Tarihsel olarak ilk örneklerini 1. Dünya Savaşı’nda gördüğümüz ve muhtemelen birçoğumuzun tahmin ettiğinden daha uzun yıllardır hayatımızda yer alan ve helikopter benzeri tasarım ilkelerine sahip olan drone’lar, insansız hava araçları (İHA) ya da TDK’nın tanımladığı şekilde “uçangözler”, son yıllarda hava çekimlerini kolaylaştırmak, gazetecilik ya da sadece hobi için uçurmak gibi sebepler ile sivil hayatın da bir parçası olmuş durumda. Popülerleştikleri ilk yıllarda belirli yasal düzenlemelere sahip olmayan ve kullanımının daha özgür olduğu sivil İHA’lar, günümüzde belirli ülkelerde tamamen yasaklanmış, belirli ülkelerde ise regülasyonlara bağlanmıştır.
Türkiye’de drone’ların yasal regülasyonu ise, yasal olarak hava trafiğine dahil edildiği için, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından belirlenmiştir. Türkiye’de drone’lar için kayıt işleminden, uçuş iznine kadar tüm süreçler Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından belirlenmiş “İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatları” ile yürütülmektedir.
SHGM tarafından belirlenmiş talimatlar çerçevesinde, azami kalkış ağırlığı 500 gr ile 25 kg aralığında olan İHA’ların ve bunları kullanacak pilotların SHGM tarafından oluşturulan internet tabanlı kayıt sistemine kayıt edilmesi gerekmektedir. Bunun dışındaki azami kalkış ağırlığı 25 kg ile 150 kg aralığında olan ikinci gruptaki İHA’lar ile azami kalkış ağırlığı 150 kg ve daha fazla olan İHA’ların Türk hava araçları tesciline kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Kapalı alanlarda kullanılan İHA’lar, yere veya herhangi bir platforma bağlı olan insansız balon ve benzeri sistemler, devlet insansız hava araçları ve azami kalkış ağırlığı 500 gr’dan daha az olan İHA’lar ise talimat kapsamı dışındadır.
SHGM tarafından belirlenmiş bu talimatlara göre ağırlığı 500 gram altı olan ve hobi amaçlı olarak kullanılan drone’ların sisteme kayıt edilmelerine ve uçuş izni almalarına gerek yoktur. Ancak güvenlik bölgeleri ve uçuşa yasak bölgelerde hobi amaçlı da olsa bu drone’ların uçurulmaları yasaktır.
Medya kuruluşlarının da dahil olduğu, ticari amaçlı olarak kullanılacak dronle’ların ise sınıflandırması fark etmeksizin birtakım belge, ehliyet, uçuş izinleri gibi belirli regülasyonları vardır.
Drone sınıflandırmaları nelerdir?
Azami kalkış ağırlıkları referans alınarak İHA’lar 4 ayrı sınıfa ayrılır:
- İHA 0: Azami kalkış ağırlığı 500 gr (dahil) ile 4 kg aralığında olan İHA’lar
- İHA 1: Azami kalkış ağırlığı 4 kg (dahil) ile 25 kg aralığında olan İHA’lar
- İHA 2: Azami kalkış ağırlığı 25 kg (dahil) ile 150 kg aralığında olan İHA’lar
- İHA 3: Azami kalkış ağırlığı 150 kg (dahil) ve daha fazla olan İHA’lar
Drone kaydı nasıl yapılır? Drone için uçuş izni nasıl alınır?
Yukarıda da belirtilmiş olduğu gibi, kullanmak istediğiniz İHA’nızın ağırlığı 500 gr ve üzerindeyse ya da ticari amaçlı olarak kullanılmaktaysa, İHA’nızı SHGM sistemi üzerinden kayıt ettirmek zorundasınız. Bunun için öncelikli olarak SHGM kayıt oluşturma sayfası üzerinden bir hesap oluşturmanız gerekmektedir.
