NewsLabTurkey Ne Okuyor’dan Herkese Merhaba!
Bu haftanın odağında “astroturfing” kavramı ve etki operasyonları var. İnternetin giderek bir manipülasyon aracına dönüşmesine neden olan eylemleri tanımlayan bu kavramları ve internetten haber alma ve bilgi edinme gücümüzü nasıl zayıflattığını inceledim.
“Ne Okuyoruz” bölümünde ise spor müsabakaları sonrası basın toplantılarının sorunları, yerel basına yatırımın artışı, Pakistan ve Sırbistan’da basının durumu gibi birçok farklı konuyu bulabilirsiniz.
Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.
Haftaya görüşmek üzere!
—Ahmet A. Sabancı
Bu hafta ne okuduk?
SPORCULARIN BASIN TOPLANTISI SORUNU
Müsabakalar sonrası gerçekleştirilen basın toplantıları, spor gazeteciliğinin belki de en görünür kısımlarından birisi. Fakat bunun kimi zaman sporcular üzerinde nasıl bir etkisi olduğu hesaba katılmıyor. Geçtiğimiz hafta tenisçi Naomi Osaka’nın yaşadıkları, bu konu üzerine konuşmamıza neden oldu.
Genç tenisçi Osaka, Fransa Açık başlamadan önce sosyal medyada paylaştığı duyuruda yaşadığı psikolojik sıkıntılar nedeniyle bu turnuvada basın toplantısı yapmayacağını duyurdu. Bu toplantıların ve yapılma biçiminin kendisini ciddi bir şekilde etkilediğini söyleyen Osaka, Fransa Açık yönetiminin para cezası kesmesi ve turnuvadan men edilmekle tehdit etmesi üzerine de turnuvadan çekilme kararı aldı. Birçok farklı daldan sporcu da bu süreçte Osaka’ya destek oldu ve Fransa Açık’ı eleştirdi.
Elbette sporcuların basın ile konuşması işin bir parçası, ama mesleklerinin büyük bir kısmını birçok farklı kaynaktan gelen psikolojik baskılar altında geçiren insanların bunu bir noktada azaltmak için çabalaması da doğal. Fakat burada toplantılara katılan muhabirlere de sorumluluk düşüyor. Soru sorma biçimleri, sorulan soruların içeriği veya odaklanmayı tercih ettikleri meseleler sporcular üzerinde ekstra bir psikolojik baskıya dönüşebiliyor. Bu yüzden maç sonrası basın toplantılarının yanı sıra sporcular ve gazeteciler arasındaki ilişkinin de her iki tarafın dahil olduğu bir şekilde tekrar ele alınmasında fayda var.
YEREL BASINA YAPILAN YATIRIM ARTIYOR
Basının dönüşümü ve gazeteciliğin konumuna dair yapılan tartışmalarda sıklıkla öne çıkan noktalardan birisi yerel basının önemi. Fakat dünyanın her yerinde yerel basının göz ardı edildiği de bir gerçek. Son zamanlarda artan ilgi belki bu durumun değişmesini sağlayabilir.
Washington Post, fikir yazıları bölümünde “Voices Across America” isimli bir seri başlatarak bu konuda adım atan kurumlar arasında. Bu seri ile Amerika’nın her köşesinden daha yerel sorunların ve gündem başlıklarının da konuşulabilmesini amaçlıyorlar. Bir yandan daha küresel bir e-bülten platformu olmak için yatırımlar yapan Substack, bu adımları içerisinde yerel basını da desteklemeyi hedefliyor. Twitter ise e-bülten platformu Revue üzerinden başarılı iklim gazetecisi Eric Holthaus’un başını çektiği “Tomorrow” isimli bir yerel hava ve meteoroloji haber servisi başlatıyor.
Giderek artan yerel basına yatırım ve yeni yerel odaklı girişim haberleri büyük bir dalgayı beraberinde getirir mi emin değilim ama başarılı örnekler yaratma ihtimali yüksek.
İKLİM HABERLERİNİN DEĞERİNİ YÜKSELTEN BOTLAR
Dijital gazeteciliğin hâlâ büyük anlamda reklam gelirlerine bağlı olması, gazeteciliğin “daha çok tık getiren” haberlere ve konulara odaklanmasını ekonomik bir zorunluluğa dönüştürüyor. Fakat her şeyin otomasyona bağlı olduğu bu sistem manipüle edilmeye de açık.
