Brezilya’da neredeyse bütün akıllı telefonlarda WhatsApp yüklü.
Uygulama, Brezilya içinde ve dışında kolayca iletişim kurulmasını sağlarken aynı zamanda yaygın kullanımı, ülkedeki 2018 cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde bilgi kirliliğinin çoğalmasını kolaylaştırıyor. Bu süre zarfında, Folha de São Paulolu gazeteci Patricia Campos Mello, WhatsApp’tan yayılan bu büyük bilgi kirliliğine dair haberler yaptı.
Campos Mello, Amerika’da Knight Center for Journalism ile ortaklaşa düzenlenen yakın tarihli ICFJ Dezenformasyonu Silahsızlandırma dersinde bu deneyiminden yararlanarak, siyasi dezenformasyonu araştıran gazeteciler için bir dizi ipucu sundu.
1- Konuşmaya başlayın
Haberi yapmaya insanlarla konuşarak başlayın.
2018’de Brezilya’daki bazı siyasi partiler kampanyaları için WhatsApp’ta toplu mesajlaşma yoluyla bilgi kirliliği yaratmak amacıyla reklam ajansları ile anlaştı. Campos Mello, kampanya pazarlama uzmanları ve çalışanları ile konuşarak kampanyalar için bu mesajlaşma hizmetlerini sağlayan şirketlerin ve reklam ajanslarının bir listesini oluşturdu.
“O zamanlar insanlar toplu mesaj göndermenin ne olduğunu bilmiyorlardı. Ne biz (gazeteciler), ne Yüksek Seçim Kurulu, ne de bir başkası. Bu, yeni anlamaya başladığımız bir şeydi.”
2- Veri arayın
Sonrasında, veri arayın. Örneğin Brezilya’da gazeteciler seçimlerle ilgili çok çeşitli bilgiler içeren bir seçim kurulu veri tabanı olan Divulga Cand’de arama yapabiliyordu. Bu platform kampanya bağışçıları, kiralanmış taşeronlar, adayların varlıkları gibi bilgiler içeriyordu.
Araştırdığınız şirketlere de bakmanız gerekiyor. Mülklerin adreslerini, telefon numaralarını ve diğer detayları bilmek araştırmanızı daha da derinleştirmenizi sağlar.
3- Size bilgi uçurabilecek birilerini bulun
Şirketler hakkındaki detayları bilmek size onlara karşı açılmış olabilecek davaları da araştırma olanağı sağlar. Örneğin, şirketlerden davacı olmuş eski veya güncel çalışanları arayın. Genellikle bu insanlar gazetecilere konuşmaya meyilli olurlar.
Campos Mello “Bilgi sızdıran çalışanlar, eski çalışanlar […] her zaman önem arz eder,” diyor. “Her zaman keşfedilecek veriler için bir Disneyland vardır fakat bir muhbirinizin olması size çok yardımcı olacaktır.”
Campos Mello, toplu mesajlaşma hizmetleri sağlayan ajanslara karşı açılan davaları incelemek için bölge iş mahkemelerinin veri tabanını nasıl incelediğini de anlatıyor. Mello bu bilgiler sayesinde araştırması için potansiyel kaynakların bir listesini çıkarabildiğini söylüyor.
4- Belge talep edin
Size bilgi sızdıran kaynaklar spontane olarak bilgiler gönderebilir ancak gazeteciler bu kaynaklardan proaktif bir biçimde veri ve belge almalıdır. Campos Mello, haberciliğinizi güçlendirmek için içerideki kaynaklardan fotoğraflar, mesajlaşmalar, iş evrakları ve daha fazlasını isteyin, tavsiyesinde bulunuyor.
5- Kaynaklarınızı kontrol edin
Haberciler kaynakları konusunda ekstra dikkatli olmalıdır. Her zaman kaynaklarınızın doğruyu söyleyip söylemediğini kontrol edin ve misillemeye maruz kalmamalarını garanti etmek için kimliklerini gizli tutun.
Örneğin, dezenformasyonla ilgili ilk araştırma raporlarını yayınladıktan sonra Campos Mello, sosyal medyada işbirliği yapmakla ilgilendiğini söyleyen birinden mesajlar aldı. Bu kişi bir reklam ajansında çalıştığını iddia ediyordu.
“Bu ajansta gerçekten de çalışıp çalışmadığını kontrol etmem gerekiyordu, bu yüzden daha fazla bilgi toplamam gerekiyordu. Aynı zamanda ona kimliğinin gizli kalacağına dair güvence de verdim.”
6- İşbirliği yapın
İşbirlikleri dezenformasyona karşı mücadelenizi güçlendirebilir. Haberciler, araştırmalarının değerini artırmak için örneğin üniversiteler ve araştırma merkezleri ile çalışabilirler.
Gazeteciler 2022 Brezilya seçimleri sırasında WhatsApp ve Telegram’ın izlenmesine yardımcı olmak için hâlihazırda politikacılar tarafından en çok paylaşılan web sitelerini analiz etmekte olan Federal Rio de Jenario Üniversitesi ile ortaklık kurmuşlardı.
7- Kullanabileceğiniz araçları bilin
Gazeteciler araştırmalarında onlara yardımcı olabilecek ücretsiz araçlardan haberdar olmalılar. Bu araçlardan bazıları şunlar:
– Wayback Machine
Wayback Machine, web sayfalarının milyarlarca arşivlenmiş versiyonunun ücretsiz olarak sunulduğu bir dijital veri tabanıdır. Campos Mello, Wayback Machine’den kayıtların silinmesinin zor olduğunu ve yasal işlem gerektirdiğini belirtiyor.