Hesabınızı oluşturduktan sonra ise SHGM tarafından belirlenmiş olan kurallar doğrultusunda İHA Pilot Kayıt Başvurusu sayfasından pilot kaydı oluşturmanız gerekmektedir.
Kayıt başvurusu esnasında ihtiyacımız olan lisans tipini (İHA-0-Sportif / Amatör, İHA-0-Ticari, İHA-1-Ticari vb.) seçip vesikalık fotoğrafımızı yükledikten sonra kaydımızı SHGM’ye gönderip işlemimizi tamamlıyoruz. Bu noktada belirtmemiz gerekiyor ki, İHA 0 ve İHA 1 sınıflandırmalarına dahil olan İHA’ların bireysel kullanımı için bir eğitim gerekliliği olmadığı halde, pilot kayıt başvurusu sırasında online olarak bir pilotluk yetki sınavını geçmeniz gerekmektedir. İHA-0 ve İHA-1 sınıflandırmalarına giren araçların ticari amaçlı kullanımı için ise belirli eğitim gereklilikleri mevcuttur. İHA-0 sınıflandırmasına giren araçların ticari kullanımı için 12 saat, İHA-1 sınıflandırmasına giren araçların ticari kullanımı için ise 36 saatlik eğitim programlarını tamamlamanız gerekmektedir. Bu noktada tabii ki bu eğitimi de SHGM tarafından yetkilendirilmiş kurumlardan almak mecburiyetindesiniz. SHGM tarafından yetkilendirilmiş eğitim kurumlarının listesine buradan ulaşabilirsiniz.
Daha sonra yapmamız gereken işlem ise kişiden ya da mağazadan (online alışverişler dahil olmak üzere) satın almış olduğumuz İHA’nın sistem üzerinden kaydının yapılması. Sayfada İHA’nızın görüntülenebilmesi ve kaydınızı yapabilmeniz için İHA’yı satın aldığınız şirketin ya da kişinin satış kaydı yapması gerekmektedir. Bu noktada İHA’nızı sisteme kaydetmek için 3 gününüz olduğu unutmayın. 3 gün içerisinde İHA Kayıt Sistemi üzerinden İHA’nızı kaydetmemeniz durumunda cezai yaptırım ile karşılaşabilirsiniz. Kayıt işlemlerinizi tamamladıktan sonra site içerisinde bulunan Bilgilerim/İHA’larım sayfasından İHA’nızın durumunu görüntüleyebilir ve İHA’nızla ilgili işlemleri gerçekleştirebilirsiniz.
İHA’nızı kullanmak için ise satın almış olduğunuz ve kaydını yaptığınız İHA’yı İHA’larım sekmesi üzerinden “Kullanmak İstiyorum” seçeneğine tıklayarak uçuşa hazır hâle getirebilirsiniz. Bu seçeneği tıkladığınızda karşınıza İHA’yı düzeneleme, fotoğraf yükleme ve pilot tanımlama olmak üzere 3 adım ile karşılaşacaksınız. İlk adımda kullanacak olduğunuz drone’unuzun rengini, ikinci adımda drone’unuzun her açıdan fotoğraflarını çekip sisteme yüklemeniz gerekmektedir. Son aşama olan üçüncü adımda ise seçmiş olduğunuz drone’unuzu kimlerin yani hangi kayıtlı pilotların kullanacağını seçmeniz gerekmektedir. Bu adımlar tamamlandığında ise seçmiş olduğunuz İHA SHGM onayına gönderilecektir. Onay işlemi gerçekleştikten sonra ise İHA’nız için bir QR kod oluşturulmaktadır. QR kodu elinize geçtikten sonra ise kodu bilgisayarınıza indirip yazdırmak ve sağlam bir şekilde İHA’nızın düz bir yüzeyine yapıştırmanız gerekmektedir. Karekodunuzu İHA’nıza yapıştırdıktan sonra İHA’nız özel izne dahil olmayan serbest bölgelerde (yeşil alanlarda) uçuşa hazır demektir.
Drone bölgeleri nerelerdir?