Bunun farkında olan Tega Brain ve Sam Lavigne, bu açığı iyi bir amaç için kullanmaya karar vermiş. “Synthetic Messenger” adını verdikleri proje, 100 bottan oluşan bir ekip ile çalışıyor. Bu botlar internette iklim krizine dair haberleri aratıyor ve ardından bu haberleri ziyaret edip sayfadaki bütün reklamlara tıklıyor. “İkinci seviye iklim mühendisliği” olarak tanımladıkları bu proje ile iklim haberlerini daha fazla gelir sağlayan bir alan hâline getirmeyi amaçlıyorlar.
Projenin etkisinin 100 bot ile sınırlı olacağı kesin ama birçok farklı soruna dikkat çekmesi açısından önemli. Bir yandan özelleştirilmiş reklam sistemlerinin ve dikkat ekonomisinin sorunlarını gösterirken, diğer yandan da iklim krizine dair haberlerin yeterince “önemli olmaması” gerçeğini vurguluyor. Projenin sitesinde istatistikleri canlı olarak görebileceğiniz gibi, isterseniz YouTube’da botları canlı olarak izleyebilirsiniz.
Alakalı: İklim krizi her ülkede kendisini farklı biçimlerde gösterse de küresel bir sorun ve bu yüzden gazetecilerin de uluslararası ortaklıklarla çalışmasını zorunlu kılıyor. Earth Journalism Network, bu ortaklıkları kolaylaştırmayı ve güçlendirmeyi amaçlayan bir proje.
PAKİSTAN VE SIRBİSTAN’DA BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ KRİZİ
Basın özgürlüğünün giderek her yerde daha da kötü bir noktaya geldiğini görmemek maalesef mümkün değil. Hong Kong’dan Rusya’ya, Belarus’tan Çin’e kadar dünyanın her yerinden gazetecilere ve basın özgürlüğüne dair düzenli olarak kötü haberler geliyor.
Pakistan da durumun giderek kötüleştiği ülkeler arasında. Daha fazla özgürlük ve demokrasi vaatleri ile iktidara gelen Imran Khan, Pakistanlı gazeteciler ve basın için durumun daha da kötüleşmesine neden oldu. Her türlü eleştiriyi suç hâline getirmeye çalışan hükümetin son eylemi, YouTube üzerinden gazetecilik yapan Asad Toor’a ordu istihbaratından olduğunu söyleyen bir grup tarafından işkence edilmesi oldu. Pakistanlı gazeteciler ise baskıya boyun eğmeyeceklerini söylüyor.
Sırbistan’da ise durum daha karmaşık. Ülke kâğıt üzerinde en iyi basın yasalarından birine sahip olsa da araştırmacı gazeteciler başta olmak üzere gazeteciler üzerinde artan bir baskı söz konusu. Hükümet yanlısı basın tarafından da desteklenen karalama kampanyaları, oligarkların satın almaları ve sokak çetelerinin dahil olması basın üzerindeki tehditin daha karanlık bir yerden gelmesi demek.
KISA KISA
🐦 Twitter’ın sınırlı testine başladığı Twitter Blue abonelik sistemi tweeti geri alma, “bookmark” klasörleri oluşturma ve öncelikli yardım gibi özellikleri ayda 3 dolarlık bir ücret karşılığında sunuyor. Tabii bu özelliklerin büyük bir kısmı Tweetbot, Talon ve Aviary gibi üçüncü parti uygulamalarda varken kimse abone olur mu emin değilim.
🦊 Mozilla Firefox, 1 Haziran’da gelen güncelleme ile tasarımını ve özelliklerini tazeledi. Tasarım konusunda takıntılı biri olarak yeni tasarımın beni etkilemeyi başardığını da not olarak ekleyeyim.
🤥 Trump kendi sosyal medyası olarak kurduğu blog yeterince ilgi görmeyince kapatmaya karar verdi.
💰 Görünüşe göre Quartz’ın tekrar bağımsızlığına kavuşması ekonomik anlamda da faydalı olmuş.
🔍 Kolombiya merkezli Cerosetenta, ülkedeki polis şiddetini araştırmak için Bellingcat ve Forensic Architecture ile bir ortaklığa başladı.
