Haber sitesi tasarlarken dikkat edilen unsurların ve ortak uygulamaların neler olduğunu görebilmek ve tasarımları Türkiye’deki habercilik pratikleri çerçevesinde değerlendirebilmek amacıyla kimi serbest olarak farklı haber sitelerinin tasarımını üstlenen kimi de haber sitelerine ücreti karşılığı yazılım paketleri sunan daha kurumsal yapılardaki temsilcilerin görüşlerini dinlemek önemliydi. Bu nedenle serbest yazılımcılar ve şirketlerle kimi görüşmeler gerçekleştirdik.

Türkiye’de haber yazılımı sunan kurumlar içerisinde önemli bir marka değerine sahip TE Bilişim’in 500-1000 arası bir sabit portföyü var. TE Bilişim adına bizimle görüşen Siraceddin El, şirketin 2009 yılında haber yazılımı üzerine piyasadaki boşluğu doldurmak için kurulduğunu, zamanla Haber 7 ve Ulusal Kanal gibi büyük aktörlerle çalışmaya başlayarak yükseldiğini, çoğunlukla yerel haber üreten Türkiye kökenli gazetelerin yanı sıra Afrika’dan ve Avrupa’dan da müşterileri olduğunu belirtiyor: “Sadece haber yazılımı odaklı çalışmıyoruz aslında. Seçim yazılımı da yapıyoruz. Bir seçim döneminde Anadolu Ajansı ile yaptığımız anlaşma vesilesiyle bir çalışmamız da oldu. Burada NTV vardı, Ensonhaber vardı, T24 vardı. AA verileri servis ediyordu biz bunları işliyorduk sitelere. NTV o yazılımla o zaman 500 bin kişiye ulaştı.” 

Haber siteleri belli bir ücret karşılığında hosting, domain, güvenlik sertifikası ve IT hizmeti gibi seçeneklerden yararlanabiliyor. Siraceddin El, TE Bilişim’de kendi uyguladıkları ücret politikasını şu şekilde açıklıyor: “Bir defa yazılım ücreti karşılığında lisansı satarak, teknik hizmetler için ek ödeme almak gibi bir politikamız var, bizi cazip kılan da bu zaten, tek ödeme ile yazılım lisansı elde edip uzun yıllar kullanabiliyor müşterilerimiz. Şimdi her yıl yeni temalar, tasarım yapıları da çıkarıyoruz. Daha önce müşterimiz olanlara yeni tema almak istiyorlarsa sadece aradaki farkı almak gibi bir hizmet de sağlıyoruz.” Temaların fiyatları bin ile 5 bin TL arasında değişiyor. 

Medyapod, Turizm Gazetesi gibi internet sayfalarının tasarımında yer almış ve şimdi serbest olarak daha ziyade küçük haber kuruluşlarıyla çalışan Tansu Günay ise tasarımdan önce altyapının önemli olduğunu düşünüyor. “Haber sitesi çok dinamik bir olay, kesinti, sorun kabul etmemeli. Bunları aşmanın tek yolu da altyapının iyi olması… Sunucu, hangi yazılımın kullanıldığı, hızı etkileyen unsurlar. Bunlar da maliyetin en az yarısını oluşturuyor, oluşturması gerekiyor daha doğrusu. Bir siteye çok iyi bir hosting sağladık mesela ama Türkiye’yi sarsan bir haber yapsa kimse okuyamayacak çünkü altyapısı sebebiyle ancak 10 bin kişi girebilir o siteye.” 2000 yılında internet gazeteciliğine başlayan ve yaklaşık 15 siteye yazılım danışmanlığı da veren Barbaros Koçanalı da altyapının önemli olduğunu, çalıştıkları haber sitesinin trafiğinin maliyeti etkilediğini söylüyor: “Altyapımızı güçlü tutuyoruz buna göre, hızlı ve her trafiğe yanıt veren sitelerle çalışıyoruz. Ücreti de bize ve sunucuya yarattığı trafiğe göre belirliyoruz.” 

2005 yılında başladığı Evrensel’de muhabirlik, dış haberler gibi çeşitli servislerde görev aldıktan sonra 2011 yılından bu yana internet editörlüğü yapan Mehmet Özer, Evrensel Gazetesi’nin tasarım ve altyapı işleriyle uğraşıyor, bir yandan da haber bültenlerinden sosyal medya araçlarına kadar gazetenin içerik koordinasyonunu üstleniyor. Haberi sitesi tasarımı ve içerik yönetiminin yanı sıra içerik paylaşımı kısmıyla da ilgileniyor olmasını bir avantaj olarak görüyor: “Türkiye’de internet içeriği çok hızlı akan bir süreç ve bitmeyen bir gündem var bir yandan… Haberin nasıl sunulacağı, fotonun nerede görülürse daha etkili olabileceği, reklam nerede olursa haberi bölmeyeceği ve bütünlüğe zarar vermeyeceği gibi şeyleri görmek büyük avantaj. Bazen birbirinden kopuk, birbirini anlamayan gruplar olabiliyor, birbiriyle çelişebiliyor. Tasarıma iyi görünen bir şey editörü zorluyor olabilir mesela. Emek verimliliğini düşüren bir şey olabiliyor bu. O açıdan bu işin kendi içimizde yapılması, bu işlerle ilgilenen kişilerin içerikle de birebir ilgili olması iyi.” 

Editörlükten gelen Doruk Tutku Tokçabalaban’ın internet teknolojileri uzmanlığı bulunuyor. 10 yıla yakın bir süredir de web tasarımı yapıyor, uzmanlık alanında danışmanlık ve eğitim veriyor. Zete, Dokuz8, Bir+Bir Forum gibi sitelerin tasarımında görev alan Tokçabalaban şu anda çalışmalarını editör, tasarımcı ve yazılımcıdan oluşan 3 kişilik bir ekiple sürdürüyor. Tokçabalaban, Türkiye’deki haber sitelerinin hem kullanıcı deneyimi hem de tasarım bakımından zayıf olduğunu ve bunun tasarım sürecinde yer alan farklı aktörler arasındaki anlaşmazlıklardan kaynaklandığını düşünüyor: “Vizyonsuzluk ya da teknik yetersizlik değil, içeriği hazırlayanların, reklamcıların köstek olmasının çok etkisi var bunda. Bir sürü yayın belirli kısıtlara sahip. Çok fazla şey deneyebilirler, deneyecek fırsat da ellerine geçiyor aslında ama denemeyelim, hazır şeylerle devam edelim diyorlar.” İçeriği hazırlayanların, tasarımcıların içeriği yönlendirmelerini kabul etmedikleri ve içeriğe göre tasarım yapılmasını istediklerini söyleyen Tokçabalaban’a göre daha fazla esneklik uygulanması mümkün: “Aslında tasarıma göre de içerik yapılması gerekiyor bazen. İnsanların dikkat süresi çok düşük, sosyal medyadan geliyorlar, bir sürü parametreyi de düşünmek lazım.” 

