İnternetin ve ardından sosyal medyanın hayatımıza girmesi birçok şey gibi haber tüketim alışkanlıklarımızı da değiştirdi. Eskiden bir gazete satın alıp onun yer verdiği sınırlı sayıdaki haberle ya da akşam ana haber saatinde televizyondan aktarılacak birkaç haberle ülkede ve dünyada olan biteni anlamaya çalışırken şimdi günün neredeyse 24 saati haber bombardımanı altındayız.
Sosyal medya hesaplarında yakalayabildiğimiz haber başlıklarına bakıp geçiyor, hoşumuza giden, ilgimizi çeken haberleri tıklıyoruz. Elbette gerçeğin giderek önemini yitirdiği bu post-truth döneminde yalan/yanlış haberlerle de sıkça karşılaşıyoruz. Doğru haberleri almak hepimizin hakkı, ancak neyin doğru neyin yanlış ya da yalan olduğunu bilebilmemiz hiç de kolay değil. Zaten çoğumuzun da bilinçli bir medya okuryazarı dikkatiyle habere yaklaştığını söylemek zor. Çoğumuz, kendi görüşlerimizi pekiştiren haberleri doğru kabul ediyor, çelişen haberleri otomatik olarak yalan diye nitelendiriyoruz.
Bu yeni medya düzeninde bir ihtiyaç olarak ortaya çıkan doğrulama platformları ellerinden geldikçe, imkânları elverdikçe yurttaşlar adına doğruluğu kuşkulu haberlerin peşine düşüyor, belirli ilkeler çerçevesinde yaptıkları değerlendirmeleri paylaşıyorlar.
Bu yazıyı, Türkiye’de tespit edebildiğim tüm haber doğrulama platformları hakkında bilgi vermek ve değerlendirme yapmak için yazmaya karar verdim. Platformlara ilişkin bulabildiğim bilgilerin yanında elbette öznel değerlendirmelerimi de paylaştım. Tartışmalı bilimsel iddiaları inceleyen Yalansavar ile Evrim Ağacı’nı yazı konusunun kapsamı dışında gördüğüm için değerlendirmeye dahil etmedim.
Doğruluk Payı
Doğruluk Payı’nın web sayfasında, “Haziran 2014’ten bu yana içerik üretimini sürdüren, Türkiye’nin ilk kurumsal fact-checking (doğruluk kontrolü) platformu” olduğu belirtiliyor. Başlangıçta siyasetçilerin iddialarını açık kaynaklardan kontrol ederek değerlendirmeler yapan platform, Mayıs 2020 tarihinden itibaren sosyal medyada ve internette yayımlanan her türlü şüpheli bilginin doğruluk kontrolünü yapan bir platforma evrildi. Bu tarihten 1 Kasım 2022’ye kadar geçen sürede 1348 içerik analiz edildi. Doğruluk Payı’nın kurucusu Baybars Örsek’tir. Platform 2017 yılında International Fact Checking Network (Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı= IFCN) tarafından onaylandı. Günümüzde platformun yöneticiliğini Batuhan Ersun yapıyor.
Malumatfuruş
Platformun web sayfasında 2015 yılında kurulduğu bilgisi yer alıyor. Kurucusu ya da kurucuları hakkında bilgi yok. Kendileriyle Twitter üzerinden temas kurduğumda başlangıçtan beri anonim kalmayı seçtiklerini ifade ettiler. Sayfalarında analiz yapılmış 2 bin 600 civarında değerlendirme bulunuyor. Platform, kendisini şöyle tanımlıyor: “Köşe yazarları odaklı olmak üzere gazete ve dergi gibi basılı yayınlar ile sosyal medya, haber siteleri ve internet forumları gibi dijital ortamlarda yer alan, açık kaynaklar vasıtasıyla yanlışlanabilecek yanlış iddialara odaklanılmaktadır. Tercih gereği sadece, yanlış olduğu açık kaynaklar vasıtasıyla somut şekilde tespit edilen iddiaları ele alan incelemeler yayımlanmaktadır. İncelenecek iddiaların belirlenmesinde yaygınlık, önemlilik, aciliyet kriterleri göz önünde bulundurulmakta olup, herhangi bir önyargı ya da tutum bu noktada belirleyici değildir.”
Malumatfuruş, Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı üyesi olmamakla birlikte, incelemelerinde bu ağın ilkelerini gözettiklerini ifade etmektedir.
