14 Mayıs seçim kampanyası sürecinde kamuoyu araştırmalarını takibe almıştım. Hatta bu konuda İstinye Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından 24-26 Mayıs tarihleri arasında düzenlenen 3. Uluslararası Medya ve Toplum Sempozyumu’nda “Kamuoyu Araştırmalarını Okumak” başlıklı bir bildiri de sunmuştum. Bu yazıda araştırma şirketlerine ve açıkladıkları sonuçlara ilişkin değerlendirmeler yaptım.
Araştırma künyesini hiç paylaşmayan araştırma şirketleri var
1 Mart 2023 tarihinden itibaren Twitter’da paylaşılan anket sonuçlarını kaydetmeye başladım. Anketleri sağlıklı değerlendirebilmemiz için öncelikle temel bilgileri yani araştırmanın künyesini verip vermediklerine baktım. ESOMAR (Avrupa Kamuoyu ve Pazarlama Araştırmaları Derneği) ile WAPOR’a (Dünya Kamuoyu Araştırmaları Derneği) göre kamuoyu araştırma sonuçları aşağıdaki bilgilerle birlikte aktarılmak zorunda:
⇒ Araştırmayı yapan şirketin adı: Şirketlerin isimleri belli ancak bazı şirketlerin gerçekte var olup olmadığına ilişkin bilgi bulmak mümkün değil. Bazı şirketlerin sahiplerinin ya da yöneticilerinin kimler olduğu bilgisi hiçbir yerde yok.
⇒ Araştırmanın kimin adına yapıldığı, kim tarafından finanse edildiği: Kanaatimce en önemli sorunlardan biri bu. Seçim anketlerinin en önemli finansörlerinin partiler olduğu bilinmesine karşın hiçbir araştırma şirketi bu bilgiyi paylaşmıyor. Sadece bazı araştırma şirketleri araştırmayı özkaynaklarıyla yaptıklarını belirtmişti.
⇒ Araştırmanın hangi tarihlerde gerçekleştirildiği: Künye bilgisini paylaşanlar genelde sahada bulunulan tarihleri açıklamalarına karşın hiç bilgi vermeyenler de var.
⇒ Örneklem büyüklüğü, kaç kişinin ankete katıldığı: Açıklanan bazı araştırmalarda örneklem sayısı verilmemiş. En dikkat çekici örneklem büyüklüğü ADA Araştırma’ya ait. Bu şirket, son araştırmasını 65 bin kişilik bir örneklemle yaptığını iddia ediyor. AREDA Araştırma da büyük örneklemler kullandığını iddia ediyor. Son araştırmasının örneklemi 25 bin kişi.
⇒ Örneklem belirleme yöntemi: Çoğu araştırmada örneklemin nasıl belirlendiği bilgisi bulunmuyor.
⇒ Anket sorularının nasıl formüle edildiği: Kamuoyu araştırmalarında soruların nasıl sorulduğu büyük önem taşımakta. Manipüle edici sorular istenilen yönde cevaplar alınmasını sağlayabilir. Son seçim sürecinde genelde “Hangi adaya oy vereceksiniz?”, “Hangi partiye oy vereceksiniz?” gibi standart sorular sorulduğu gözlenmekte. Anketin geri kalanında hangi soruların nasıl sorulduğu bilgisi bulunmuyor.
⇒ Sahada anket uygulama yöntemi: Anketin yüz yüze mi, telefonla mı, çevrimiçi mi, yoksa karma bir yöntemle mi uygulandığı konusu araştırmaların güvenilirliğini etkileyebilir. Son seçim kampanyası sürecinde paylaşılan anketlere ilişkin bilgilerden anlaşıldığı kadarıyla artık çoğu araştırma şirketi en güvenilir yöntem olarak kabul edilen yüz yüze görüşme yöntemini terk etmiş ve CATİ denilen Bilgisayar Destekli Telefon Anketi yöntemi kullanmaya başlamış. Bu yöntemin artıları ve eksileri söz konusu.
