Sadece basılı gazetelerin değil haber sitelerinin de resmi ilanlardan yararlanmasına imkân veren yasa değişikliğinin ardından hazırlanan “Resmi İlan ve Reklam Yönetmeliği” 1 Şubat 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. Ben de bu yönetmeliğin olumlu ve olumsuz yönlerine değinen bir değerlendirme yazısı yazmıştım.
Yönetmeliğin öngördüğü şekilde, 1 Nisan’dan itibaren koşulları sağlayan basılı gazetelerin haber siteleri resmi ilanlardan yararlanmaya başladı. Yani, bir geçici madde ile halihazırda resmi ilan alan basılı gazetelere ayrıcalık tanınmıştı. Geçici Madde 4’de, “Resmî ilan yayımlama hakkı bulunan gazetelerin bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce Kuruma bildirdiği internet haber siteleri, 31/3/2023 tarihine kadar imzalı başvuruda bulunmak şartıyla bu Yönetmeliğin asgari trafik zorunluluğu hariç genel ve internet haber sitelerine dair hükümlerini eksiksiz yerine getirmeleri halinde, bekleme süresine tabi tutulmaksızın kontenjan yerlerine göre 1/4/2023 tarihinden sonra internet haber sitelerinde yayımlatılacak resmî ilanlardan yararlandırılır” deniliyor.
Bu geçici maddeyle getirilen ayrıcalığa uzun yıllardır habercilik yapan internethaber.com, haberler.com, T24.com.tr, Diken.com.tr gibi haber siteleri nedense itiraz etmediler.
Mevcut durumu görmek için aşağıdaki tabloyu oluşturdum Basın İlan Kurumu sayfasında temmuz başında yayımlanan “Resmi İlan ve Reklam Alan Gazeteler” listesi ile “Resmi İlan ve Reklam Alan İnternet Haber Siteleri” listesinden.
| Şehir | Kategorisi | Resmi ilan alan haber sitesi sayısı | Resmi ilan alan gazete sayısı |
|---|---|---|---|
| Adana | 3 | 6 | 17 |
| Adıyaman | 5 | 2 | 7 |
| Afyon | 4 | 3 | 17 |
| Ağrı | 5 | 1 | 7 |
| Aksaray | 5 | 1 | 8 |
| Amasya | 5 | 2 | 9 |
| Ankara | 2 | 10 | 15 |
| Antalya | 3 | 16 | 28 |
| Ardahan | 5 | 1 | 3 |
| Artvin | 5 | 2 | 11 |
| Aydın | 3 | 7 | 12 |
| Balıkesir | 3 | 17 | 37 |
| Bartın | 5 | 2 | 5 |
| Batman | 4 | 4 | 9 |
| Bayburt | 5 | – | 1 |
| Bilecik | 5 | 4 | 5 |
| Bingöl | 5 | 1 | 6 |
| Bitlis | 5 | 1 | 9 |
| Bolu | 4 | 4 | 4 |
| Burdur | 5 | 5 | 7 |
| Bursa | 3 | 14 | 21 |
| Çanakkale | 4 | 7 | 20 |
| Çankırı | 5 | – | 5 |
| Çorum | 4 | 4 | 10 |
| Denizli | 3 | 2 | 11 |
| Diyarbakır | 3 | 11 | 16 |
| Düzce | 5 | 6 | 9 |
| Edirne | 4 | 1 | 14 |
| Elazığ | 4 | 3 | 4 |
| Erzincan | 5 | 2 | 8 |
| Erzurum | 3 | 2 | 5 |
| Eskişehir | 3 | 7 | 8 |
| Gaziantep | 3 | 4 | 17 |
| Giresun | 5 | 7 | 17 |
| Gümüşhane | 5 | 1 | 7 |
| Hakkari | 5 | 2 | 5 |
| Hatay | 4 | 1 | 21 |
| Iğdır | 5 | – | 4 |
| İsparta | 4 | 5 | 18 |
| İstanbul | 1 | 36 | 44 |
| İzmir | 2 | 10 | 15 |
| Kahramanmaraş | 4 | 2 | 8 |
| Karabük | 5 | 3 | 5 |
| Karaman | 5 | 2 | 7 |
| Kars | 5 | 2 | 2 |
| Kastamonu | 4 | 5 | 9 |
| Kayseri | 3 | 1 | 4 |
| Kırıkkale | 5 | 4 | 4 |
| Kırklareli | 5 | 9 | 11 |
| Kırşehir | 5 | 2 | 5 |
| Kilis | 5 | – | 2 |
| Kocaeli | 3 | 9 | 14 |
| Konya | 3 | 12 | 33 |
| Kütahya | 4 | 4 | 15 |
| Malatya | 3 | 3 | 6 |
| Manisa | 3 | 7 | 19 |
| Mardin | 4 | 2 | 8 |
| Mersin | 3 | 4 | 18 |
| Muğla | 4 | 5 | 26 |
