Alan adlarının politikası

n okuyoruz| Bültenden Herkese Merhaba!

Bu haftanın odak konusu biraz ilginç: Alan adı uzantıları ve onların siyasetle olan ilişkisi. Bu alan adı uzantılarının nereden geldiklerini, nasıl yönetildiklerini ve ne gibi riskler taşıdıklarını sizlere anlatmak istedim.

“Ne Okuduk” bölümünde ise Çin’den yönetilen yerel haber siteleri, BBC’nin Mastodon deneyi ve daha fazlası var.

Bu arada Creative Lab programımız için başvurularınızı almaya devam ediyoruz. Eğer bu programa uygun olduğunuzu düşünüyorsanız çok bekletmeden başvurunuzu tamamlamayı unutmayın.

Görüş, yorum ve önerilerinizi her zaman bekliyorum.

Haftaya görüşmek üzere!

—Ahmet Alphan Sabancı

Bu hafta ne okuduk?

Çin’in Yerel Haber Görünümlü Propaganda Siteleri

İnternetin, özellikle de sosyal medyanın, başka ülkelerde yaşayan insanlara yönelik siyasi propaganda ve manipülasyon amacıyla kullanımı her geçen yıl giderek daha sık karşımıza çıkan sorunlardan birisi. The Citizen Lab tarafından yayınlanan yeni bir araştırma, bunun dikkat çekici bir yolunu bizlere gösteriyor.

PAPERWALL adını verdikleri bu kampanyaya dair rapor, Çin’de kurulan ve buradan yönetilen ancak 30 farklı ülkede yerel haber siteleriymiş gibi yayın yapan en az 123 web sitesi tespit ettiklerini söylüyor. Hepsi ortak bir merkezden yönetilen bu siteler o ülkelerdeki diğer haber sitelerinden çaldıkları içeriklerin yanı sıra Çin’i destekleyen bol miktarda haber, komplo teorisi, yanlış bilgi gibi farklı türden propaganda araçlarını da kullanıyor. İlginç bir şekilde bolca kripto para içeriği paylaşmak gibi bir ortak noktaları da var.

Bu kampanya kapsamında yayın yapan sitelerin en çok hedef aldığı ülkeler Güney Kore, Japonya ve Rusya. Türkiye ise tespit edilebilen altı siteyle bu listenin üst sıralarında yer alıyor.

404 Media Kısa Sürede Kâra Geçti

Bundan yaklaşık altı ay önce eski Motherboard ekibinin üyeleri tarafından kurulan 404 Media’dan bültenimizde bahsetmiştim. O günden bu yana birçok önemli habere imza atan site, bu sefer geldikleri nokta ile gündemde.

Kooperatif yaklaşımıyla kurulan ve okur desteğini ve kısmi ödeme duvarını merkeze alan bir gelir modeline sahip olan 404 Media, kurdukları yapının ne kadar sağlam olduğunu kısa sürede gösterdi. Henüz altı ayı geride bırakan ekip, şu anda kâra geçtiklerini ve istikrarlı bir şekilde ilerlediklerini söylüyor. Her ne kadar büyük medya kurumları ve eski gelir modellerine dayanan dijital yayınlar zorluk çekse de, bağımsızlığı ve sürdürülebilirliği merkeze alan yeni nesil girişimlerin başarı hikâyelerini görmeye devam ediyoruz. Bu da aslında önümüzdeki dönemde ayakta kalmak için nasıl bir yol izlemek gerektiğini gösteren önemli bir işaret.

BBC Mastodon’a Devam Diyor

Elon Musk’ın Twitter’ı satın almasıyla birlikte giderek popülerleşen Mastodon, aynı zamanda daha büyük isimlerin ve yayınların da denemeye ve kullanmaya başladığı yerlerden birisi oldu. Örneğin; yakın zamanda Flipboard, önce içerisindeki yayınları, ardından da özel koleksiyonları Mastodon üzerinden takip edilebilir hâle getirdi.

Herkesin merakla takip ettiği isimlerden birisi de BBC ve onların R&D ekibiydi. Yaklaşık altı ay önce bbc.social sunucusunu kuran ve bir grup yayına hesap oluşturan ekip, hafta içerisinde yayınladıkları blog postunda şu ana kadar tecrübelerinin oldukça pozitif olduğunu ve önümüzdeki dönemde daha fazla BBC yayınını ve içeriğini hem Mastodon’da hem de protokol aracılığıyla bütün Fediverse üzerinden erişilebilir kılmanın yolları üzerine çalışmaya devam edeceklerini söyledi.