Arama Motoru Optimizasyonu (SEO) ve tasarım

Giderek daha fazla sayıda haber sitesinin günlük olarak içerik ürettiği bir ortamda haberlerin internet kullanıcılarına hızlı ve doğru bir şekilde servis edilmesi önemli. Fakat, paylaşılan içeriklerin olabildiğince çok kullanıcıya ulaştırılması ve okutulabilmesi için içeriğin hazırlanması ve paylaşılması aşamalarında dikkat edilmesi gereken başka kriterler de bulunuyor. Haber sitelerinin de diğer tüm internet siteleri gibi sitelerine organik trafik çekmek, ve dolayısıyla belli bir başarı elde etmek için bu koşulları yerine getirmesi gerekiyor. Gerek tasarım gerek haberin girişi esnasında yapılması gereken bu kriterlerin temel amacı aslında hazırlanan içerikleri arama motorları, hatta spesifik olarak Google için optimize etmek. 

Google ve diğer arama motorlarının internetteki tüm sayfaları ziyaret ederek taradığı ve belirli bir sıralamaya tabi tuttuğu düşünüldüğünde haber medyasının izlemesi gereken SEO stratejilerinden biri sitenin mimarisini buna elverişli bir şekilde kurgulamak. Türkiye’nin ilk arama motoru pazarlama ajansı SEM’de Kıdemli Arama Motoru Optimizasyonu danışmanı olarak çalışan Onur Poyraz Kaya kendi istihdam alanını dahi oluşturmuş bu işlemleri şu şekilde tanımlıyor: “Google’ın ücretsiz sonuçlarında en iyi sıralamayı alabilmek için yapılıyor tüm çalışmalar. Bu içerik güncelleme, içerik yayınlama da olabilir siteyi hızlandırma, sitenin tasarımını değiştirme de.”

Bu noktada, görüştüğümüz kişiler arasında bir haber sitesinin teknik altyapısının Google tarafından taranabilir ve dizine eklenebilir olmasının önemine ilişkin bir fikir birliği var. Siteye periyodik olarak içerik eklenmesi, eklenen içeriğin zamana duyarlılığı, sitenin hızı diğer internet sitelerinde olduğu gibi haber siteleri için de belirleyici hususlar arasında sıralanıyor. Fakat Kaya’ya göre içeriklerini SEO uyumlu bir şekilde üretme konusunda en fazla problemle de gazeteler karşılaşıyor. Gazetelerdeki insan kaynağının boyutu, gün boyu sürekli yayın yapılması ve dolayısıyla günlük olarak optimize edilmesi gereken içerik sayısının fazlalığına değinen Kaya’ya göre haber sitelerinin her biri doğru optimize edilmiş içerikler çıkarması neredeyse imkânsız. “Sitede kopya sayfalar, taranamayan sayfalar, doğru konumlanmamış içerikler olabiliyor… Mesela kullanıcı sayfa yüklendiğinde görselle karşılaşıyor, yazı aşağıda kalıyorsa buna müdahele etmek gerek. Bu tarz optimize edilmemiş içerikleri engellemek için biz bazı kurallar belirliyoruz ve gazetelerle paylaşıyoruz başlık şöyle olmalı, URL böyle olmalı gibi.” Ağırlıklı olarak Türkiye’deki yerel gazetelerin oluşturduğu 1000’in üzerinde haber sitesine yazılım sunan TE Bilişim’den Siraceddin El, şirketlerinin temel olarak benzer bir şekilde SEO için gerekli kriterleri ve yönergeleri izlediğini ve müşterilerini bunlara uygun olarak yönlendirdiklerini belirtiyor: “Haber yazılımlarında belirli bir trafiğe ulaştıktan sonra ihtiyaçlarınız karşılanamaz hâle geliyor. SEO tarafında biz altyapınızı güçlü tutuyoruz. Bunları takip ederek yaptığımız yazılımlarda puanların yüksek çıkabileceği şekilde ayarlamalar yapıyoruz. Müşteri tarafında yapılabilecek işlemler kalıyor sadece aslında. Haber eklerken haberin nasıl etiketlendiğinden tutun pek çok şey SEO tarafını etkileyebiliyor.”

Haber sitelerinde içeriğin uygun etiketler ve kategoriler kullanılarak sunulması okurun ilgilendiği içeriklere kolay ulaşabilmesi ve Google’ın kategoriler aracılığıyla haberi tespit etmesine yardımcı olması açısından önemli. Ne var ki, görüştüğümüz temsilciler Türkiye’deki haber sitelerinin hem arama motoru hem de kullanıcı açısından dikkat edilmesi gereken unsurlardan olan kategoriler ve etiketleri uygulama biçimlerine ilişkin farklı görüşler belirttiler. Bir haber sitesinde yer alan kategori yapısının okurun site içerisindeki haberlere nasıl bir navigasyonla ulaşacağını belirlediğini söyleyen Onur Poyraz Kaya’ya göre Türkiye’deki haber sitelerinde bu yapılar düzgün işlemiyor: “Mesela politik haberlere tıklıyorum, oradan önemli bir politik figürle, bir partiyle ilgili haberlere gidemiyorum, bulamıyorum onları. Her şey karman çorman.” Etiket sayfaları için de benzer bir eleştiri yönelten Kaya yanlış kullanıldığını, hangi etiketlerin gerekli olduğu ayrımının doğru yapılmadığını ve haber sitelerinde etiket yaratma yetkisinin belli kişilerle sınırlandırılması gerektiğini düşünüyor. 

Doruk Tutku Tokçabalaban ise içeriklerin etiket gibi belirli bilgiler koyularak girilmesinin örneğin daha sınırlı kapasiteye sahip araştırmacıların işine yarayabileceğini ama çok da gerekli olmadığını söylüyor: “Bunlar çok önemli SEO’culara göre ama aslında o kadar da değil. Google zaten bizim yaptığımızdan daha iyi anlıyor. Başka ülkede biri mesela Google için bişi yapmasa da Google’ın bir şey yapacağını biliyor, o yüzden uygulamıyor.” Evrensel Gazetesi İnternet Editörü Mehmet Özer de benzer bir şekilde bir dönem çok kullanılan etiket sayfalarının artık işlevsiz olduğunu çünkü Google’ın etiketleme işlemini kendisi metinden seçerek yaptığını belirtiyor. “Bugün artık etiket kullanmaya gerek yok bir haber sitesinde, kullanıcıların tıklama oranları da çok düşük zaten bu etiketlere.” Özer için sitede kategorilere yer vermek ve haberleri okurun ilgisini çekecek ilgili diğer haberler ile birlikte sunmak hem haber tasarımı hem de daha genel anlamda haber tüketimi açısından mühim: “Okur o haberin bütününe ya da detaylarına dair verilere ulaşabiliyor mu, çok uğraşmadan bir haberden diğerine geçerek olayın bütününe dair bilgi sahibi olabiliyor mu? Bizim de Evrensel’de çözmek istediğimiz temel konu bu. Türkiye’de detaylara çok fazla kapılıp okur olayın bütününü göremeyebiliyor. Bizim amacımız okuru bilgilendirmek, haberi tükkettirmek değil… Gerekirse bir haber okusun ama konuyu iyi anlasın.” 