Teyit
Sosyal medyada, internet haber mecralarında yayımlanan ve doğruluğu kuşku uyandıran içeriklerin doğruluğunu açık kaynaklara dayandırarak analiz eden bir doğrulama platformudur. Mehmet Atakan Foça tarafından 2016 yılında kuruldu. Teyit de Doğruluk Payı gibi 2017 yılında Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (IFCN) katılımcısı oldu. Teyit kurucusu Mehmet Atakan Foça, platformun kuruluşunun 6. yıldönümü için yazdığı yazıda, 1 Ekim 2016 – 13 Ekim 2022 tarihleri arasında 3 bin 239 analiz yayımladıklarını ve yanlış bilgi içeren 2 bin 610 haber tespit ettiklerini açıkladı. Bu yazıda, en çok yanlış bilgi içeren haber yayımlayan 5 haber sitesini de şöyle sıraladı: Yeni Akit (117 yanlış haber), Sabah (73 yanlış haber), Sözcü (71 yanlış haber), Haberler.com (65 yanlış haber), Cumhuriyet (63 yanlış haber). Teyit, değerlerini tarafsızlık, bağımsızlık ve şeffaflık olarak tanımlıyor.
Doğrula
Platformun web sayfasında 2017 yılında kurulduğu ve 2021 yılında Dijital Toplum Araştırmaları Derneği tarafından devralındığı bilgisi yer alıyor. Platformun yayın koordinatörü Yunus Çağlar. Bu platform da 2021 yılında Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı tarafından onaylandı. Doğrula’nın web sayfasında şu bilgilere yer veriliyor:
“Dogrula.org, kamuoyunun faydası için dezenformasyon ve bilgi kirliliğiyle mücadele eden bağımsız bir girişimdir. Doğrula, Dijital Toplum Araştırmaları Derneği markasıdır. Dogrula.org editörleri, tarafsız ve şeffaf bir doğrulama metodunun etkili bir araç olduğunu bilerek, hatalı ve temelsiz doğrulamanın da medya ve bilirkişiler çerçevesinde güvensizlik ve kamuoyunda belirsizlik oluşturacağına inanarak hareket eder. Birincil kaynakları dikkate alan Dogrula.org, yurttaşı ilgilendiren, seçim kriterlerimize uyan tüm iddiaları araştırıp, neticelendirebilir. Bu bağlamda incelediği bilgilerin doğruluğunu araştırmak adına yeterli veriye ulaştığında, bunları dogrula.org’un sonuç değerlendirme ölçütlerinden uyumlu olanla eşleştirir ve bunu okuyucusuna sunmak üzere metin haline getirir. Tüm bu süreçte dogrula.org ekibi, çalışma ve tarafsızlık prensiplerini gözeterek ilerler.”
Sayfada, platformun temel ilkelerine de yer veriliyor: tarafsızlık ve hakkaniyetli davranma ilkesine bağlılık; kaynakların şeffaflığı ilkesine bağlılık; finansal ve organizasyonel yapının şeffaflığı ilkesine bağlılık; yöntemin şeffaflığı ilkesine bağlılık; analizlerin açık ve güvenilir düzeltilmesi ilkesine bağlılık. Bu ilkeler aynı zamanda IFCN ilkeleridir.
Yayın koordinatörü Yunus Çağlar tarafından verilen bilgiye göre, platformda Nisan 2021 ile 1 Kasım 2022 tarihleri arasında 708 doğrulama analizi yapıldı.
Doğruluğu Ne?
Bu doğrulama platformu Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Selman Selim Akyüz tarafından 2019 yılında kuruldu. Platformun web sayfasında, “Yanlış bilgiyi sadece kullanıcılar değil gazeteciler, siyasetçiler hatta akademisyenler bile üretip yayabiliyor. Bu nedenle bu haberlerin doğruluğunu kontrol eden bağımsız doğrulama platformlarına ihtiyaç var. Sahte haberlerin ve yanlış bilginin yayılmasını engellemek adına doğrulama platformları önemli bir işlev görüyor. Türkiye’de doğrulama platformlarının sayısı oldukça az ancak medya okur yazarlığına bu platformların önemli bir katkısı var. Yalan haberlerin yoğun olarak üretilip yayıldığı Türkiye’nin Barış Pınarı Harekâtı döneminde, sorumluluk hisseden bir grup gönüllü olarak yola çıkan ‘Doğruluğu Ne?’ ekibi, sahte haber ve medya-siyaset ilişkisi alanlarında akademik çalışmalar yapan Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Selman Selim Akyüz ve fakültede habercilik alanında eğitim alan öğrencilerden oluşuyor. Platform olarak gerçeğin ortaya çıkarılmasına hizmet etmenin yanında, toplumda medya okur yazarlığı bilincinin arttırılması ve iletişim fakültesi öğrencilerinin doğrulama alanında eğitim almasına da destek olmayı amaçlamaktayız” deniliyor.