| Muş | 5 | 1 | 4 |
| Nevşehir | 5 | 2 | 4 |
| Niğde | 5 | 2 | 8 |
| Ordu | 3 | 7 | 12 |
| Osmaniye | 5 | 4 | 12 |
| Rize | 5 | 8 | 18 |
| Sakarya | 3 | 7 | 7 |
| Samsun | 3 | 7 | 17 |
| Siirt | 5 | 3 | 5 |
| Sinop | 5 | 2 | 10 |
| Sivas | 4 | 5 | 14 |
| Şanlıurfa | 4 | 8 | 18 |
| Şırnak | 5 | 2 | 4 |
| Tekirdağ | 3 | 2 | 17 |
| Tokat | 4 | 5 | 7 |
| Trabzon | 3 | 7 | 10 |
| Tunceli | 5 | 2 | 3 |
| Uşak | 5 | 4 | 6 |
| Van | 4 | 6 | 12 |
| Yalova | 5 | 2 | 3 |
| Yozgat | 5 | 3 | 15 |
| Zonguldak | 4 | 7 | 15 |
| TOPLAM | 386 | 913 |
Tablodaki verilere göre, 81 ilde yayımlanan 913 basılı gazete resmi ilan yayımlama hakkına sahipken ve yine yeni yönetmelik gereği bu gazetelerin kendi haber siteleri öncelikle yeterli kadro şartını sağladıkları takdirde otomatikman resmi ilan yayımlayabilecekken; 1. Bölgeden (İstanbul) 36 haber sitesi, 2. Bölgeden (Ankara, İzmir) 20 haber sitesi, 3. Bölgeden 152 haber sitesi, 4. Bölgeden 81 haberi sitesi ve 5. Bölgeden 97 haber sitesi olmak üzere sadece 386 haber sitesi bu hakkı kazanmış görünüyor. Diğerleri ya başvuru yapmamış ya da kadro koşulunu yerine getirmemiş olabilirler. Uygun koşullara karşın, basılı gazetelerin kendi haber sitelerinin sadece yüzde 42’sinin bu haktan yararlanabiliyor olması ilginç. Bolu, Kars, Kırıkkale ve Sakarya’da resmi ilan alan gazetelerin tamamı da internet haber siteleri için resmi ilan almaya hak kazanmış görünüyor. Özellikle deprem bölgesindeki Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman, Kilis gibi şehirlerde haber sitelerinin asgari kadro şartını sağlamada zorluk çektikleri görülüyor.
Resmi ilan gelirleri personel giderlerini karşılayabilir mi?
Resmi ilan almaya hak kazanan haber sitesi sayısında azlık, resmi ilan ve reklamdan gelen gelirlerin istenen asgari kadro sayısının mali yükünü karşılamıyor olabilir mi diye düşündürebilir ki ben de öyle düşünmüştüm. Ancak bir yerel gazete sahibiyle yaptığım konuşmada bunun doğru olmadığını gördüm. Gazete sahibi, Basın İlan’dan gelen gelirin personel masrafından birkaç kat fazla olduğunu söyledi ve uygulamadan çok memnun olduklarını belirtti. Umarım yanıltıcı bir bilgi paylaşmıyorumdur bu konuda. Bu yazı yayımlandıktan sonra aksi iddialar gündeme gelirse onları da değerlendiririz.
Resmi ilanlara bağımlı yayıncılık sürdürülebilir değil mi?
Biz ne dersek diyelim, Türkiye’de yerel gazeteler resmi ilanlara ve reklamlara bağımlı hâle gelmiş durumda. Kısa vadede bu bağımlılığı azaltıcı ya da ortadan kaldırıcı bir politika da şimdilik ufukta gözükmüyor. Ancak Basın İlan Kurumu Genel Müdürü Cavit Erkılınç’ın 7 Haziran 2023 tarihinde gerçekleşen Genel Kurul toplantısında yaptığı konuşma önemli. Erkılınç, “Gazetelerimiz önlenemez bir ivmeyle tiraj kaybediyor. Üretim maliyeti katlanarak artarken özel ilan ve reklam gelirleri başta olmak üzere tüm gelirleri düşüş gösteriyor. Çoğu gazetemiz maaşları ödeyemiyor ve sigorta primlerini yatıramıyor. Resmi ilana bağlı yayıncılık anlayışı, gazetecilik mesleğini olumsuz etkilediği gibi, günümüz ticari gerçekleriyle de bağdaşmıyor” diyor.