Sora, Gemini ve Daha Fazlası

Geçtiğimiz günlerde yapay zekâ camiasından bolca duyuru geldi. Bunlar arasında öne çıkanları burada derledim.

Google geçen yıl içerisinde duyurduğu botu Bard’ın adını Gemini olarak değiştirdiğini ve bir asistan olarak kullanabileceğiniz uygulamasının Android için yayınlandığını duyurdu (iOS için Google uygulaması içinden kullanmak mümkün). İsim değişikliğinin yanı sıra Gemini, Bard’a göre bir güncelleme sayılabilir ancak onu öne çıkaran özelliği Google hesabınızla entegre olabilmesi.

OpenAI ise metinden video üreten sistemi Sora’yı ve onun ürettiği örnekleri kamuoyuyla paylaştı. Kapasitesi ve yapabildikleri çok dikkat çekici, özellikle de dikkatsiz bir gözle izlendiğinde gerçek video zannedilebilir. Ancak biraz dikkatli baktığınızda anormallikler ve sorunlar anında gözünüze çarpıyor. Ayrıca şu anda Sora kısıtlı bir test grubu dışında kimsenin kullanımına açık değil. Ek olarak OpenAI, ChatGPT’ye bir hafıza özelliği eklemeye başladıklarını ve botun hakkımızda öğrendiklerini buradan kontrol edebileceğimizi söyledi.

Son olarak ilk günlerdeki popülerliğini yitiren Stability AI da hâlâ çalışmaya devam ettiğini hatırlatan bir duyuruyla geldi. Stable Cascade adını verdikleri yeni görsel üretme modeli eski modellere kıyasla daha az enerji tüketiyor ve komutları daha iyi takip ediyor.

Kısa Kısa

🎙️ Trevor Noah ve Spotify arasında editoryal anlaşmazlıklar var gibi görünüyor.

🤨 Tech Transparency Project’in raporuna göre X, ABD tarafından terörist olarak kabul edilen ve yaptırım uygulanan kişilere mavi tik satıyor.

🤫 Instagram ve Threads algoritmalarının politik içerikleri önermesini otomatik olarak engelleyen bir güncelleme geliyor. Takip ettiklerinizi görebileceksiniz ama öneriler için ayarlarda değişiklik yapmanız gerekiyor.

🧑‍⚖️ Sarah Silverman ve diğer yazarların OpenAI’ya açtıkları telif hakkı ihlali davalarının hepsi reddedildi.

🇹🇭 Tayland’da iki gazeteci, bir tapınağa yapılan anarşist grafitileri haberleştirdikleri için tutuklandı.

🇵🇱 Polonya devlet televizyonunda bir sunucu, önceki hükümetin politik baskılarıyla kanalda LGBTI+ bireylere yönelik nefret içeren yayınlar yapıldığı ve bu bireyler hedef gösterildiği için canlı yayında özür diledi.

Haftanın odağı: Alan adlarının politikası

Eğer bir web sitesi açacaksanız ihtiyaç listenizin başında bir alan adı satın almak gelir. Sitenize uygun bir isim belirledikten sonra domain satışı yapan bir siteye girip seçtiğiniz ismi yazar ve ardından alabileceğiniz uzantılara bakmaya başlarsınız. Bu uzantılar, yani Top-Level Domain’ler (TLD) genel olarak iki gruba ayrılır. İlki genel kullanıma açık olan ya da özel bir amaçla üretilmiş olan .com, .org, .net veya yakın zamanda bunlara eklenen .horse, .computer, .world gibi uzantılar.

Daha kısa bir şey isterseniz .tv, .io, .ai gibi uzantılar da almanız mümkün. Ancak bunlarla ilgili çoğu insanın bilmediği önemli bir detay var. Bu iki harften oluşan uzantılar ccTLD, yani country coded Top-Level Domain olarak geçiyor ve her biri birer ülkeye ait. Örneğin .tv Tuvalu’nun, .ai Anguilla’nın, .me ise Montenegro’nun sahibi olduğu özel uzantılar. 