– Palver
Palver, halka açık WhatsApp gruplarını izleyen bir teknoloji şirketidir. Terimlere, eklere ve daha fazlasına göre filtreleme seçenekleri olması sayesinde kontrol panelini kullanması kolay bir program.
-CrowdTangle
CrowdTangle, sosyal ağlarda dolaşan anlatıları izleyen bir Meta aracıdır. Habercilere hangi başlıkların trend olup olmadığını göstererek başlıkları analiz etmelerine yardımcı olur. Campos Mello, gazetecilerin bu bilgileri kullanarak “dezenformasyonun büyümesi ile mücadele ettiklerini zannederken buna önayak olmaktan kaçınabileceğini” belirtiyor.
Fazla ilgi çekmeyen bir konu hakkında yazarsanız, yanlış bilgi veren kişinin yeni kitlelere bilgi kirliliği yaymasına yol açabilirsiniz.
-Similar Web
Similar Web ise bilgi kirliliğini izlemek için başka bir yararlı araç. Campos Mello, “Similar Web ile WhatsApp gruplarında politikacılar tarafından en çok hangi web sitelerinin paylaşıldığını ölçebiliriz. Büyük kitleleri olup olmadığını görmek için o siteleri ele aldık ve korkunç sonuçlar elde ettik,” diyor.
Bu sitelerin birçoğunun haberleri güvenilir gazetecilik kaynaklarından alıp bilgileri aşırı sağ yorumlar ile yeniden sunduğundan da bahsediyor Mello.
8- Harita çıkartarak izleme yapın
“Bilgi kirliliğinin izlenmesi artık gerçekliğimizin bir parçası. Bütün bu siteleri haritalamak -nasıl finanse edildiklerini ve arkalarında kimlerin olduğunu bilmek- yapılacak bir başka ilginç şey,” diyor Campos Mello.
9- Yasallaştırmadaki değişiklikleri takip edin
Haberciler, bilgi kirliliğinin internette kolayca yayılmasını etkileyebilecek yasal değişiklikleri takip etmeliler.
Campos Mello, Brezilya’daki muhabirliği ile ilgili olarak, “Örneğin, siyasi reklamlarda neyin yapılıp neyin yapılamayacağına dair çeşitli tespitler, kararlar ve sosyal medya politikalarında değişiklikler oldu ve teorik olarak bu politikalar, Google’ı seçim sistemi veya siyaset hakkında yanlış bilgilerin yayılmasını durdurmaya zorlayan kurallara sahip,” diyor.
10- Çapraz referans verileri
Siyasi kampanyalardan elde edilen kamuya açık verileri, big tech endüstrisi tarafından sağlanan verilerle çapraz kontrol etmek mümkün. Örneğin, hem Google hem de Meta gazetecilerin bireyler veya şirketler tarafından beyan edilmiş harcamaları kontrol etmek için kullanabileceği reklam kütüphanelerine sahip.
“İnternette tanıtım söz konusu olduğunda, yalnızca aday veya partisi platforma içeriği tanıtım amacı ile ödeme yapabilir. (Brezilya’da) X adayının aleyhine veya Y adayının lehine reklam yapan insanlar gördük.”
11- Parayı takip edin
Brezilya’da 2022 seçimlerinin ardından anti-demokratik karakterli protestolar meydana geldi. Protestoları düzenleyenlerin çoğu ise güçlü iş adamları tarafından fonlandı.
Parayı takip ederek gazeteciler bu durumda, protestoları organize etmeye yardım eden aktörleri ve bağış alan kişileri belirleyip ardından bu kişiler ile iletişime geçebilir.
12- Mahkemeleri ve gözlemci kurumları izleyin
Gazeteciler, akademisyenler ve teyitçiler, soruşturmalarına bilgi sağlamak için mahkemelerin yanı sıra devletin gözlemci kurumlarının eylemlerini takip etmeliler.
“Gazeteciler, akademisyenler ve teyitçiler dışında bunu kim denetliyor? İlginç olan yargının kendi kurallarına uyup uymadığını, görevini yapıp yapmadığını izlemek.”
13- Araştırma sırasında dikkatli olun
2022 Brezilya seçimlerinde bilgi kirliliği ile mücadele, 2018’dekinden çok daha zorluydu. Dört yıl önce sınırlı sayıda platformda yanlış bilgi yayılırken şimdi ise çok daha geniş bir altyapı mevcut.
“2022’de bilgi kirliliği çok daha yaygın bir hâle geldi çünkü siyasi liderler eskisinden daha fazla takipçi ile internet üzerinde daha etkililer. Çok sayıda YouTuber, kendilerini güvenilir ve tarafsız haber kaynakları olarak sunan pek çok önemsiz haber sitesinin yanı sıra TikTok, Kwai ve diğer kısa video platformları da var.”
Bu ekosistem ve üzerlerinde çoğalan siyasi anlatılar, profesyonel gazeteciliği sert bir şekilde vuruyor. Campos Mello, ‘’Gazeteciler, bilgi kirliliği kampanyalarının ana araştırmacıları ve aynı zamanda ana hedeflerinden biri. Bu yüzden dikkatli olmalıyız,’’ diyor.
İlk olarak ijnet‘te yayınlanan bu yazı Batuhan Uzunoğlu tarafından çevrilmiştir.