Bu konuda elbette kesin bir hüküm belirtebilmek mümkün değil. Mevcut durumda resmi ilan alabilen haber sitesi sayısı az olduğu için bir sorun yaşanmayabilir. Ancak bu haktan yararlanan haber sitesi sayısı arttıkça, haber sitesi başına düşen resmi ilan pastası küçülmeye başlayacak. Resmi ilan pastası reel olarak büyümedikçe de uzun vadede bu sistemin işlemesi imkânsız görünüyor.
Haber sayısı koşulu karşılanabilir de peki günlük trafik?
Yönetmeliğe göre haber sitelerinin resmi ilanlardan yararlanabilmeleri için; 1. kategorideki şehirlerde 100, 2. kategoride 80, 3. kategoride 50, 4. kategoride 40, 5. kategoride 30 haber yayımlamaları ve bu haberlerin en az yüzde 90’ının özgün olması bekleniyor. Haber sitelerinin istihdam ettikleri muhabir ve editör sayılarıyla bu koşulu zor da olsa karşılayabileceklerini, ancak günlük ziyaretçi trafiği koşulunu sağlayamayacaklarını düşünüyorum.
Aslında bu kaygımı daha önce de dile getirmiş, üstelik bu koşulun tık alma amaçlı sansasyonel haberciliği körükleyeceğini belirtmiştim. Yine de, similarweb üzerinden bir inceleme yaptım.
Resmi ilan yayımlama koşullarının tamamı da karşılanabilir mi?
Bu yazıyı yazarken, tekil ziyaretçilerin ortalama sayfada kalma sürelerini merak ettim. Bu konuda şimdiye kadar yayımlanmış herhangi bir araştırma görmedim. Bunun üzerine, 16 Temmuz Pazar günü, çevrimiçi istatistikler veren Similarweb üzerinden bir araştırma yaptım. Haber sitelerinin aylık toplam ziyaretçi sayılarını, tekil ziyaretçilerin web sayfasında ortalama kalma sürelerini ve sayfa görüntüleme sayılarını inceledim. Bütün bunlar BİK tarafından takibe alınan koşullar aslında. Elde ettiğim verilere göre, ulusal nitelikli gazetelerin haber siteleri açısından bir sorun görünmüyor. Tabii bunlar “Genel Kategori”den mi kabul edilecek yoksa 1. Kategori’den mi onu bilemiyorum. Yönetmeliğe göre Genel Kategori’de olmalılar ancak yayımlanan listede nedense 1. Kategoride gösterilmişler. Vardır belki bir açıklaması Basın İlan Kurumu’nun.
Asıl sorun, yerel gazetelerin haber siteleri açısından yaşanacak gibi. Maalesef similarweb bütün haber sitelerini değerlendirmeye almadığı için çoğu yerel haber sitesi için veri bulamadım. Telefonla konuştuğum, 5. kategorideki bir şehirde gazete çıkaran bir gazete sahibi günlük 3 binlik ziyaretçi sayısına ulaşmakta zorlandıklarını söylemişti. Veri bulabildiğim iki Bolu haber sitesi için durum vahim. Bolu 4. kategoride ve bu sitelerin günlük 10 bin, aylık 300 bin ziyaretçiye ulaşmaları gerekiyor. Bolu Olay 91 bin ziyaretçi sayısına ulaşabilmiş; Bolu Takip ise imkânsızı başarmak durumunda. Aylık 7 bin ziyaretçi sayısını 300 bine çıkarması hiç de kolay olmayacak. Muhtemelen aynı sorunu resmi ilan almaya başlayan haber sitelerinin çoğu yaşayacak. Bakalım ekimde denetimler başlayınca nelerle karşılaşacağız? Nasıl bir çözüm bulunacak? Ya yönetmelik hükümleri esnetilecek ya da kriterlere uyamayanlar resmi ilan yayımlama haklarını kaybedecekler. Bekleyip görelim.