Bu ülkelere ait uzantılar, ccTLD’ler, internetin en temel noktalarından birinde ciddi politik tartışmaların veya dikkat çekici gelişmelerin sebebi olabiliyor. Bazen bir ülkenin ccTLD’sinin kazandığı popülerlik ülkeye fayda sağlarken bazen de ülkenin ccTLD üzerindeki kontrolü yüzünden kimi sorunlarla karşılaşabiliyoruz.

Bu konudaki olumlu örneklere baktığımızda genellikle küçük ülkelerin bu domain satışları sayesinde ciddi gelirler elde ettiği haberler karşımıza çıkıyor. Örneğin Tuvalu, .tv domain satışlarından elde ettiği gelir sayesinde 2000 yılında BM başvurusunu karşılayabilmişti. Montenegro, 2015 yılında ihracatının yüzde 2’sinin .me domain satışlarından geldiğini açıklamıştı. 

Yakın zamanda karşımıza çıkan olumlu bir örnek de Anguilla. Yapay zekâ trendiyle birlikte .ai uzantısına artan ilgi ülke için önemli bir gelir kaynağına dönüştü. Anguilla’nın 2023 yılında domain satışından kazandığı toplam gelirin ülkenin toplam bütçesinin yüzde 10’unu aşacağı tahmin ediliyordu.

Ancak söz konusu ülke uzantıları olduğunda her şey bu kadar pozitif ilerlemiyor. Bu alandaki en büyük sıkıntılardan birisi uzantıların kontrolü ve bunlardan elde edilen gelirin nereye gittiği meselesi. Örneğin bir ada ülkesi olan Niue, kendilerine atanmış olan .nu uzantısının kontrolünü almak için 2018 yılında İsveçli bir şirkete dava açtı. Aradan geçen altı yıla rağmen dava hâlâ sonuçlanmış değil.

Kimi zaman uzantının kontrolüyle ilgili sorunlar daha ciddi bir politik krizin uzantısı olabiliyor. Yazılımcılar arasında popüler olan .io uzantısı teknik olarak Britanya Hint Okyanusu Toprakları’na ait. Ancak bir İngiliz sömürgesi olan bu ülke 1965’te İngilizler tarafından tamamen temizlendi ve ülkenin yerlileri bu ada ülkesinden tamamen uzaklaştırıldı. Yani şu anda .io uzantısı için yapılan bütün ödemeler bu yönetimin kasasına giriyor.

Söz konusu ülkeler ve politika olduğu zaman güncel gelişmelerin yansımalarını ülke uzantılarında da görmek kaçınılmaz oluyor. Mesela Rusya’nın işgal girişimi sonrası Ukrayna bütün bu süreçleri yöneten ICANN’ın .ru uzantısını iptal etmesini talep etmişti. Talep kabul edilmedi ama kimi şirketler bu uzantıyı satmayı bıraktı.

Çok daha ilginç bir gelişme ise geçtiğimiz günlerde yaşandı. İngilizcede sıkça kullanılan “AF” kısaltması, Afganistan’a atanan ccTLD olduğu için bu uzantıyla esprili alan adları alan birçok insan vardı. Fakat Taliban’ın Afganistan’ın kontrolünü ele almasından bir süre sonra sıra kendi ülke uzantılarını da tamamen kontrol etmeye karar vermesiyle birlikte önce bütün satış sözleşmelerini yeniden yapıp daha kısıtlı bir gruba satış izni verdi; ardından da gerekçesi ortada olsa da hiçbir açıklama yapmadan birçok alan adının iptal edildiğini ve süresi dolduğunda tamamen silineceğini söyledi. Bunların arasında bir Mastodon sunucusunun adresi olan queer.af haberlere konu oldu.

Çoğu zaman farkında olmasak da internette yaptığımız hemen her şey politik, sosyal veya ekonomik kimi dinamiklerle doğrudan ilişkili. Bu dinamikleri öğrenmek ve internette yaptıklarımızı buna göre planlamak artık bir zorunluluk. En azından bir gün uyandığınızda hiç alakanız olmayan bir ülkenin alan adınıza el koyduğunu söyleyen bir e-maille karşı karşıya kalmak istemiyorsanız bu tür şeyleri araştırıp ona göre karar vermenizde fayda var.