Bir internet sayfasının hızlı açılıyor olması da hem kullanıcı deneyimini zenginleştirmek hem de SEO yapmak için önemli bir kriter. Araştırmalar bir sitenin yavaş yükleniyor olmasının kullanıcının sitede daha az vakit geçirmesiyle ya da direkt olarak siteden çıkmasıyla sonuçlanabildiğini gösteriyor. Google tarafından da bir sitenin yüklenme hızı sıralama algoritmasına etki eden faktörlerinden biri olarak kabul ediliyor. Bir haber sitesinin yükleme hızının yüksek olması da bu sebeple hem sitenin Google’da hızlı indekslenmesi hem de okurun sitede daha uzun kalmasına yardımcı oluyor. Bu doğrultuda site hızını yüksek tutmak için habercilerin dikkat etmesi gereken bazı tasarımsal noktalar var. Onur Poyraz Kaya örneğin yanlış görsel kullanımının hız açısından ciddi etkileri olduğunu belirtiyor: “Görsel kullanırken bunların da optimize edilmesi gerekiyor. Optimize edilmeyen görsel çok yer kaplıyor MB cinsinden ve bu da sayfayı yavaşlatıyor. Haber sitelerine gelenlerin %70’i mobilden geldiği ve orada hız çok önemli olduğu için de kayba uğranıyor.” Kaya aynı zamanda kullanılan fotoğrafın özgün olmasının önemli olduğunun ve büyük oranda stok fotoğraf kullanımının SEO açısından sorun teşkil ettiğinin de altını çiziyor. Yüklenme hızının yüksek olmasının en önemli tasarımsal ögelerden biri olduğunu düşünen Doruk Tutku Tokçabalaban, Google’ın yavaş siteleri “cezalandırması” sebebiyle 2-3 yıl içinde böyle bir problemin kalmayacağını öngörüyor. 

Google taramasında olumlu sonuçlar almak için sitenin mimarisinde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da hatalı ya da kopya sayfalar bulundurmamak. Onur Poyraz Kaya danışmanlığını yaptıkları internet sitelerinde tespit ettikleri hatalı sayfaları sildiklerini ya da düzeltilmesi için uyarıda bulunduklarını söylüyor. Fakat konu kopya sayfalar olduğunda görüştüğümüz temsilciler, Türkiye’deki haber sitelerinde bu tarz sayfalarla bu denli karşılaşılıyor olmasının Türkiye’deki habercilik dinamiklerine ilişkin başka bir şey anlattığı, örneğin “ajans haberciliği” kavramı ile ilişkili olduğu görüşünde. TE Bilişim’de tasarım temsilcisi olarak çalışan Siraceddin El, Google’ın ajanslarla entegre çalışan ve gelen haberlerin olduğu gibi aktarıldığı içerikleri “kopya içerik” saydığını ve bu sistemi kullanarak farklı sitelerin bir haberin servisinde aynı metin ve başlığı kullanmasının SEO’yu kötü etkilediğini belirtiyor. Google kopya içerik olarak algıladığı içerikleri arama sonuçlarında filtreliyor ve dolayısıyla kullanıcılar bu içeriklere organik olarak ulaşamayabiliyor. El’e göre bu problemin ortadan kaldırılabilmesi için habercilerin içerikleri özgün aksettirmeleri önemli: “İçerik özgünleştirilerek kullanılsa SEO için daha iyi olur. Kalıcı olan içerik zaten, siz içerik kısmında kendinize düşen görevi yerine getirmediğinizde problem yaşamak kaçınılmaz.” NK İletişim’den Barbaros Koçanalı da Google’ın bu tarz ajans botu haberciliğine “değersiz” gözüyle baktığını ve ceza kestiğini vurgulayarak yazılım verdikleri haber sitelerine kopya içeriklerden kaçınmak için metnin içinde oynama yapmalarını, örneğin içeriği özgün bir spot ve başlıkla paylaşmalarını önerdiklerini söylüyor. “Google özgün ve değerli tasarıma önem vererek iyi içeriği ön plana çıkarmaya başladı, bu yüzden hep en değerli oldu. İyi, özgün içerik her zaman SEO anlamında karşılığını buluyor.” 

Haber sitelerinin Google için uyguladığı optimizasyonların bir parçası da içeriklerini Google Haberler içinde görünür kılmak ile ilgili, çünkü siteler Google’ın haber siteleri için kullanıma açtığı bu ek arama motoru ile sitelerine daha fazla trafik çekebiliyor. Fakat ana arama motoruna ilaveten bu alt listelemede görünür olmak için haber sitelerinin bu motora kayıtlı olmak, özgün ve okunabilir içerik üretmek, HTML formatı kullanmak, haberin içinde gömülü reklam bulunmaması gibi uygulaması gereken bazı teknik yönergeler var. Onur Poyraz Kaya, bir sitenin Google Haberler listesine çok kolay bir şekilde kaydedilebiliyor olmasına rağmen bu süreci belli bir ücret karşılığı üstlenen ajanslar ve kişiler olmasına eleştirel bakıyor: “500 liraya Google Haberler kaydınızı yaparım gibi şeyler duydum. Teknik hiçbir bilgiye ihtiyaç duymadan sadece rehberi okuyarak 1 saatte yapılabilecek bir şey. Google uyumlu site tasarımı denen şey de zaten dolandırıcılık. Web tasarımı ilerleyen bir şey, nasıl uygun olabilir ki? Google’ın kriterleri zaten yılda yüzlerce kez değişiyor.” Siraceddin El bununla ilgili olarak Google Haberler listelerine girmenin eskiden çok kolay olduğunu ama zamanla Google’ın kriterlerini zorlaştırdığını söylüyor. Görüştüğümüz bir başka temsilci ise Google Haberler aracılığıyla gelen trafiğin eskiden çok daha fazla olduğunu ve sitelere belli bir büyüme etkisi yarattığını fakat mevcut olarak tatminkâr bir trafik sağlamadığını belirtiyor. 

Haberciler dijital okur kazanmak, site trafiği yaratmak, daha çok tıklama ve reklam geliri elde etmek için bir nevi Google tekelinde belirlenen kurallara göre iş yapmak zorunda bırakılıyor. Barbaros Koçanalı “Bizim sektörün tanrısı zaten Google olduğu için tapıyoruz ona, ne derse ikiletmiyoruz, bütün algoritmalarımızı da ona göre yapıyoruz. Kendimizi sevdirmek için de ne kriter varsa uyguluyoruz” dese de bu duruma daha eleştirel yaklaşan bir kesim de var. Kendi tasarladığı sitelerde mümkün olduğunca Google’ın herhangi bir servisini kullanmamayı tercih ettiğini belirten Doruk Tutku Tokçabalaban’a göre aslında arama motoru optimizasyonu için uygulanan çeşitli işlemler sadece Google’a hizmet ediyor: “Bu Google’a yapılan bir şey sadece. Bilinmezlikten böyle. Tam olarak ne yapıldığı da bilinmiyor, fikir yürütmek de sıkıntılı oluyor. SEO diye bir şey yok aslında, bu Google direkt. Türkiye’de sanki kaç arama motoru var, ciddi derecede büyük internet şirketleri birkaç şirketin motorları hariç diğerlerini blokluyor zaten. Veri çalıyorlar, sayfaları yavaşlatıyorlar ama herkes Google Analytics, Gmail kullanalım diyor.” Mehmet Özer de haber sitelerinin Google’ın belirlediği kriterleri uygulasa dahi başarılı olamayabildiğini çünkü bu kuralların Türkiye’de işlemediğini savunuyor: “Google kendi kurallarına Türkiye’de kendi uymuyor. Bir alışveriş sitesiyse kurallar daha farklı uygulanıyor olabilir ama haber sitesinin Google’ın önerdiği, şunu böyle yapsan sonuçları böyle olur dediği kuralları uygulasa bile başarılı olma ihtimali çok düşük. Google kendisi uymuyor kurallara zaten. Siz ne yaparsanız yapın Milliyet’i, Sabah’ı, Hürriyet’i gösteriyor.” Özer’in aynı zamanda Türkiye’de haber sitelerinin içerik üretim ve optimizasyon süreçlerini tersten kurduğuna dair bir saptaması var: “Birçok haber sitesi arama motoru için üretiyor, okur için optimize ediyor. Okur için üretmiyor yani haberi aslında. Biz okur için yapıyoruz o sayfaları.” 