| Haber sitesi | Aylık toplam ziyaretçi sayısı | Sayfada ortalama kalma süresi | Sayfa görüntüleme sayısı |
|---|---|---|---|
| Sabah | 107.8 milyon | 02.26 | 5.61 |
| Hürriyet | 132.9 milyon | 03.20 | 4.00 |
| Milliyet | 94.8 milyon | 03.16 | 4.51 |
| Yeni Şafak | 22.9 milyon | 01.45 | 3.25 |
| Sözcü | 102.3 milyon | 06.13 | 5.13 |
| Yeni Akit | 25.08 milyon | 01.41 | 4.35 |
| Milat | 318 bin 255 | 01.51 | 2.89 |
| Birgün | 11.9 milyon | 03.58 | 3.52 |
| Evrensel | 3.03 milyon | 01.12 | 1.61 |
| Yeni Asya | 1.53 milyon | 03.00 | 4.09 |
| T24.com.tr | 17.1 milyon | 03.13 | 3.03 |
| Diken.com.tr | 10.1 milyon | 02.19 | 2.36 |
| Haberler.com | 47.1 milyon | 04.54 | 5.79 |
| İnternethaber.com | 23.2 milyon | 02.57 | 9.10 |
| Ensonhaber.com | 59.06 milyon | 04.13 | 4.11 |
| Boluolay.com | 91 bin 721 | 00.15 | 1.26 |
| Bolutakip.com | 6 bin 685 | 00.23 | 1.53 |
24 aylık bekleme süresi caydırıcı olmuş görünüyor
Resmi İlan ve Reklam Yönetmeliği’nde, basılı gazetesi olmayan internet haber siteleri için bekleme süresi 24 ay olarak öngörülmüştü. Üstelik öngörülen bu bekleme süresinde haber sitelerinin resmi ilan yayımlama koşullarını karşılamaları gerekiyordu. İçinde bulunduğumuz ağır ekonomik koşullarda açıkçası bunun doğru olmadığını, halihazırda yayın yapan haber sitelerinin örneğin son 5 yıl düzenli haber yayını yapma gibi kriterleri karşılamaları hâlinde aynen basılı gazetelerin haber siteleri gibi bekleme süresi olmadan resmi ilanlardan yararlandırılabileceklerini belirtmiştim.
Temmuz başında yayımlanan listelerden biri de bekleme sürecine giren haber siteleriyle ilgili. Listede, 1. kategoriden bekleme sürecine giren 9 haber sitesi ile yerel düzeyde yayın yapan 17 haber sitesi bulunuyor. Bunlar; 1. kategoride, www.gzt.com, www.haberler.com, www.haberturk.com, www.medyatava.com, www.ntv.com.tr, www.sondakika.com, www.toplumsal.com.tr, www.tv100.com, www.yenisafak.com, yerel düzeydeki farklı kategorilerde ise www.ankaramasasi.com, www.afyonpostasi.com.tr, www.antalyasektorel.com.tr, www.bursadabugun.com, www.herkesduysun.com, www.nobetcigazete.com, www.eskisehir.net, www.anadolunettv.com, www.kayserim.net, www.kayseriolay.com, www.konhaber.com, www.haberlisin.com, www.medyabar.com, www.buyuksivas.com, www.haber61.net, www.wanhaber.com, www.kanalbzonguldak.com isimli haber siteleridir.
Bu koşullar konusunda en net karşı çıkışı Diken.com.tr haber sitesi yapmıştı. 13 Ocak’ta yayımlanan “Biz almayalım, mersi: İktidar üç kuruşluk ilan için neler istiyor neler…” başlıklı haberde yönetmelikle getirilen koşulların çok ağır olduğu ifade ediliyordu.
Bunun dışında pek itiraz görmedim açıkçası. Hatta, denetim için neden ekim ayını bekliyorsunuz diyene bile rastladım.
Basılı gazetelere veda vakti gelmedi mi?
Açıkçası Basın İlan Kurumu da basılı gazetelerden çok haber sitelerine ağırlık verilmesi yönünde bir politika izliyor son zamanlarda. Zaten çoğu yerel gazete hayali tirajlarla BİK’i kandırmaya devam ediyor, bunu BİK de biliyor, sektördeki herkes de biliyor. İthal kâğıda dayalı bir sektörün bu ekonomik koşullarda zaten istenen miktarda gazete basması mümkün değil. Bayi satışı olmayan, abonelik gibi uygulamaları da beceremeyen yerel gazetelerin hızla basılı gazete uygulamasına son vermeleri en doğru karar olacaktır. Böylece resmi ilanlar da çarçur olmayacak, haber sitelerindeki özgün habercilik daha iyi desteklenebilecektir.
İlk okuduğumda epey yadırgamıştım ama şimdi Kemal Öztürk’e daha çok hak veriyorum. 2018 yılında Yeni Şafak’ta yayımlanan bir yazısında Kemal Öztürk, “Medyanın neredeyse %90’ı bu destek sayesinde ayakta duruyor. Bu destek sadece kâğıda basılı gazetelere verildiği için, dijital medya gelirden yoksun bir şekilde istenilen gelişmeyi gösteremiyor” diyordu.
Bakalım basılı gazeteler dijitalleşme rüzgârına karşı ne kadar direnebilecek?