🏆 NYU tarafından organize edilen “American Journalism Online Awards”ın kazananları belli oldu. Ödülü kazananlar kadar “En iyi Twitter Thread’i”, “En iyi TikTok Açıklayıcı”, “En iyi haber podcasti” gibi ödül kategorileri de dijital gazeteciliğin geldiği noktayı anlamak açısından önemli.
🇵🇸 Filistin’le ilgili paylaşımları sansürlediğine dair haberlerin ardından Instagram, algoritmasında ciddi değişiklikler yapacağını açıkladı.
Haftanın odağı: Astroturfing ve internetin sahte gündemleri
İnternet ve sosyal medya sayesinde herkesin sesini dünyaya duyurma ve gündemi belirleme şansı oldu. En azından ilk başlarda böyle düşünüyorduk. Ne kadar çok insan aynı konu hakkında konuşuyorsa onun daha önemli hâle gelmesi ve gündeme dönüşmesi doğal bir süreç ve sosyal medya daha fazla insana söz hakkı vererek burada iyiye dönük bir gelişime yol açtı. Fakat trend topic gibi özellikler ve algoritmaların ne gördüğümüzü daha fazla belirlemeye başlaması, bunun da farklı amaçlar için manipüle edilmesini beraberinde getirdi.
Astroturfing dediğimiz kavram da tam olarak burada devreye giriyor. Adını reklamını yapmak için sahte postalar gönderen yapay çim markası AstroTurf’ten alan bu kavram, herhangi bir konuda gündem yaratmak için gerçek insan izlenimi veren sahte içerikler ile kalabalık yaratmak anlamına geliyor. Özetle gündem belirlemek, dikkat çekmek veya dikkat dağıtmak için farklı yollarla içerik kalabalığı yaratmak. Burada önemli detay, bu içeriklerin “organik” olduğu izlenimini yaratmak.
Sosyal medya ve trendler ile birlikte bunu daha sık görmeye başladık. Farklı uygulamalar, botlar ve ekipler ile birçok farklı grup bu şekilde gündem belirleme veya değiştirme yoluna başvuruyor. Bu kimi zaman kendisini iyi göstermek isteyen bir şirket, kimi zaman da politik gündemi değiştirmek isteyen bir siyasetçi olabiliyor.
İşin içine siyaset ve politik gruplar girdiğinde buna etki operasyonu (influence operation) deniliyor. Bu operasyonlar ise artık tüm dünyada siyasetin doğal bir parçasına dönüşmüş durumda. Hindistan’da Müslümanlara karşı kullanılmasından, Facebook’un küresel etki operasyonları raporuna kadar birçok örnek durumun ciddiyetini bizlere gösteriyor.
Ülkemizde de bunun ne kadar sık kullanıldığını hemen herkes biliyor. Neredeyse her gün Twitter’ın trend sayfasına baktığınızda birkaç farklı politik etiket bulmak mümkün. İsviçre’deki EPFL (Lozan Federal Politeknik Enstitüsü) akademisyenleri tarafından yayınlanan yeni bir araştırma da gördüklerimizi onaylıyor. Araştırma Türkiye’deki yerel trendlerin yüzde 47’sinin, global trendlerin ise yüzde 20’sinini tamamen sahte olduğunu ortaya koyuyor. Yani botlar tarafından oluşturulup paylaşılıyor.
Tüm bunlar gazeteciler için internet üzerinden araştırma ve haber takibi yapmayı da zorlaştırıyor. Gündemin bu kadar manipüle edilebilmesi ve botların yaygın kullanımı sahte içerik ve gündemler ile gerçekten insanların konuştuğu konuları ayırt etmeyi zorlaştırıyor. Maalesef bu da, astroturfing yoluna başvuranların başarılı oldukları anlamına geliyor.
Her ne kadar platformlar bunları inceliyor ve birçok kurum tarafından bu operasyonlar araştırılıyor olsa da soruna daha köklü bir çözüm bulmamız gerektiği de bir gerçek. Gazetecilerin işini zorlaştırmak bir yana, astroturfing toplumun gündeme dair algısını ve yaklaşımını dönüştürebilecek bir yöntem. Böyle bir ortamda da demokrasi ve özgürlük gibi kavramların altı tamamen boşalma riskiyle karşı karşıya kalıyor.