“İyi editör SEO uyumludur zaten” diyen Onur Poyraz Kaya, haber sitelerinin “bu nedir?”, “bu kimdir?” gibi siteye trafik çekmek için anahtar kelimeler kullanılarak “kötü” ve “sıkıcı” içerikleri hazırlayan SEO editörlerinin aranıyor olmasına ise eleştirel bakıyor. Daha genel anlamda da haber sitesini tasarlayan, yazılımcı ve SEO uzmanı gibi iş tanımlarının aslında dikey uzmanlıklar olduğunun anlaşılması gerektiğini ve bütün bunların bir kişiye yığılmasının da sorunlu olduğunu savunuyor. Tüm bu SEO pratiklerinin doğru uygulanması noktasında da Kaya kimi zaman haber sitelerinin tasarımlarına ilişkin habercilerin istekleri ve alışılmış tasarım ögelerine olan bağlılık sebebiyle zorlandıklarını belirtiyor: “Karşı tarafı ikna edebildiğimiz ölçüde başarılıyız. Belki önerilerimi harfiyen uygulayan site sayısı 10’u geçmez bugüne kadar. SEO önemli tamam bütçe ayıralım diyorlar, ama bilmiyorlar ki danışman başka önerilerde bulunacak ve senin o önerilere de bütçe ayırman lazım. Ama bunu yapmıyorlar. Öneriyi dinlemenin SEO yapmak olduğunu sanıyorlar ama öyle değil.” Kaya’ya göre bunda haber sitelerinin birbirini örnek almayı tercih ediyor olmasının ve bazı popüler addedilen site tasarımlarının model olarak kabul ediliyor olmasının etkisi var. “Biz SEO uzmanı olarak fikir sunduğumuzda ‘Ama Hürriyet öyle yapmamış ki’ gibi bir cevapla karşılaşıyoruz. Herkes onlar ne yapıyorsa onu yapmaya çalışıyor ama SEO böyle bir şey değil.” Doruk Tutku Tokçabalaban da bazı popüler haber sitelerinin tasarımlarının taklit edilmeye çalışıldığından ve bunun çalışmalarını etkilediğinden yakınıyor: “Bilmem kim gibi olsun çok yaygın bir şey Türkiye’de. Onlarınki gibi olunca üzerine çıkacak da bir alan kalmıyor. Biz Zete’yle çalışırken mesela fikrini öne sürdüğümüz 8 yenilik varsa bunların 5’i uygulandı. Zamanla başka yerlerde görmeye başladık o şeyleri.” 

Reklam optimizasyonu tasarımın neresinde? 

Haber sitelerinin tasarımında dikkate alınan bir diğer unsur da reklamlar. Tasarım süreçlerinde haber odaları ne kadar reklam alacaklarından bunları nerede ve nasıl konumlandıracaklarına kadar bir dizi etkeni daha göz önünde bulunduruyor. Reklamların Türkiye’deki haber sitelerinin tasarımlarında bu kadar büyük bir paya sahip olmasının sebebi aslında önemli bir gelir kaynağı olması. Ekonomik sürdürülebilir çeşitliliğinin yetersiz olduğu ve abonelik sistemlerinin henüz yaygın kullanılan bir pratik hâline dönüşmediği Türkiye’de haber siteleri reklam üzerinden elde edilen gelire ihtiyaç duyuyor. Bu sebeple haber siteleri tasarımlarında kendi oluşturdukları ve Google’dan gelenler olarak ayrılmış iki farklı reklam alanına yer verilebiliyor. Reklam alanlarının tasarım aşamasında ne kadar belirleyici olduğunu Barbaros Koçanalı şu şekilde açıklıyor: “Tasarım işi en zorlandığım şeylerden biri. 20 yıl önce daha kolaydı. Son 10 yıldır önce reklamları koyuyorum, reklam yayınlanacak yerleri. Sonra grafikere verdiğimde suratını asıyor, abi bunun bir şeyi kalmamış ki diye. Ama ne yazık ki bu reklamlarla beraber gitmesi gerekiyor tasarımın, önce o yüzden onları yerleştiririm kalanına tasarım yap derim.”

Dijital Pazarlama Uzmanı Zeynep Merve İşeri Google’dan reklam alma modelinin yaygınca kullanıldığını ve birçok site için iyi dönüş alınan bir gelir modeli olduğunu belirtiyor. Fakat reklam yoğunluğunun artmasıyla daha fazla kitlenin reklam engelleyici kullandığını bu sebeple okur memnuniyetini sağlamak için belirli çalışmalar yapılması gerektiğini söylüyor: “Örneğin, okur bir sayfada üç reklam varken sitede ne kadar kalıyor, bir reklam varken ne kadar kalıyor, hiç reklam olmasa ne kadar kalacak…” İşeri’ye göre reklamların daha tıklanabilir olması sitenin diğer organik çalışmalarıyla da bağlantılı. Site hızı, tıklama oranları, reklamın yapılan diğer aramalarla örtüşmesi, “expanded text ad” ve “responsive text ad” gibi olabildiğince tüm reklam alanı faktörlerinin değerlendirilmesi önemli. Haber sitesinin alanı reklama açtıktan sonra içerik anlamında ise alabileceği bir aksiyon olmadığını söylüyor. 

