David Byrne tarafından kurulan çözüm odaklı bir online dergi olan Reasons to be Cheerful (Neşeli Olmak için Nedenler) kutuplaşmanın derinleştiği bir dönemde, anlayışlı bir yaklaşımın siyasi çatışmaları nasıl çözdüğüne dair hikâyeler anlatmak için yola çıktı. Aralarında The Guardian ve The Marshall Project’in de bulunduğu yayıncılar ile bir araya gelerek, imkânsız gibi görünse de kutuplaşmanın üstesinden gelen insanların bunu nasıl başardıklarına dair hikâyelerini anlattığı We Are Not Divided serisini oluşturdu.
Derginin editörü Christine McLaren, neyi “iyi haber” olarak kabul ettikleri sorusuna sadece iyi fikirleri değil, hayata geçmiş şeylerin hikâyelerini anlattıklarını ve bu şeyin de işe yaradığını gösteren kanıtların peşinde olduklarını söylüyor. Bir de mantraları var: “Umutlu olmak için nedenler olduğuna dair somut kanıtlar arıyoruz.”
McLaren, gazeteciliğin iktidardan hesap sormak olduğu fikrini benimsediğini, işe yarayan bir şey hakkında yaptığı bir haberin ise iktidardan hesap sormanın en nihai şekli olduğuna inandığını belirtiyor. “Çünkü insanlara ‘Bakın! Bu şekilde olması gerekmiyor! Bunu farklı şekilde yapan insanlar var ve işte böyle sonuç veriyor. İşler bu kadar kötü olmak zorunda değil.’ demiş oluyoruz.”
Çözüm gazeteciliği nedir?
Reasons to be Cheerful örneğindeki gibi çözüm gazeteciliği bildiğimiz geleneksel gazeteciliğe bir adım daha eklemeyi hedefliyor. Bu adım çözümün kendisi. Bir yerde çözüm varsa haberin başrolü olmayı da hak ediyordur inanışını savunuyor. O zaman haber olmayı hak eden şey kötü bir şeyden iyi bir şeye dönüşüyor. Bu da basitçe pozitif, olumlu, gülümseyen haberler olarak algılanıyor; oysa sadece bu kadar değil.
Gelin bu tanımı açalım ve çözüm gazeteciliği hangi ayaklara dayanıyor bakalım.
Solutions Journalism Network’e göre çözüm gazeteciliği, geniş kitleleri etkileyen toplumsal sorunlara getirilen çözümlerin titiz ve ilgi çekici bir biçimde haberleştirilmesi; haberciliğin en yüksek gazetecilik standartlarında yapılmasıdır. Anlatılan hikâyenin çözüm gazeteciliği işlevini yerine getirmesi için toplumsal bir soruna verilen bir tepkiye ve bu tepkinin işe yarayıp yaramadığına odaklanması; okura ya da izleyiciye dünyanın nasıl işlediğine, belki de nasıl daha iyi işleyebileceğine dair içgörü kazandırması; anlattığı hikâyeye dair kanıtlar sunarak verinin ya da etkinin niteliksel sonuçlarını ortaya koyması; toplumsal soruna verilen tepkinin eksikliklerine odaklanması gerekir.
Çözüm gazeteciliğinin kriterleri nelerdir?
Çözüm gazeteciliğinin dört ana kriteri var. Bu kriterler çeşitli anlatı türlerinde ve hikâye biçimlerinde esnek bir biçimde kullanılabilir. Esnek de olsa, her çözüm hikâyesi dört kriterin her birini bir dereceye kadar içermelidir.
- Yalnızca bir kişi veya kurumu ele almaz; toplumsal bir soruna getirilen çözümü ele alır. Çözümün haber değeri varsa, tek başına bir haber olmayı da hak ediyor demektir.
- Yalnızca niyete bakmaz; çözüme ve etkisine dair kanıt ortaya koyar. Zaten kanıt olmadan haber de olmaz.
