisinde güncellenen düzenlemelerle zamanla farklılaşabildiği unutulmamalı. Son olarak, göçmen sayılarıyla ilgili en çok kafa karıştıran konulardan biri olan kayıtlı göçmen verilerinin, ülke içerisinde kayıtlı olmayan düzensiz göçmenleri kapsamadığı bilinmelidir. Bu gibi durumlarda, kayıt dışı ve düzensiz göçle ilgili bilgi edinmek için bağımsız araştırmalardan elde edilen verilere başvurmak gerekir.
Göç haberleri hazırlarken daha fazla kaynağa ulaşmak için Medya ve Göç Derneği’nin düzenli olarak yayınladığı “Çoğulcu Medya için Kılavuz İçerikler Serisi”ni inceleyebilirsiniz.