Reklamın nerede konumlandığının ve hatta linkin hangi renkle hazırlandığının dahi okurun tıklama eğilimini ciddi derecede etkileyebildiğini söyleyen Tansu Günay zaman zaman kullanıcıların bir sitede daha çok nerelerde gezindiğini inceleyen ısı haritalarına bakarak karar alabildiklerini söylüyor: “Tutucak haberlerin altına şu haberi de koyayım, hemen oraya reklam koyayım dersin.” Günay, siteye reklam almanın her zaman beklenen değeri getiremeyeceğini ve siteye gelen trafiğin az olduğu durumlarda örneğin Google’dan reklam almanın çok büyük bir değişiklik yaratmayacağını da belirtiyor. Bu durumun özellikle yerel haber sitelerinde gözlenebildiğini söyleyen Barbaros Koçanalı da benzer bir görüşü paylaşıyor: “Yerel haber siteleri için Google reklamların verdiği paralar hiçbir işe yaramaz. Çok agresif modeller Google AdSense. Trafiği de çok ciddi anlamda düşürebiliyor, bir sitemizde %40 düşüş yarattı mesela her tarafın reklam olması. Bu kadar paraya değmiyor.” Koçanalı reklamlardan beklediği geliri elde edemeyen ve finansman arayışında olan yerel gazetelerin bu sebeple son birkaç yıldır belediyelerden kaynak almaya başladığını ve bir nevi belediyelerin kontrolü altında yayın yapmaya başladığına dikkat çekiyor. Lifebursa.com ve Bursa Hakimiyet gibi yerel gazetelerin tasarımında rol alan Koçanalı reklamların işin içine girmesinin eski şablon tasarımları büyük ölçüde değiştirdiğini söylüyor. 

Doruk Tutku Tokçabalaban da Facebook ve Google gibi önemli paydaşların ortaya çıkmasının haber siteleri için reklam modellerini büyük oranda değiştirdiğini ve tasarımlardaki reklam uygulamalarının giderek “vasatlaştığını” düşünüyor: “Türkiye’deki yerel haber, ulusal haber sitelerindeki neredeyse tüm reklamlar aynı kalıba denk düşüyor. Benzer tasarımlar kullanılıyor, bunlar Google reklamı göstermek için tasarlanıyor. Maksimum kaç reklam gösterebiliriz diye düşünülüyor.” Yine de Google reklamların özellikle küçük haber sitelerine reklam geliri olduğunu ve başka bir gelir kapısı bulunmaması sebebiyle durumun kabullenilmek zorunda bırakıldığını söyleyen Tokçabalaban’a göre alternatif gelir modellerin bulunup uygulanması gerekiyor. 

Haber siteleri tasarımlarında reklamların kimi zaman sayfanın neredeyse tamamını kaplayacak boyutlarda kullanılması ve asıl haber içeriğinin okunmasını zorlaştırması sebebiyle okurlar reklam engelleyici kullanmayı tercih edebiliyor. Sayfanın farklı yerlerinden fışkıran reklamların ciddi bir sorun teşkil ettiğini söyleyen Siraceddin El’e göre haber sitelerindeki reklamlar ciddi bir bilgi kirliliği de yaratıyor. Mehmet Özer de reklam gelirlerinin çok yüksek olmadığını, Evrensel’de okuru rahatsız edecek bir reklam yerleşiminden yana olmadıkları gibi okurlara da bu tarz reklam engelleyici programları kullanmalarını tavsiye ettiklerini söylüyor: “Yaptığımız görüşmelerde ve teknik çalışmalarda en çok zorlandığımız şeylerden birisi reklam yerleştirme olmuştu. Sıfırlayacak kadar pazarlık yaptık. İlk başlarda standart bir uygulama yapılmıştı, okurlarımızdan hemen tepki geldi çok reklam var diye biz de şu anki hâline indirdik.” Özer aynı zamanda kullanıcıyı yormayacak tasarımların zamanla daha çok önem kazanacağını düşünüyor. Türkiye’de Sözcü gazetesi gibi reklam yerine abonelik modelinin alternatif bir gelir oluşturduğu gazeteleri örnek gösteriyor. 

İçerik yönetim sistemleri ve tasarımsal etkileri

Haber siteleri tasarlanırken öncelikle ya WordPress, Drupal ya da Joomla gibi hazır yazılımlar ya da kişiselleştirilmiş yerel yazılımlar kullanılıyor. Kıdemli SEO Danışmanı Onur Poyraz Kaya’ya göre bu iki seçenek arasında aslında belirgin bir fark yok: “Bir yazılım şirketinin yarattığı haber sitesi berbat olabilir; ama WordPress ile yaptığınız zaman çok iyi olabilir, tam tersi de olabilir. Burada mesele altyapıyı nasıl kullandığınız ve tasarım aşamasında SEO uzmanınızın olup olmadığı.” Kaya, WordPress gibi hazır yazılımların çok fazla şeye entegre edilebilme özelliği olduğunu ama kalabalık bir editoryal ekibi olup günlük haber akışı yüksek platformların kendi yazılımlarını yazması gerektiğini düşünüyor. Tasarımcılar arasında da hangi yazılımın kullanılmasının daha avantajlı olabileceğine yönelik çelişkili görüşler var. 

Tokçabalaban haber siteleri için yerel yazılımların kullanılmasının gerekli olmadığını ve kendi tasarımlarında da kullanmayı tercih ettiği WordPress’in güvenilir bir tercih olduğunu söylüyor: “WordPress’i teslim edip bırakması çok kolay. Biri benden sonra devraldığında içerikler kaldığı için yeni tasarımı takıp devam ettirmesi kolay. İçerik sitesinin kodunu yazmak aşamasındaki gereklilikler ciddi zor. Emek ve insan gücü gerekiyor. WordPress internetin %25’ini sağlıyor, bu devasa bir şey.” WordPress yazılımların kişiselleştirilmiş yazılımlarla kıyaslandığında RSS feed, açık veri kanalları, haberlerin filtrelenerek görüntülenebilirliği gibi belli özellikleri hâlihazırda içeriyor olması ciddi fayda sağlıyor. 

Görüştüğümüz temsilciler içerisinde kendi yazılımlarını kullananlar ise hâliyle WordPress gibi hazır yazılımların kullanılmasının çeşitli sebeplerle sorunlu olabileceğini belirtiyor. Örneğin Siraceddin El’e göre WordPress’in site trafiği noktasında teknik altyapısı yeterli değil ve teknik destek alınabilecek bir ekibin bulunmaması da haber sitesine ek iş yükü getirebiliyor: “WordPress zaten bir içerik yönetim sistemi aslında, yazılım değil. İhtiyacınıza göre aldığınız temayı istediğiniz şekilde kullanıyorsunuz. Sorun yaşadığınızda ya Google’da arama yapacaksınız ya da konuyla ilgili makale okuyup video izleyeceksiniz. Kendi başınıza çözmek için bir teknik yeterliliğe sahip olmanız gerekiyor. Anlık 1000 kişi olunca mesela site çöküyor.” Benzer şekilde Barbaros Koçanalı da WordPress gibi sistemlerde hizmetin ucuz olmasına rağmen içerik girmenin zorluğuna ve kullanışlılığın düşüklüğüne dikkat çekiyor: “WordPress’te bir haberi girene kadar benim sistemimde 8 haber girersiniz. Bizim en iyi detaycı olduğumuz konu işin kolay olması. Dijitalde her şey böyledir, ‘Keep it simple for the stupid’. Yazılım hazırlanıyor bunu da koyalım bu da olsun diye işi karmaşıklaştırma olayı var Türkiye’de ama bunun hiç gereği yok. Görseli ikinci plana atıp kullanıcı ergonomisi üzerine kurguluyoruz biz.” 