SHGM tarafından yayınlanan “İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı” doğrultusunda İHA’ların hangi şartlarda, hangi bölgelerde uçurulabileceği 3 farklı başlık altında açıklanmıştır.
- Yeşil Bölgeler
- Kırmızı Bölgeler
- İzne Tabi Bölgeler
Bu bölgeleri SHGM İHA sayfası üzerinden giriş yaptıktan sonra işlemler sekmesi altında bulunan “Uçuş Bölgeleri Haritası” başlığı altında görebilmektesiniz.
- Yeşil Bölgeler: 500 gr’dan hafif İHA’larınızı herhangi bir izin almadan; İHA-0 ve İHA-1 kategorilerindeki İHA’larınızı ise İHA Kayıt Sistemi içerisinden uçuş izni başvurusu alarak uçurabileceğiniz bölgelerdir. Yeşil bölgelerde yapacağınız uçuşlar için izin talep ettiğinizde sistem size otomatik olarak izin vermektedir.
- Kırmızı Bölgeler: Bu bölgelerde yapmayı planladığınız uçuşlarınız için, planladığınız uçuştan 10 iş günü öncesinde gerekçesi ile birlikte SHGM’den “İHA Uçuş İzni Talep Formu” ile başvuru yapmanız gerekmektedir. SHGM talebinizi ilgili kurumlar ile görüşüp, 10 iş günü içerisinde talebiniz ile ilgili olarak size olumlu ya da olumsuz olarak geri dönüş yapacaktır.
- Özel İzne Tabi Bölgeler: Harita üzerinde kırmızı ya da yeşil ile işaretlenmiş alanların dışındaki alanlarda drone uçurmak için valiliklerin ve kaymakamlıkların iznine gerek duyulan bölgelerdir. İzne tabi bölgelerde yapmayı planladığınız her türlü uçuşlarda 5 iş günü öncesinden İHA Kayıt Sistemi üzerinden başvuru yapmanız gerekmektedir. Yaptığınız başvurular ilgili birimlerce incelenir ve uygun görülmesi hâlinde size dönüş yapılır. Kırmızı bölgelerde olduğu gibi bu bölgelerde de izinsiz uçuş gerçekleştirmenin cezası vardır.
Bursa, Ankara, İstanbul, Kütahya uçuş bölgelerine dair haritaların görselleri aşağıdaki gibidir.
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan “İnsansız Hava Aracı Kullanıcıları için Bilgilendirme” videosu ile de gerekli temel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Drone ile uçağa binilebilir mi?
Bazı ülkelerde bireysel drone kullanımı tamamen yasak ya da özel izne tabi. Bu ülkelere yapılan uçuşlarda özel drone izni gerekebiliyor. Bunun dışında drone ile uçak seyahati yapmak için dikkat edilmesi gereken nokta drone’un bataryası ile ilgili. Örneğin Pegasus Havayolları’nın belirlediği şartlar aşağıdaki gibidir:
- Drone içerisindeki batarya lityum batarya taşıma kurallarına aykırı olmamalıdır.
- İçindeki batarya kabin içerisinde taşınan elektronik eşyaların sahip olabileceği lityum batarya değerlerini aşmıyorsa drone kabin bagajı boyutlarında olması kaydıyla kabin içerisinde taşınabilir. Bu tarz drone’lar küçük boyutlu ve düşük batarya değerlerine sahip olduğundan kabin içinde bataryası ile birlikte taşınabilir.
- Bu standartlara uymayan drone’lar uçak altında bataryasından ayrılarak ilgili parkurun fazla bagaj ücreti uygulanarak taşınabilmektedir.
SHGM’nin yayınladığı genelgeye göre “hobi amaçlı kullanılan İHA’ ların kabinde taşınması hususunda tehlike oluşturabilecek tek unsur, ihtiva ettikleri pilin çeşidi ve kapasitesidir. ICAO Doc.9284 Teknik Talimatlar’da belirtilen Lityum Batarya içeren elektronik cihazlarla ilgili kısıtlamalar dahilinde pil ihtiva eden İHA’ların kabinde taşınmasında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.”