Platformun web sayfasındaki verilere göre, başlangıçtan 31 Ekim 2022 tarihine kadar toplam 275 analiz yapılmış; 239 içerik yanlış, 19 içerik doğru, 13 içerik kısmen doğru ve 4 içerik de belirsiz olarak değerlendirilmiş.
Teyit Rapor
Twitter hesabından, Şubat 2021’de faaliyete başladığı anlaşılıyor. Teyit Rapor hesabından linki verilen teyitrapor.com adresi çalışmıyor. O nedenle bilgi bulamadım. Twitter adresine gönderdiğim mesaja da cevap alamadım. Twitter adresinden yapılan paylaşımlar incelendiğinde, iktidara yakın bir doğrulama platformu görüntüsü veriyor. Zira zaman zaman doğrulama analizleri dışında iktidar icraatlarına ilişkin haber amaçlı paylaşımlara da yer veriyor. Örneğin, 14 Ekim 2022 tarihli paylaşımında Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir açıklamasını alıntılamış: “Cumhurbaşkanı Erdoğan: ‘Patlamayla ilgili gerekli soruşturma başlatılmış, 3 savcımız görevlendirilmiştir. Soruşturma tüm boyutlarıyla devam etmektedir.”
Yanlış Doğru
Bu platformun Twitter hesabında Mayıs 2021’de faaliyete geçtiği bilgisi yer alıyor. Yine bu hesapta tanımlanmış görünen yanlisdogru.com web adresi açılmıyor. Hesabın sahibine bilgi almak için yazdığım mesaja dönüş sağlanmadı. Twitter sayfasında yer verilen analizler incelendiğinde, iktidar lehine çalışan bir doğrulama platformu izlenimi yaratıyor. Muhalefet liderlerinin açıklamaları yanlışlanıyor, objektiflikten uzak bir dil kullanılıyor. Örneğin 26 Ekim’de atılan bir tweette şu ifadeler yer alıyor: “Şebnem Korur Fincancı, ‘TSK kimyasal silah kullanıyor’ iftirası nedeniyle gözaltına alındı. Halk TV attığı tweet cümlesi ile konuyu amacından saptırmak istemiştir.”
Anadolu Ajansı Teyit Hattı
Anadolu Ajansı tarafından Haziran 2022’de test çalışmalarına başlayan Teyit Hattı’nın Twitter hesabından yaptığı ilk paylaşım 12 Eylül 2022 tarihini taşıyor. 13 Eylül 2022 tarihinde Anadolu Ajansı Genel Müdürü Serdar Karagöz şu paylaşımı yapıyor: “Anadolu Ajansı teyit editörlüğü kuruldu. Algının gerçeği örttüğü sosyal medyada dezenformasyonun ve manipülasyonun tehlikeli boyutlara ulaştığı günümüzde gerçekleri ortaya çıkarmak AA’nın en önemli vazifesi olacak.”
Teyit Hattı editörü Ömer Faruk Görçin. Kendisine Twitter üzerinden ulaşarak birkaç soru yönelttim. Bana şu cevapları gönderdi: “Bugüne kadar 150’nin üzerinde iddiayı incelediğimizi belirtebilirim. Analiz sürecine dahil edeceğimiz iddiaları genellikle kamuoyundaki etkisine bakarak seçmeyi tercih ediyoruz. Genellikle çok etkileşim almış iddiaların üzerine gidiyoruz. Kimi zaman eğlenceli iddiaları, kimi zaman bilimsel bir dille ortaya atılan yalanları, kimi zaman ise toplumda infial yaratma amacıyla dolaşıma sokulmuş meseleleri doğruluk cetveline tabi tutuyoruz.”
Ajansın Teyit Hattı sayfasındaki paylaşımlar irdelendiğinde, büyük oranda resmi açıklamalara dayanan analizler yaptığı görülüyor. Örneğin, muhalefet milletvekili Ali Öztunç’un Nevşehir’de yapılan yolun Peri Bacaları’na zarar verdiği şeklindeki paylaşımı yalanlanıyor ve şu değerlendirmeye yer veriliyor: “Anadolu Ajansı Nevşehir Muhabiri Behçet Alkan, 14 Eylül Çarşamba günü tartışmalara konu olan bölgeye giderek iddiaları yerinde inceledi. Muhabirimiz Alkan’ın bölgede çektiği fotoğraflar, uzman görüşleri, resmi açıklamalar ve daha önceden kayıtlara geçen görüntüler incelendiğinde; yıkılan alanların peribacası statüsü taşımayan, iki kaçak tuvalet olduğu anlaşılıyor.”
