Daha önce “Gazeteciler için basit açık kaynak araştırma önerileri” başlıklı içeriğimizde internet ve internet teknolojilerinin günden güne daha da yaygınlaşması ve gelişmesi ile birlikte internetin günümüzdeki en büyük veri tabanı halini aldığını belirtmiş ve bazı temel açık kaynak araştırma yöntemlerinin nasıl kullanılabileceği ile alakalı bilgiler paylaşmıştık. Uzun süredir bilinen ve gazetecilik alanında kullanılan bu yöntemler özellikle bu yıl içerisinde, Rusya- Ukrayna Savaşı ile birlikte tekrar popülerliğini tazeledi.
Günümüzde internet üzerinden paylaşılan görüntülerin savaş bölgesinden olup olmadığının kontrolünden, Rus ordusunun güncel olarak nerede olduğunun takibine, Shireen Abu Akleh’in öldürülmesinin çözülmesinden, Elon Musk’ın özel jetinin nerede olduğunun takibine kadar birçok farklı konuda açık kaynak istihbarat araçlarından faydalanıldı ve faydalanılıyor.
Bu noktada gazetecilerin internette halihazırda bulunan bu kaynaklardan faydalanıp parçaları birleştirmeleri için ihtiyacı olan iki şey kalıyor: teknoloji bilgisi ve yaratıcılık. Verileri bulma, araçları kullanma, toplanan verileri bir araya getirme gibi birçok noktada ihtiyacımız olan teknoloji bilgisinin yanı sıra, yaratıcılık açık kaynak araştırmaları için gerçekten çok önemli bir konum işgal ediyor. Ne tür bir veriye ihtiyacının olduğunun düşünülmesinden, nereden ne tür bilgilerin edinilebileceğine ve nasıl kullanılabileceğine kadar yaratıcılık açık kaynak araştırmalarının belkemiği konumunda desek yanlış olmayız.
Yaratıcılığı geliştirmek, nerede nereye odaklanmak gerek gibi konularda da elbette birkaç ipucu verebiliriz ancak bunları şimdilik bir sonraki içeriğimize bırakalım ve bu seferlik ne gibi araçları ne gibi amaçlar ile kullanabileceğinize odaklanalım.
1. Tersine görsel arama
Bir görüntünün kelimeler yerine arama motorunda aranması anlamına gelen tersine görsel arama, bir görselin kaynağını belirleme ya da görsel hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak adına son derece faydalı bir işlem. Belirli arama motorları üzerinden gerçekleştirebileceğiniz bu işlemi belirli uygulamalar aracılığıyla tek seferde tüm arama motorlarında da gerçekleştirebilmektesiniz. Her arama motorunun indekslediği siteler ve kaynaklar farklı olduğu için ne kadar çok arama motoru içerisinde arama yapabilirseniz o kadar farklı sonuçlara ulaşma şansınız olacaktır. Tersine görsel arama konusuna daha önce değindiğimiz için daha detaylı bilgiyi bir önceki yazımızdan alabilirsiniz.
2. Ulaşım araçlarına ait veriler
Araç plakaları
Araç plakaları ülkelere has özellikleri sayesinde fotoğraf ya da videolarda görüldüğü anda konum ile alakalı önemli bilgiler taşıyan detaylardır. Genel olarak fotoğraf veya videonun hangi şehir/eyaletten olduğuna dair de bilgiler taşıyabilecek olan plakalar, bir görsel üzerinden araştırma yaptığınız düzlemde araştırmanıza başlayabileceğiniz önemli bir başlangıç noktası konumundadır.
Bu noktada Jeroen Coninx tarafından oluşturulmuş olan ve düzenli olarak güncellenen “licenseplatemania” adlı websitesi size yardımcı olabilir. Hemen hemen her ülkeden plakaların fotoğraflarını bulabileceğiniz site içerisinde, Birleşmiş Milletler’e ait plakalar gibi özel plakalara dair fotoğraflara da ulaşabilirsiniz.
Bunun yanı sıra aşağıda bulunan araç plakası haritaları da bu konuda sizlere yardımcı olabilir:
Deniz trafik bilgileri
23 Mart 2021 tarihinde Ever Given adlı geminin Süveyş Kanalı’nda karaya oturması sonucu tüm kanalın 6 gün boyunca kapalı kalması sırasında sık sık sosyal medyada gördüğümüz deniz trafik haritaları, belirli bir geminin takibini yapabileceğimiz araçlardır. Bu araçlar ile gemilerin izledikleri rotalar, uğradıkları limanlar gibi bilgilerin yanı sıra gemilerin özellikleri gibi bilgilere de erişebilmekteyiz.
İnternet üzerinde deniz trafik bilgilerini takip edebileceğiniz birden fazla internet sitesi olsa da, bunlar içerisinde en popüler konumda olanı marinetraffic.com diyebiliriz. MarineTraffic sayesinde neredeyse dünya üzerinde yer alan tüm gemileri takip edebilmekteyiz. Siteye giriş yaptığınızda sizleri bir dünya haritası ve hareket halinde olan gemilerin haritası karşılayacak.