⇒ Ankete katılım oranı: Kamuoyu araştırmalarında, önceden belirlenen örneklem içindeki kişilerin ne kadarının anketleri cevaplandırdığı önemli bir bilgi. Ankete katılım oranı azaldıkça anketin geçerliliği ve güvenilirliği de tehlikeye düşüyor. Türkiye’de anket şirketlerinin önceden belirledikleri örneklem sayısına ulaşana kadar anket yapmaya devam ettikleri bilinmekte. Ancak bir anketörün kotasını doldurana kadar kaç kapıyı çaldığı ya da kaç kişiyi aradığı konusunda bir bilgi yok. Araştırma şirketleri katılım oranlarını hiçbir zaman açıklamamış; bu çalışmanın inceleme konusu olan anket şirketleri de katılım oranlarını vermemişlerdir. Çoğu ankette MHP’nin alacağı oy oranının düşük çıkmasının bir nedeni bu olabilir.
⇒ Hata payı: Kamuoyu araştırmalarında hata payı, ölçülen değerin gerçek sonuçtan kabul edilebilir derecedeki sapma miktarını anlatan bir kavram. Örneklem üzerinden yapılan tüm çalışmalarda hata payı söz konusudur. Yaptığım incelemede, çoğu araştırma şirketinin hata payını belirtmesine karşın bu oranın gelişigüzel belirlendiği izlenimi edindim. Örneğin, Yöneylem şirketi 2400 kişilik örneklem için hata payını artı/eksi 2 olarak verirken, Orthus şirketi 2300 kişilik örneklem için hata payını artı/eksi 1.5 vermiştir. Hata payı ne olarak verilirse verilsin, seçim anketlerinde artı/eksi 2 üzeri sapmalar örneklemin iyi belirlenmediğini gösterir.
⇒ Kararsızların nasıl dağıtıldığı: Her araştırmada belli oranda kararsız çıkması kaçınılmaz. Kararsızların nasıl, hangi yöntemle dağıtıldığı da önemli bir soru. Seçim döneminde araştırma şirketlerinin tamamı anket sonuçlarını kararsızları dağıtarak verdi, ancak bu işlemi nasıl yaptıkları konusunda bir bilgiye rastlanmıyor.
TÜAD sessiz
Türkiye’de kamuoyu araştırma şirketlerinin bir çatı örgütü var: TÜAD (Türkiye Araştırmacılar Derneği). Beklenir ki bu dernek, seçim kampanyası sürecinde anket şirketlerini izlesin, uyarılar yapsın değil mi? Maalesef derneğin tek bir açıklamasını dahi görmedim seçim kampanyası sürecinde. Hatta, 24 Mart 2023 tarihinde “TÜAD izlemekle yetiniyor” diye bir paylaşım da yaptım. Temel bilgileri vermeden sonuç açıklayan anket şirketlerini, “Araştırmanın künyesini de paylaşır mısınız lütfen? Örneklem büyüklüğü, anket tarihleri, uygulama yöntemi, kaç şehirde, örneklem seçme yöntemi, hata payı gibi” diyerek uyardım. Bazı şirketler, paylaşımlarını sildi, bazıları cevap verdi, bazıları da umursamadı bile. Oysa bu uyarıları TÜAD’ın yapması ve araştırma şirketlerinin uluslararası standartlara uygun paylaşımlar yapmalarını sağlaması gerekirdi.
Tam 36 araştırma şirketi 119 araştırma sonucu paylaştı
Ben daha önceki seçim dönemlerinde de kamuoyu araştırmalarını yakından takip etmeye çalışıyordum. Ancak ilk defa bir seçim döneminde bu kadar çok araştırma şirketinin sonuç paylaştığına tanık oldum. Benim listeye aldıklarım, sadece Twitter’da sonuç paylaşanlar. Bu yazı tarihsel bir belge olsun diye bu şirketler hakkında kısa bilgiler vereceğim.
1) ADA ARAŞTIRMA: Bu araştırma şirketinin sahibi Ayhan Adıgüzel’dir. Şirket kampanya sürecinde 3 araştırma sonucu paylaştı, 10 Mayıs tarihinde açıkladığı son araştırmada 65 bin kişilik bir örneklem kullandıklarını iddia etti.