Doğrusu Ne?
Boğaziçi Küresel isimli, kendisini “kâr amacı gütmeyen, İstanbul merkezli bağımsız bir sivil toplum kuruluşu” şeklinde tanımlayan bir kuruluş tarafından 2017 yılında faaliyete geçirildi. Boğaziçi Küresel’in ismini 2016 yılında dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu’na karşı yayımlanan ama kendilerinin reddettikleri Pelikan Bildirisi ile duymuştuk.
Boğaziçi Küresel’in web sayfasında Doğrusu Ne? platformu hakkında şu bilgiler veriliyor: “Kurumumuzun katkılarıyla hazırlanan ve hafta içi her gün 19:40’da TRT-1 ekranlarında yayınlanan ‘Doğrusu Ne?’, medyada çıkan haberleri ve genel kanıları ele alarak bu soruyu sizler için soruyor, araştırıyor ve cevaplıyor.” Yani bu doğrulama platformu analiz ettiği içerikleri TRT ekranlarında yayımlıyordu. Yayımlanan videolar aynı zamanda YouTube platformundaki TRT Doğrusu Ne? isimli kanalda da yayımlanıyor. Kanalda ilk paylaşım 19 Mart 2017 tarihinde yapılmış. YouTube kanalında 407 video bulunuyor. En son video paylaşımı 12 Şubat 2021 tarihinde yapılmış. Doğrusu Ne? isimli Twitter hesabında ise son paylaşım 8 Eylül 2021 tarihinde yapılmış görünüyor.
Günün Yalanları
Boğaziçi Küresel’in web sayfasında bu doğrulama platformu için şu bilgiler veriliyor: Günün Yalanları sitesi gün içinde dünya medyası ve özellikle Türkiye medyasında Türkiye ile ilgili doğru olmayan haberleri bulup belge, fotoğraf, açıklama ve istatistik gibi açık kaynaklar üzerinden yalanlama yapmaktadır. Böylelikle medyadaki dezenformasyona karşı doğru bilgiyi ortaya koymayı ve kamuoyunu aydınlatmayı amaçlamaktadır.” Doğrulama platformunun Twitter adresinden geriye doğru yaptığım bir taramada ilk paylaşımların 22 Ekim 2015 tarihinde yapıldığını tespit ettim. Web sayfasındaki son paylaşım 19 Ağustos 2022 tarihini taşımasına karşın, Twitter hesabından paylaşım yapılmaya devam ediliyor. 30 Ekim 2022 tarihli son paylaşımdaki yalanlama bir resmi açıklamaya dayandırılıyor: “HDP Şırnak Milletvekili Hasan Özgüneş’e polis tarafından mermi çekirdeği atıldığı iddiası yalan. Emniyet Genel Müdürlüğü iddiaları yalanladı.”
Fact-Checking Türkiye
Günün Yalanları platformunun kardeş projesi olarak tanıtılan bu doğrulama platformu İngilizce olarak hazırlanmış ve daha çok uluslararası medyada yayımlanmış Türkiye ile ilgili iddiaları irdeliyor. Web sayfasında, “Editörlerimiz Türkiye’nin iç ve dış siyaseti, ekonomisi ve Türkiye ile ilgili sosyal meselelerle ilgili haberleri incelemektedir. Kontrol edilecek haberleri seçerken güncel konulara odaklanmaya özen gösteriyor ve medyada yanlış ve yanıltıcı bilgilerin dolaşmasını önlemeyi amaçlıyoruz” deniliyor. Twitter hesabı üzerinden yapılan paylaşımları geriye doğru taradığımda ilk paylaşımların 6 Ocak 2016 tarihinde yapıldığını tespit ettim.