Ücreti karşılığında alınan haber sitesi yazılımlarını kullanan sitelerin tasarımsal olarak birbirine çok benzediğini söyleyen ve dolayısıyla bu sitelerde hep aynı tasarımsal ögelerin bulunmasını eleştiren Mehmet Özer Evrensel’in satın aldığı yazılımın %80’lik bir kısmını değiştirerek tamamen kendi site tasarımları üzerinde çalıştıklarını söylüyor: “1000 lira veriyorsunuz haber yazılımı alıyorsunuz her şey hazır ve aynı yerde. İmsak vakti, hava durumu, galeriler aynı, aynı kategoriler var… Biz hiç WordPress kullanmadık, başından beri kendi yazılımımızı kullanıyoruz.” Özer Evrensel’in kendi yazılımlarını kullanıyor olmasının güncel trendlere uygun değişiklikler yapabilmek anlamında esneklik kazandırdığını, örneğin kullanıcının haber içeriğini sosyal medyada paylaşımını arttırabilecek çeşitli özellikleri tasarımlarına entegre ettiklerini iletiyor. 

Klişeleşmiş bir tasarım: Manşet sistemleri 

Türkiye’deki haber sitelerinin hemen hepsinde kullanılan manşet sistemi ile ilgili ne düşündüklerini sorduğumuz temsilcilerin görüşleri çoğunlukla olumsuz. Tansu Günay, Türkiye’deki haber sitesi tasarımında en önemli görülen ögenin yana kaydırılan görseller (slider) olduğunu ama kişisel olarak “slider” kullanımına sıcak bakmadığını belirtiyor: “Türkiye’de ana akım medyayı takip edenler ‘slider’lardan okuyor haberi. Bu slider kullanımı ile bir yemek tarifi aradığınız zaman bile ilk sıralarda Hürriyet, Akşam, Milliyet, Habertürk çıkıyor karşınıza. Ama seçim analizi aradığınızda başka siteler çıkıyor. Haber siteleri okurlarını yanlış seçmişler yani baştan zaten.” Günay’a göre “slider” kullanımının bu kadar yaygın olması “tık rantı” beklentisinden kaynaklandığı kadar Türkiye’deki haber sitelerinin güncel küresel trendleri takip edememesiyle de alakalı: “Mesela 3-4 senedir The Guardian’da, The Times’ta bir canlı akış (live feed) furyası var. Aslında Türkiye’nin gündemine tam oturabilecek bir şey ama bir türlü gelemedi buraya. Bütün dünya bıraktı ama 10 yıl öncesinin ‘slider’ları duruyor her yerde.” 

Görüştüğümüz temsilcilerden bazıları Türkiye’deki haber sitelerinin görsel kullanımının yurtdışındaki örneklerle kıyaslandığında çok daha fazla olduğunu ve manşet sistemi kullanımının da bu sebeple tercih edildiğini düşünüyor. Koçanalı’ya göre haber siteleri içerik ile değil kullandıkları görseller aracılığıyla okuru yakalamayı hedefliyor. Siraceddin El de “hareket eden kımıl kımıl internet sitelerinin” hem kullanıcı hem de haber sitesi yöneticilerinin beklentileriyle açıklanabileceğini, çoğu zaman hazırladıkları sade tasarımların müşterileri tarafından kabul görmediğini belirtiyor. Diğer ülkelerin haber sitelerinin anasayfalarında bu kadar fazla görsel kullanılmadığı tespitine katılan El’e göre Türkiye’deki habercilerdeki hâkim düşünce okuru anasayfada daha fazla tutmak. okur odaklı bir kaygıları ise bulunmuyor. Hürriyet Gazetesi’nin 3 yıl önce sitesini daha sade bir tasarım kullanarak yeniledikten sonra zamanla tekrar eski hâline getirmesini örnek gösteren El’e göre Türkiye’deki okur “hareketli sayfalar”dan kaçamıyor. 

“Slider” kullanmama konusunda kararlı olduğunu vurgulayan Doruk Tutku Tokçabalaban da bu sistemin iyi bir kullanıcı deneyimi sağlamadığını ve zamanla daha az kullanılmaya başlanacağını düşünüyor: “Hiçbir espirisi yok. Sayfaya yük oluyor, editöre iş çıkıyor. Kullanıcı deneyimini baltalıyorlar ama neden yaptıklarını da çok iyi anlayabiliyorum.” Galeri formatında kurgulanmış ve metnin her biri farklı URL’ye sahip sayfalara bölündüğü içerikler için ise görüşü daha keskin: “Galeri haber gibi devam eden ve aslında sanki yeni tıklama yaratmış gibi şeyler çok verimli, bundan yürüyorlar. Haber sitesinin hayat döngüsü için kârlı aslında bu, bir kerelik şeyi alıp 20 kere kullanmış oluyorsunuz. Ama bazen çıkamıyorsunuz galeriden, geriye tıkladığınızda sayfa geçmişinize sayıyor çünkü. Bu etik bile değil, yapılmaması lazım. Kullanıcı özel bir tarayıcı kullanıyor olabilir, engelli olabilir.” Onur Poyraz Kaya, bu tarz galeri haberlerin SEO açısından da anlamsız olduğunu açıklıyor: “Negatif bir şey, zayıf bir içerik. Galeri ile sayfa sayısını 10’a 20’ye katlıyorsun ama sayfaların çoğu ne kullanıcıya ne Google’a bir anlam ifade etmiyor… Aşağı kaydırmalı olanlar ise hem tasarım hem SEO olarak daha çok işimize yarar aslında; ben bunu haber sitelerine öneriyorum, çünkü yeni URL ile başka bir habere geçmiş oluyor.” 

Evrensel’in internet sitesinde ise galeri haberler kullanılmıyor. Mehmet Özer bunun bilinçli alınmış bir karar aldığını aktarıyor: “Bilsek ki trafiğimizi %10 arttıracak, yapmayacağız. Okurun istemediği hiçbir şeyi yapmayız. Emniyetin yayınladığı bir genelge bile galeri olarak sunuluyor. Haber değeri taşıyan şey gerçekten görseldir o zaman yaparsın, ama tamamını galeriye dönüştürmek okuru aldatmaktır. Okur haberi ayırt edebilir, okurun zekâsına güvenmek lazım.” 

Mobil tasarımlarda öne çıkan detaylar 

Mobil kullanılabilirlik tüm internet siteleri için çok önemli, fakat haber sitelerine gelen trafiğin neredeyse %80’ini mobil kullanıcıların oluşturduğu göz önünde bulundurulduğunda bu sitelerin başarılı olabilmesi için daha da belirleyici bir kriter olarak karşımıza çıkıyor. Haber sitelerini ziyaret edenlerin çok büyük bir çoğunluğunun haberleri cep telefonlarından takip etmeyi tercih etmesi haber sitelerinin mobil kullanıma uygun olarak biçimlendirilmiş duyarlı tasarımlar oluşturmasını zorunlu kılıyor. Mobil uyumlu tasarımların öncelikli olarak hızlı yüklenmeye elverişli olması, masaüstü internet sitelerinden farklı olarak mümkün olduğunca içeriğin görüntülenmesini etkileyecek diğer unsurları barındırmaması, içeriğin kendisini kısa sürede ve en anlaşılabilir biçimde okura sunması gerekiyor. Mobil haber okurları ve masaüstünden haber okuyanlar sitede geçirdikleri süre, ziyaret ettikleri sayfalar, siteye ulaşma yolları bakımından farklılaşıyor. Bu sebeple mobil kullanıcıların bu farklılaşan ihtiyaçlarının ve haber okuma pratiklerinin tespit edilip buna yönelik tasarımlar geliştirmek kullanıcı deneyimini iyi kurmak için oldukça kritik. 