Bu noktada elbette fareniz ile istediğiniz gemi işaretine tıklayarak bilgi alabilirsiniz, ancak dünya üzerinde yer alan tüm gemiler içerisinden işinize yarayacak gemiyi bulmanın çok zor olacağını tahmin edebilirsiniz. Bu noktada solda bulunan filtreleme özelliği ile aradığınız gemiyi bulma işlemini kolaylaştırabilirsiniz.
Sitenin ücretsiz sürümü ile ne yazık ki sadece gemi türü üzerinden bir filtreleme gerçekleştirilebilmekte. Bu filtreleme ile tankerler, kargo gemileri, yolcu gemileri, balıkçı gemileri gibi gemi türlerini filtreleyebilmektesiniz. Ücretli bir hesap satın almanız durumunda ise gemi kapasitesi, gemi bayrağı, üretim yılı, uzunluğu, güncel hızı, harekete geçtiği ve varmayı planladığı limanlar gibi filtreleme seçeneklerini de kullanabilmektesiniz.
- Bosphorusobserver (Boğaz gözlemcisi):
https://bosphorusobserver.com/ adresi üzerinden erişebileceğiniz ve İstanbul Boğazı’nda gemi gözlemciliği yapan Yörük Işık’a ait olan internet sitesi ile boğazlardan geçen hemen hemen her türlü önemli gemiyi güncel olarak takip edebilirsiniz.
- Global Fishing Watch (Global Balıkçılık Haritası):
Açık kaynak araştırmalarında gerçekten ne zaman ne tür bir bilgiye ihtiyacımız olacağını ya da nereden nasıl bir bağlantı kurabileceğimizi kestirmek çok zordur. Bu yüzden içeriğimize küresel balıkçılık haritasını da eklemek doğru olacaktır. Özellikle Asya’da kaçak balıkçılık üzerine yapılan araştırmalar sırasında çok yoğun olarak kullanılan balıkçılık haritasına http://globalfishingwatch.org/map adresi üzerinden ulaşabilirsiniz.
Harita içerisinde balıkçılık faaliyetlerinin gerçekleştirildiği konumlara yaklaştırılıp tıklandığında, faaliyetin hangi gemi tarafından gerçekleştirildiği, hangi ülkenin bayrağını taşıdığı, balıkçılık için ne tür araçların kullanıldığı ve ne kadar süre ile balıkçılık faaliyetinde bulunulduğu gibi bilgilere de ulaşılabilmekte.
Deniz trafik bilgileri ile alakalı faydalı olabilecek diğer araçlar:
- Yasadışı balıkçı tekneleri listesi (https://iuu-vessels.org/Home/Search): Yasadışı, bildirilmeyen, düzenlemeye tabi olmayan balıkçı teknelerinin birleşik listesi.
- Alternatif deniz trafik bilgileri haritası (http://vesselfinder.com): MarineTraffic’e alternatif olarak deniz trafik bilgilerini takip edebileceğiniz başka bir gemi takip hizmeti sağlayıcısı.
Hava trafik bilgileri
Sevilen bir futbolcunun ülkeye geliş yolculuğunun takibinden, özel jetlerin anlık olarak nereye gittiğinin takibine kadar çeşitli bilgileri toplayabileceğimiz hava trafik araçları, özellikle Rusya-Ukrayna Savaşı ile birlikte Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e yakın oligarkların özel jetlerinin takibi ile iyice popülerliğini tazelemiş durumda. Belirli bir uçuşun/uçağın takibini yapabileceğimiz bu araçlar ile birlikte, uçakların izledikleri rotalar, uçakların özellikleri vb. bilgilere de erişebilmekteyiz.
- Flight Radar (Uçuş Radarı):
Flightradar temel olarak, MarineTraffic’in gemiler için sağlamakta olduğu takip sistemini sivil uçaklar için sağlayan bir uçuş takip haritasıdır diyebiliriz. Siteye giriş yaptığında sizleri bir dünya haritası ve hareket halinde olan uçakların görselleri karşılayacak.
Site içerisinde sol üstte bulunan kısa yollar aracılığıyla anlık olarak en çok takip edilen uçağı görebilir ya da anlık istatistiklere erişebiliriz. Bunun yanı sıra ekranın sağ üst kısmında bulunan “search” sekmesi ile belirli bir rotayı takip eden uçuşları, havayolu şirketlerinin anlık uçuşlarını ya da belirli bir havalimanına giden uçuşları takip edebilmekteyiz.
Elbette aynı zamanda uçuş bilgileri ile alakalı olarak daha detaylı bilgi almak istediğiniz bir uçak var ise doğrudan üzerine de tıklayabilirsiniz.
Yasal bir emir tarafından zorunlu kılınmadıkça uçuş bilgilerini istek üzerine kaldırmayan bir proje olan ADS-B Exchange temel olarak yukarıda bahsettiğim Flight Radar internet sitesi ile aynı işlemi yapmaktadır. Ancak ADS-B’ye özel bir sayfa açmamın temel nedeni, her ne kadar tamamı olmasa da askeri ve polis uçaklarının da bir kısmının ADS-B üzerinden erişilebilir olması. Uçuş yüksekliği, uçuş bilgisinin kaynağı gibi filtrelemelerin yanı sıra ekranın sağ kısmında yer alan “Military” filtrelemesi ile askeri ya da polis uçaklarını da görüntüleyebilirsiniz.