2) AKSOY ARAŞTIRMA: Sahibi Ertan Aksoy. 5 araştırma sonucu paylaştı. Son araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır.
3) ALF ARAŞTIRMA: Sahibi Ali Süslü. 3 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır. Yalnız ilginçtir ki şirket 11 Mayıs’ta paylaştığı Cumhurbaşkanlığı seçimine ilişkin anket verilerini içeren tweetini silmiş görünüyor. O halde ben buraya kopyalayayım ki arşivlerde bulunsun.
4) AREA ARAŞTIRMA: Sahibi Murat Karan. Kampanya sürecinde 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 10 Mayıs’tır.
5) AREDA ARAŞTIRMA: Sahibi Yusuf Akın. 6 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır. Şirket son ankette 25 bin kişilik bir örneklem kullandığını iddia etmektedir.
6) AR-G ARAŞTIRMA: Şirketin sahibinin kim olduğunu bulamadım. 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 6 Mayıs’tır. Şirket, Cumhurbaşkanlığı anket verilerini Twitter’dan kaldırdığı için buradan paylaşıyorum.
7) ARGETUS: Sahibi Mehmet Aslan. 1 araştırma sonucu yayımladı. Araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır.
8) ARTIBİR ARAŞTIRMA: Sahibi Hüseyin Çalışkaner. Kampanya sürecinde 3 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 10 Mayıs’tır.
9) ASAL ARAŞTIRMA: Sahibi Adem Belede. 3 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır.
10) AVRASYA ARAŞTIRMA: Sahibi Kemal Özkiraz’dır. 4 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır.
11) BETİMAR ARAŞTIRMA: Sahibi Gürkan Duman. 1 araştırma sonucu yayımladı. Araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır.
12) BULGU ARAŞTIRMA: Sahibi Semih Turan. 3 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır. Ancak bu şirket de Kemal Kılıçdaroğlu’nu açık ara önde gösteren son araştırmasına ilişkin paylaşımını silmiştir. Paylaşımı buradan yayımlıyorum.
13) EUROPOLL ARAŞTIRMA: Şirketin sahibi hakkında bilgi bulamadım. 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır.
14) GENAR: Sahibi İhsan Aktaş. 4 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır.
15) GEZİCİ ARAŞTIRMA: Sahibi Murat Gezici. Kampanya sürecinde 3 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır.
16) HBS ARAŞTIRMA: Sahibi Mustafa Öztürk. Şirket kampanya sürecinde 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır.
17) İVEM ARAŞTIRMA: Sahibi Mehmet Öğe. 4 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 9 Mayıs’tır.
18) KONDA ARAŞTIRMA: Genel Müdürü Aydın Erdem. Kampanya sürecinde 1 araştırma sonucu paylaştı. Araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır.
19) MAK DANIŞMANLIK: Sahibi Mehmet Ali Kulat. 4 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 7 Mayıs’tır.
20) METROPOL ARAŞTIRMA: Sahibi Özer Sencar. Şirket kampanya sürecinde 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır. Şirket ilk paylaşımını kaldırmış, ardından 15 Mayıs’ta yeniden yayımlamıştır.
21) OPTİMAR ARAŞTIRMA: Sahibi Hilmi Daşdemir. 4 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır.
22) ORC ARAŞTIRMA: Sahibi Murat Pösteki. 6 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 12 Mayıs’tır.
23) ORTHUS ARAŞTIRMA: Sahibi Sinan Aydın. 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 3 Mayıs’tır.
24) ÖZDEMİR ARAŞTIRMA: Sahibi Ümit Özdemir. 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır.
25) PİAR ARAŞTIRMA: Sahibi Kadir Atalay. 3 araştırma sonucu paylaştı. Son araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır.
26) REMSES ARAŞTIRMA: Sahibi Emre Şişmanlar. 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır. Ancak şirket seçimlerden sonra hesabını kapatmıştır. Bu nedenle, yayımladığı son araştırmayı buradan paylaşıyorum.