Mobil tasarım yaparken özellikle dikkat edilmesi gereken unsurlara yönelik sorumuza aldığımız cevaplar neredeyse birebir örtüşüyor. Sitenin hem font açısından hem de evrensel bir dil sağlayarak kolay okunabilir olması, menü seçeneğinin her daim ulaşılabilir bir yerde olması ve haberin içinde hareket kabiliyeti sağlaması gibi konular öne çıkıyor.

Barbaros Koçanalı da masaüstü için tasarlanan sitenin trafiğinin mobilden geldiği için tasarım önceliğinin mobile kayması gerektiğini düşünüyor. Koçanalı, kullanıcıların hareketlerini inceleyerek anasayfalarda açılan manşet alanından aşağıya çok da inilmediğini ve özellikle masaüstünde sayfanın açıldığı şekliyle okunduğunu saptadıklarını, bu sebeple “vitrin” kısmının hem mobilde hem de masaüstü tasarımlarda güzel hazırlanmasının önemli olduğunu söylüyor. 

Görüştüğümüz temsilcilerden Siraceddin El, mobil uyumluluk kriterleri içerisinde tıklanabilir alanların doğru ayrıştırılmasının da kullanıcı deneyimi açısından önemli olduğunu hatırlatıyor. El, mobil uyumluluk noktasında Google ads yönergelerinin belirleyici olduğunu, Google’ın zaman zaman siteyle ilgili testler yaptığını ve “yazılar küçük” ya da “butonlar birbirine yakın” gibi uyarılarda bulunduğunu belirtiyor. 

2013 yılında Evrensel gazetesinin mobil uyumlu internet sitesi tasarımı kullanmaya başladığını ileten Mehmet Özer, tasarımların en başta öncelikle mobili dikkate alarak hazırlanması gerektiğini düşünüyor: “Tasarımcı bir iş alsa önce masaüstü için mi mobil için mi istiyorlar diye soracak. Bunu istemeyen bir yönetim olması lazım artık. Size gelen demonun direkt mobil olması lazım, onu sonra masaüstüne göre ayarlamanız lazım.” Özer, Evrensel gazetesinde bir süredir mobilde Google teknolojileriyle entegre bir altyapı kullanıldığını aktarıyor. Uygulama gibi çalışan bu sistem masaüstüne de eklenebiliyor ve okurun habere daha hızlı erişmesini ve haberler arasında daha kolay gezinmesini sağlıyor. İstatiklerin de görüşünü desteklediğini belirtiyor Özer; Evrensel okurları mobilde kullanılan sistemde daha fazla zaman geçiriyor ve daha fazla haber okuyor. Fakat pandemi ile beraber bu durumun görece değişme eğilimi gösterdiğine de dikkat çekiyor: “Okurun %80’i mobilden geliyor ama pandemi sürecinde daha çok ekran kullanılmaya başlanmasıyla bu biraz azaldı. Eskiden mesai saatlerinde masaüstü akşam mobil trafik olurdu.” Özer ayrıca mobil tasarımın sadece internet sitesinin kendisiyle sınırlı olmaması gerektiğini hatırlatıyor: “Haber sadece sitede tüketilen bir şey değil aslında, tasarımı bütünlüklü olarak ele almak gerekiyor. Okur haberi sosyal medyada tüketip bırakıyor bazen, oradan siteye trafik çok az. Bu yüzden aslında bahsetmemiz gereken haberin tasarımı. Mesela sosyal medyada paylaştığımız içeriklere Evrensel’in logosunu da ekliyoruz, haberi en azından oradan gördüğünü hatırlatsın diye.”

Haber değerini belirleyen unsurlardan biri de paylaşılabilirlik, bu sebeple site mimarisi oluşturulurken haberciler ve tasarımcıların içeriğin kullanıcılar tarafından sosyal medyada paylaşılması bağlamında da dikkat ettiği belli hususlar var. Görüştüğümüz tasarımcılar özellikle mobilde paylaşım yoğunluğu olduğunu, örneğin okurların WhatsApp’tan kendi aralarında yaptıkları paylaşımlar sonucunda sitelere önemli trafik geldiğini belirtiyorlar. Paylaşım butonunun haber içerisindeki yerleşimi, başlığın ve spotun sosyal medya paylaşımlarında görünebilir olması gibi kriterler önemli. Ama okurun haberi sosyal medyada paylaşmaya teşvik edecek yapılanmaların eskisi gibi kolay olmadığına yönelik bir tespit de var. Örneğin Günay ve El, Facebook’un güvenlik ihlalleriyle mücadele kapsamında platformda haber paylaşımına ilişkin tutumunu değiştirdiğini ve bir haber sitesinde yapılan yorumun otomatik olarak okurun sosyal medya hesabında da görüntülelenebilmesini sağlayan entegrasyon özelliklerini zamanla kaldıracağını söylüyor. 

Tasarımlar ve haber yorgunluğu

Görüştüğümüz temsilciler zaman zaman Türkiye’deki haber siteleri için sıklıkla ifade edilen “tasarımların hepsi birbirine benziyor” gibi eleştirilere değinerek bazı gazetelerin tasarımda yol gösterici görevi üstlendiğini ve bunun okur açısından sonuçları olabileceğini vurguladı. Görüştüğümüz isimlerin hemen hepsi haber endüstrisindeki kişilerce Hürriyet ve Milliyet gibi sitelerin “amiral” olarak görüldüğünü ve geride kalanların onların uyguladıkları tasarımların dışına çıkmak istemediklerini belirtti. Buna karşılık, haber sitesinin içerik kapsamı ve kendi ulaşmak istediği okur kitlesini gözeterek tasarımda farklılaşmaya gidilmesi gerektiği yönünde ortak bir öneri var. Örneğin hedef kitlenin motivasyonunun tasarımda belirleyici olması gerektiğini düşünen Onur Poyraz Kaya “haber sitelerine uygun tasarım” gibi söylemleri de absürt bulduğunu iletiyor: “Yerel haber sitelerinin kullandığı tasarımla Washington Post’unki bambaşka olmalı, ya da tamamen ekonomi haberleri üreten bir sitenin. Örneğin bir site manşete ihtiyaç duymayabilir. Bunlar hedef kitleye ve kitlenin motivasyonuna göre çok değişen şeyler. Bazı sitelerde navigasyonu çok sadeleştiriyorum mesela, dikkati dağıtacak şeyleri azaltıyorum. Başka bir sitede ise çok şey olabiliyor çünkü orada istenen o.” 