Aynı şekilde Flight Radar’da olduğu gibi ADS-B içerisinde de uçuş bilgileri ile alakalı olarak daha detaylı bilgi almak istediğiniz bir uçak var ise doğrudan üzerine de tıklayabilirsiniz.
Hava trafik bilgileri ile alakalı faydalı olabilecek diğer araçlar:
- Alternatif uçuş takip haritası: www.radarbox.com/
- Alternatif uçuş takip haritası: https://tr.flightaware.com/
- Alternatif uçuş takip haritası: http://planefinder.net/
3. Çevre ve yaban hayata dair veriler
Daha önce de belirtmiş olduğum gibi, açık kaynak araştırmaları için en gerekli şey yaratıcılık. Bu yaratıcılık zaman zaman fotoğraf ya da video üzerinde görülen endemik bir bitki türünden ya da hayvan türünden bilgiler çıkarmak gibi süreçleri de içerebilmekte. Böylesi durumlar için çevre ve yaban hayatı ile ilgili verileri toplayan veri tabanları da biz gazeteciler için çok önemli birer kaynak haline geliyor.
Bunun yanı sıra her ne kadar özellikle yaz aylarında orman yangınlarının görülmesi doğal kabul edilse de artık orman yangınları dünya genelinde daha sık ve yoğun bir hale geldi. Çıkan yangılar günlerce, bazen haftalarca gündemimizi oluşturabiliyor. Bu durumlarda da yangının boyutunu ve yarattığı hasarı belirleme gibi konularda da işimize yarabilecek araçlar bulunuyor.
Orman yangını haritaları
NASA tarafından sağlanan orman yangıları haritası ile güncel olarak dünyada yaşanmakta olan orman yangıları ya da daha önce yaşanmış olan orman yangılarına dair bilgi toplanabilmekte. Siteye giriş yaptığınızda sizleri bir dünya haritası ve kırmızı noktalar karşılayacak. Dünya haritası üzerinde görmekte olduğunuz her kırmızı nokta farklı bir orman yangınını ifade etmekte. Site içerisinde bulunan “historical” sekmesi altından geçmişte yaşanmış olan orman yangıları ile alakalı bilgi almak da mümkün.
Yasadışı vahşi yaşam ticareti haritaları
- WildEye Asya (https://wildeye-global.oxpeckers.org/):
Araştırmacı çevre gazetecisi Fiona Macleod tarafından kurulan Oxpeckers Araştırmacı Çevre Gazeteciliği Merkezi tarafından hazırlanan WildEye haritası, ekolojik suçları ortaya çıkarmak ve organize suç örgütlerini daha yakından izlemek amacıyla dünyada yaşanan yasadışı vahşi yaşam ticaretiyle ilgili el koymalar, tutuklamalar, mahkeme davaları ve mahkumiyetleri haritalandıran bir projedir. Siteye giriş yaptığınızda sizleri harita üzerinden ekolojik suçlara karşı alınan tutuklama, el koyma, mahkeme kararı ya da mahkumiyet kararlarının bilgilerini belirten baloncuklar karşılamakta.
Araştırmak istediğiniz dosyaya/ülkeye yaklaştırarak dosya hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilmektesiniz. Örneğin aşağıdaki görselde İstanbul Atatürk Havalimanı’nda 2018 yılında yaşanan bir olay ile alakalı bilgileri görmektesiniz.
- Kuş seslerini tanımlamak (https://birdnet.cornell.edu/):
Cornell Üniversitesi tarafından geliştirilmiş olan BirdNET , temel olarak kaydettiğiniz bir kuş sesinin hangi kuşa ait olduğunu size söyleyen bir uygulama/proje diyebiliriz. Yoğun olarak doğa koruyucuları, biyologlar ya da kuş gözlemcileri tarafından kullanılan bir program olsa da, gazeteciler de birçok noktada BirdNET’ten faydalanabilirler. Güncel olarak geliştirilmeye devam edilen uygulama, an itibariyle en yaygın 3.000 adet türü tanımlayabilmektedir. https://birdnet.cornell.edu/ adresinden erişilebilecek olan BirdNET ile alakalı olarak daha fazla bilgi almak isterseniz aşağıdaki videoları da izleyebilirsiniz.
- Identifying Bird Sounds with the BirdNET Mobile App: https://www.youtube.com/watch?v=f144CSEoYuk&feature=emb_title&ab_channel=CornellLabofOrnithology
- What’s that bird song? ID birds by sound with BirdNET:
Çevre ve yaban hayatı ile alakalı faydalı olabilecek diğer araçlar:
- Güncel olarak dünyada yer alan hava koşullarını, okyanus akıntılarını, okyanus yüzey sıcaklıklarını, dalgaları ve rüzgârları takip edebileceğiniz bir veri seti: https://earth.nullschool.net/
- Küresel su ve kuraklık risk haritası: https://wri.org/applications/aqueduct/water-risk-atlas/