27) SAROS ARAŞTIRMA: Sahibi Burhan Eptemli. 4 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır. Ancak şirket hesabından yapılan son paylaşım silinmiştir. Bu nedenle buradan paylaşıyorum.
28) SER-AR: Sahibi Serdar Erbaş. 8 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 11 Mayıs’tır.
29) SONAR: Sahibi Hakan Bayrakçı. Kampanya sürecinde 2 araştırma sonucu paylaştı. Son araştırmanın yayın tarihi 3 Mayıs’tır.
30) TAG ARAŞTIRMA: Şirketin sahibine ilişkin bilgi bulamadım. Kampanya sürecinde tam 13 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 13 Mayıs’tır. Bu şirket de, Kemal Kılıçdaroğlu’nu açık ara önde gösteren son araştırma paylaşımını silmiştir. Bu nedenle buradan paylaşıyorum.
31) TEAM ARAŞTIRMA: Sahibi Ulaş Tol. Kampanya sürecinde 1 araştırma sonucu yayımladı. Araştırmanın yayın tarihi 30 Nisan’dır.
32) TEKAR ARAŞTIRMA: Sahibi hakkında bilgi bulunamamıştır. Şirket kampanya sürecinde 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi 5 Nisan’dır.
33) TRENDPOLL ARAŞTIRMA: Sahibi hakkında bilgi bulunamamıştır. 2 araştırma sonucu yayımladı. Son araştırmanın yayın tarihi seçim günü olan 14 Mayıs’tır.
34) TÜSİAR: Sahibi Mevlüt Badem. Kampanya sürecinde 1 araştırma sonucu yayımladı. Araştırmanın yayın tarihi 30 Nisan’dır.
35) TÜRKİYE RAPORU: Sahibi Can Selçuki. Şirket kampanya sürecinde 2 araştırma sonucu paylaştı. Şirket, 11 Mayıs’ta yayımladığı ilk araştırmayı 12 Mayıs’ta, Muharrem İnce adaylıktan çekildiği için revize ederek yayımlamıştır.
36) YÖNEYLEM ARAŞTIRMA: Sahibi Derya Kömürcü. 5 araştırma sonucu paylaştı. Son araştırma 11 Mayıs’ta yayımlandı.
En başarılı araştırma şirketi BETİMAR; en başarısızı REMSES
14 Mayıs Cumhurbaşkanlığı ilk tur seçimlerine ilişkin araştırma bulgularını baz alarak yaptığım incelemeye göre seçim sonuçlarını en iyi tahmin eden şirketin BETİMAR olduğu anlaşılıyor. Bu yazıyla ilgi çalışma yaparken sadece yurtiçi oyları esas aldım. Çünkü sonuçta araştırma şirketlerinin çalışmaları da nihayetinde Türkiye’deki seçmenlerin tercihlerini tahmin etmeye yönelikti.
Birçok araştırma şirketi ise büyük sapmalara imza attı. Bunlar arasında en başarısızı Remses. Bu şirketi ORC ve TAG izliyor. Aşağıdaki tabloda en başarılı ve en başarısız 10 şirkete yer verdim. Listede yer almayan ARTIBİR (12,75), SAROS (11,45), TÜRKİYE RAPORU (10,47), TEAM (10,35) ve KONDA (10,25) da başarısız araştırma şirketleri arasında yer alıyor.
| En başarılı 10 araştırma şirketi | En başarısız 10 araştırma şirketi | ||
| Şirket adı | Toplam sapma | Şirket adı | Toplam sapma |
| BETİMAR | 0,5 | REMSES | 16,75 |
| GENAR | 2,8 | ORC | 14,15 |
| SONAR | 2,9 | TAG | 13.85 |
| OPTİMAR | 3,3 | SER-AR | 13,65 |
| AREDA | 4,2 | AVRASYA | 13,55 |
| ÖZDEMİR | 4,3 | ALF | 13,45 |
| ADA | 4,6 | BULGU | 12,95 |
| ASAL | 4,8 | MAK | 12,95 |
| İVEM | 5,3 | PİAR | 12,85 |
| ARGETUS | 5,6 | EUROPOLL | 12,81 |