Doğrulama Servisi
Doğrulama Servisi isimli hesap Twitter üzerinden ilk paylaşımlarını 18 Ağustos 2022 tarihinde yaptı. Hesabın herhangi bir web sayfası yok. Kurucusu ve amaçları ve yöntemlerine ilişkin Twitter üzerinden sorduğum sorulara cevap alamadım. Ancak, Gazeteciler Cemiyeti’nin İfade ve Basın Özgürlüğü Eylül 2022 Raporu’nda Doğrulama Servisi’nin Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı bünyesinde oluşturulan Dezenformasyonla Mücadele Merkezi kapsamında açılan bir Twitter hesabı olduğu bilgisi yer alıyor. Cemiyetin raporunun girişinde şu ifadeler yer alıyor: “Meslek örgütlerinin ‘sansür yasası’ diye adlandırdıkları, AKP-MHP iktidarının ‘dezenformasyonla mücadele’ gerekçeli yasal düzenlemesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) yaz tatili sırasında bekletilirken, uygulamada yasaklar art arda hayata geçirildi. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, Doğrulama Servisi adıyla açtığı Twitter hesabıyla, bazı haberleri hükümete bağlı resmi kurum ve kuruluş açıklamaları ile yalanlanmaya başlandı. Bu hesapla yalanlanan haberlerin genel olarak Sözcü, Birgün, Cumhuriyet, ANKA Haber Ajansı gibi muhalif çizgideki medya kuruluşlarına ait oluşu dikkati çekti. Hükümete yakın medya kuruluşlarının haberleri ise bu uygulamadan uzak tutuldu.”
Doğrulama platformlarını nasıl değerlendirmeliyiz?
Elbette her doğrulama platformu yaptığı işin ilkelere uygun olduğunu savunacaktır. Bir yurttaş olarak bizim yapabileceğimiz, bu platformları belirli kriterler çerçevesinde değerlendirmek olmalıdır. Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı’nın (IFCN) sayfasında 5 temel kritere vurgu yapılıyor: 1) Tarafsızlık ve adil davranma ilkesine bağlılık, 2) Kaynakların saydamlığı ilkesine bağlılık, 3) Finansal kaynakların ve örgütsel yapının saydamlığı ilkesine bağlılık, 4) Kullanılan yöntemin saydamlığı ilkesine bağlılık, 5) Açık ve dürüst bir düzeltme politikasına bağlılık.
Bu ilkeler çerçevesinde, IFCN üyesi olmuş platformlar en güvenilir doğrulama platformları olarak öne çıkıyor. Bu bağlamda, Teyit.org, Doğruluk Payı ve Doğrula platformlarını en güvenilir platformlar olarak değerlendiriyorum. Ardından, IFCN ilkelerini gözettiklerini ifade eden Malumatfuruş ile IFCN’e başvurmamakla birlikte düzgün bir web sayfası, ilkeleri, metodolojisi, kurumsal yapısı ve mali kaynakları konusunda oldukça saydam olan Doğruluğu Ne? platformunu saymak gerekiyor.
Her ne kadar Fransız Haber Ajansı AFP de doğrulama yapıyorsa da, bağımsız ve tarafsız bir görüntüden hayli uzak olan Anadolu Ajansı’nın gerekli kriterleri karşılamadığını düşünüyorum. Bir doğrulama platformunu sadece seçtikleriyle değil, seçmedikleriyle de değerlendirmek gerekir.
Kendileri yalanlasa da, 2016 yılında dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu’nun istifasıyla sonuçlanan süreçte ismi geçen Boğaziçi Küresel isimli kuruluşun TRT için geliştirdiği Doğrusu Ne? ile Günün Yalanları ve Fact-Checking Türkiye isimli doğrulama platformlarının videoları ve sayfaları incelendiğinde oldukça taraflı, iktidarın bakış açısından yalanlamalar yaptığı görülmektedir. IFCN ilkeleri bağlamında güvenilir platformlar olarak değerlendirmek mümkün değildir. Belki amaçları da güvenilir olmak değildir.
Teyit Rapor ile Yanlış Doğru hesaplarının kimler tarafından, ne amaçla kurulduklarına ilişkin hiçbir bilgiye ulaşamadım. Twitter hesaplarında yer verilen web sayfası linkleri de çalışmıyor. Kendilerine Twitter adresleri üzerinden attığım mesajlara da dönüş alamadım. Edindiğim izlenim, her iki hesabın da iktidar lehine paylaşımlar yaptığı şeklinde. Teyit Rapor’un Twitter hesabından yaptığı paylaşımlardan biri şöyle: “İçişleri Bakanlığı Cumhuriyet gazetesi yazarı @barispehlivan’ın iddialarını yalanladı.” Yanlış Doğru hesabı da çoğunlukla muhalefet liderlerinin açıklamalarını yalanlıyor.