Tasarımda tektipleşmenin okur için haberden kaçınma eğilimi yaratacağı en çok dile getirilen kaygılardan biri. Barbaros Koçanalı’ya göre birbirine benzeyen tasarımların kullanılması Türkiye’deki haberciliği etkileyen diğer dinamiklerle beraber sitelerin trafik sayılarına yansımış bile: “Analiz ettiğimizde direkt girişler gerçekten çok küçük. Sosyal medya çok büyük bir haber kaynağı hâline geldi.” Bağımsız ve iyi içeriğin en önemlisi olduğunu ve bunların sağlanması durumunda “başka oyuncaklara gerek kalmadan okurun yakalanabileceği”ne olan görüşünü tekrarlayan Koçanalı haber sitesi tasarımında yer alan farklı paydaşların çelişkili beklentilerinin de belli bir tecrübe düzeyine güven ile çözülebileceğine inanıyor.

Habercilikte görülen bu tasarımsal benzerlikleri daha genel bir perspektiften değerlendiren cevaplar da aldık. Örneğin Doruk Tutku Tokçabalaban’a göre yayıncılığın içinde bulunduğu bu durum kendisine özgü değil: “Türkiye farklı sebeplerden dolayı çok monoton ve vasat bir kapitalizm içinde. Biz ciddi derecede yaratıcı olmayan bir kapitalizmiz. Bu yayıncılıkta da belli ediyor kendini. Toplumun kabul edeceği bir vasat belirleniyor, herkes bunun üzerine atlıyor. Herkes aynı vasatlığı yapalım diyor, kimse itiraz etmiyor… Şu an bir şeyler üretmeye çalışanlar aynı şeyleri yapıyor, birikimi yok, düzgün bir şey bulamıyor.” Özellikle niş konularda çalışan eski gazetelerin “düzgün içerik” çıkarabildiğini, yurtdışında çok başarılı habercilik yapıp aynı zamanda iyi tasarımlara sahip olan küçük gazeteler gibi örneklere ise Türkiye’de rastlanamadığını düşünüyor: “Sürekli sürekli haber yapılıyor, gelir yaratamıyor, insanlara da ulaşamıyor… Gelir kaynağı çeşitliliği sıkıntısı tasarımları da içerik kararlarını da etkiliyor. Suç tabii okurda da, yayıncıda da, ama bir yerden sonra suçlamayı bırakıp çözmek gerekiyor.”

Tansu Günay ve Mehmet Özer aslında eleştirilerin merkezinde tasarımdan çok içeriklerde gözlenen benzeşmenin olması gerektiğini söylüyor. Türkiye’de bu anlamda bir ruh kaybı yaşandığını düşünen Özer’e göre içeriklerin iyi olması elzem: “Tasarım açısından bir problem yok aslında. ABD’de, Avrupa’da da siteler aynı. Keşke daha sade tasarımlar olsa evet ama içerik iyi olduğu sürece iyidir zaten.” 

Siraceddin El de tasarımın ötesinde kutuplaşmış siyasi ortamın okurun haber tüketim alışkanlıklarını dönüştürdüğünü hatırlatarak insanların kendi kutuplarına uyan haber şekillerini daha fazla takibe aldığını ve okurların sitelere daha çok arama sonuçlarından ya da Facebook gibi mecralarda önüne düşen haberlere tıklayarak ulaştıklarını belirtiyor. 

Okur için nasıl çözümler üretiliyor? 

Bir internet sitesi için siteyi ziyaret eden kullanıcı sayısı, kullanıcının hangi kaynaktan geldiği, hangi sayfanın kullanıcının daha çok dikkatini çektiği gibi detaylar performans ölçütü olarak görülüyor. Bu anlamda haber siteleri Google Analytics gibi araçları kullanarak arama motoru, sosyal medya ağları veya direkt internet sitesinden gelen farklı trafiklere ilişkin istatistikleri elde edebiliyor, bunları gözeterek de gerekli iyileştirme çalışmaları yapabiliyor. Bu tarz uygulamalar dışında haber sitelerinin başka analitik paneller kullanmak ya da okurlarının sitedeki dolaşımını takip eden ısı haritası çalışmaları yürütmek gibi opsiyonları da var. Görüştüğümüz temsilcilerin kullanılan metrik ölçüm araçlarına ilişkin tercihleri de çeşitli. “Kullanıcıya 3-5 sayfa daha gösterebiliyorsan iyi iş yapmışsın demektir tasarım olarak. KVKK bazı şeyleri engelliyor gerçi. Hedefimiz kullanıcıyı da analiz ederek reklam mantığının aynısını haber için yapmaktı. Bunun çalışmalarına başlamıştık ama şu an kullanıcı takibi yapmak da zorlaştı,” diyor Barbaros Koçanalı. 

Kullanıcı testi uygulamak yerine Google Analytics’in sunduğu geniş veri analizlerini okumayı tercih ettiğini söyleyenler olduğu gibi bunu doğru bir yöntem olarak görmeyenler de mevcut. Örneğin Mehmet Özer, Evrensel’in internet sitesi için Google Analytics’ten veri toplamayı büyük ölçüde azalttıklarını, sadece minimum düzeyde okunma sayısı, okurun nerden geldiği gibi verilere baktıklarını söylüyor. Özer aslında bir okurun Evrensel’de en çok okuduğu haber kategorisini, okurun en çok haber okuduğu saatlerde kendisine iletilebileceği bir sisteme dahi sahip olduklarını ama bunu kullanmadıklarını söylüyor. 

Siraceddin El de kendi kullanıcı deneyimi deneylerini yapmadıklarını onun yerine site trafik istatistiklerini analiz eden başka bir internet sitesinin belirledikleri birkaç pilot site ile ilgili değerlendirmelerine göz attıklarını belirtiyor: “Kullanıcı tarafından ziyade biz yayıncılara hitap ettiğimiz için onların memnun olabilecekleri özelliklere bakıyoruz daha çok.” Okurun site içerisinde ne kadar kaldığı gibi metrikleri Google Analytics’ten takip etmeyi tercih ettiğini belirten Tansu Günay da bu konularda son sözün işverende olduğunu söylüyor. “Haber odası yöneticileri tasarım alanına %100 müdahil oluyor, fikirleri olsa da olmasa da. Onların dediği oluyor. %80’i zaten ‘şunun aynısı olsun’ diye geliyor bize.” 

Görüşmelerde internet sitesine daha fazla trafik çekmek ve okuru sitede daha fazla vakit geçirmeye ikna etmek sorumluluğunun aslında kime ait olduğu da sıklıkla tartışmaya açılan bir nokta oldu. Günay, sayfadan sekme oranlarının düşürülmesi için okurun yakalanması gerektiğini ve bunun da içerik üreticisinin işi olduğunu söylüyor. El’e göre de okurun bir haber sitesinde daha fazla zaman geçirmesi için en başta dürüst içerikler üretilmesi gerekli: “Bir kelimeyi arıyorum mesela, haber siteleri ilk sayfada çıkıyor. O kelimenin anlamını öğrenene kadar bir sürü alakasız şeyler yazılmış. Ben bunu öğrenene kadar kırk takla atıyorum… kullanıcı aslında tasarımla ilgilenmiyor, birinci belirleyici içeriktir diyorum ben bu konuda.”