- Yalnızca olumlu çıktılarla ilgilenmez; getirilen çözümün çalışmadığı kısımları da gösterir. Bir sorunun tek ve mucizevi bir çözümü yoktur, bu nedenle getirilen çözüme dair limitlerden de bahsetmek gerekir.
- Yalnızca ilham olmaz; başka çözümlere yol açacak içgörüyü sağlamayı amaçlar. “İnsanların fikir alabilecekleri bir şey gösterebilir miyiz?” diye sorar.
Çözüm gazeteciliği ne değildir?
Bir çözüm gazeteciliği haberi, toplumsal bir soruna verilen bir tepkiye ve bu tepkinin ne şekilde işe yaradığına ya da yaramadığına odaklanır. İyi bir çözüm gazeteciliği haberi bu tepkiden çıkarılan dersleri diğerleri için ulaşılabilir kılar, yani okurlara içgörü kazandırır. Çözüm gazeteciliği kanıt arar, etkiyi ya da etkisizliği gösteren niteliksel sonuçlar vardır. Bu yüzden ele alınan çözümün kısıtlarını da mutlaka ele almak gerekir.
O zaman çözüm gazeteciliği ne yapmaz?
- Kahramanlar aramaz. Çözümün çözüm olabilmesi için koşullarda değişiklik yaratması gereklidir.
- Hayata geçmemiş bir teori bir çözüm değildir. Denenmemiş fikirleri öne çıkarmaz.
- Okuru aktivist olmaya çağıran haberler değildir. Eposta kutunuza sıkça düşen harekete geç, destek ol diyen hikâyeler çözüm gazeteciliği kapsamına girmez.
- Haberin sonunda tek bir paragrafla açıklanmaz. Haberi pozitif bir notla bitirmek adına sona eklenen bir tutam şeker çözüm haberciliği değildir.
- Dünyayı pembe bir gözlüğün arkasından izlemez. Genellikle ana haber bültenlerinin sonunda izlediğimiz, izleyiciye dünyada iyi insanların da olduğunu anlatan fakat çözüm gazeteciliğinin ele alması beklenen yapısal sorunlarla ilgilenmeyen türde haberler çözüm gazeteciliği değildir.
Çözüm gazeteciliği nasıl yapılır?
Sorunlar bağırır; çözümler fısıldar. Sel, yangın, uçak kazaları, salgın hastalıklar, hatta bir su borusunun patlaması gibi sorun odaklı hikâyelerin çoğu burnumuzun dibindedir, haber olmayı talep eder. Bu nedenle fısıltılara kulak kabartmak gerekir. Bunun için:
- Başka bir yerdeki çözümü alıp yerele uyarlayabilirsiniz.
- İki benzer vakanın zıtlıklarını ele alabilirsiniz. Yani bir şey bir yerde başarısız olmuş ama başka bir yerde gelişmişse farkı yaratan nokta nedir, bunu anlatabilirsiniz.
- Kendi ajandanızın takipçisi olabilirsiniz. Gündemi takip eden yerine gündemi belirleyen bir haber yapmak için önceden belirlediğiniz konuları araştırabilirsiniz.
O zaman önce bir sorun veya konu belirleyin. Kendinize kamuoyundaki tartışmalarda eksik olan şeyin ne olduğunu sorun. “Bununla ilgili ne yapılabilirdi? Bu sorunla baş etme konusunda daha başarılı olan kimler var?” sorularının peşinden gidin.
Günlük iş akışınıza çözüm gazeteciliğini nasıl entegre edebileceğinize dair Emma Löfgren’in önerilerini daha önce sitemizde paylaşmıştık. Yazıda önceliklendirme ve zaman yönetimi için ipuçlarının yanı sıra çözüm gazeteciliğinin ayrı bir alan olmak zorunda olmadığına, her habere çözüm gazeteciliği bakışını katabileceğinize dair bir öneri de mevcut. “Bu haberin bir çözüm odağı olabilir mi?” sorusunu kendinize sormanız çok iyi bir başlangıç olacaktır.