Gazeteciler Cemiyeti (Ankara) Başkanı Nazmi Bilgin’in geçen hafta yaptığı açıklamaya cevap vermeyen İletişim Başkanlığı’nın Doğrulama Servisi isimli hesabın sahibi olup olmadığını bilmiyorum. Kendilerine Twitter üzerinden attığım mesaja da dönüş alamadım. Ancak İletişim Başkanlığı tarafından haftalık yayımlanan Dezenformasyon Bülteni’ndeki içerikler ile Doğrulama Servisi’nin paylaşımları karşılaştırıldığında neredeyse aynı kalemlerden çıktığı dikkat çekiyor.
Son bültenden (24-30 Ekim) iki örnek olay paylaşacağım:
- Birinci örnek:
-Türk Tabipleri Birliği Başkanı Şebnem Korur Fincancı’nın ‘muhalif’ olduğu için gözaltına alındığı iddiası doğru değildir. Fincancı, terör örgütü PKK’nın kanalına bağlanarak, örgütün ortaya attığı, “Türk askeri kimyasal silah kullanıyor” iftirasını dillendirmiş ve desteklemiştir. (Bülten)
-Türk Tabipleri Birliği Başkanı Şebnem Korur Fincancı’nın ‘muhalif’ olduğu için gözaltına alındığı iddiası doğru değildir. Fincancı, terör örgütü PKK’nın kanalına bağlanarak, örgütün ortaya attığı, “Türk askeri kimyasal silah kullanıyor” iftirasını dillendirmiş ve desteklemiştir. (Doğrulama Servisi)
- İkinci örnek:
-Bazı basın yayın organlarında yer alan, “TOKİ’den sosyal konut bekleyenlere kötü haber. 125 bin sosyal konut yapacağı söylenen TOKİ’ye bütçeden 14 bin konut yapacak kadar kaynak ayrıldı.” iddiası, çarpıtmadır. (Bülten)
-Bazı basın yayın organlarında yer alan, “TOKİ’den sosyal konut bekleyenlere kötü haber. 125 bin sosyal konut yapacağı söylenen TOKİ’ye bütçeden 14 bin konut yapacak kadar kaynak ayrıldı.” iddiası, çarpıtmadır. (Doğrulama Servisi)
Eğer Doğrulama Servisi isimli hesap İletişim Başkanlığı tarafından açılmışsa bunu neden açık açık yazmazlar, gizleme yoluna giderler anlamak mümkün değil. Ben açıkçası kamu kurumu niteliğindeki bir kurumun doğrulama işine girmesini yanlış buluyorum. Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (IFCN) Direktörü Baybars Örsek’in de 2021 yılında yayımlanan bir BBC haberinde ifade ettiği gibi, devletin doğrulama işine girmesi endişe verici.
NewsLabTurkey Research Hub tarafından 2021 yılında yayımlanan “Türkiye’de Doğru Bilgiyi Aramak: Çöldeki Vahanın Peşinde” başlıklı kapsamlı ve oldukça bilgilendirici çalışmada görüşme yapılan teyitçilerin çoğunluğu da aynı fikirde, yani devletin doğrulama platformları açmasını sakıncalı buluyorlar.
- “İç kamuoyuna yönelik doğrulama girişimi kurulması -mevcut tüm organlara ilaveten- halihazırda siyasetin kirli ve kutuplaştırıcı diliyle birlikte ilave bir fayda sağlamayacaktır. Kurulacak doğrulama kuruluşunun yayın çizgisi, objektifliği, çıktı kalitesi, kamu tarafından fonlanan mevcut haber organlarının yayınlarından çok farklı olmayacağı kanaatindeyim.” (Malumatfuruş editörü)
- “Yalnızca kamu kuruluşları ile ilgili şüpheli bilgi ya da dezenformasyona odaklanan ve sadece resmi açıklamaların yansıtılmasından ibaret olan bir girişim öncelikle doğruluk kontrolü metodolojisi açısından sorun teşkil edecektir.” (Doğruluğu Ne? Platformu kurucusu Dr. Selman Selim Akyüz)
- “Devletlerin, iktidarların doğrulama kurumu kuruyor olması doğal değil. Denetlenmesi gereken asıl unsur onlar zaten.” (Doğruluk Payı yöneticisi Batuhan Ersun)
- “Devletlerin yayınladıkları doğru, diğerlerininki yalan ve suçtur gibi bir algının yaşanması çok da uzak gelmiyor. Zaman zaman bunları göreceğimizi düşünüyorum, meşru olan ve olmayan doğruluk kontrolü tartışması artacak… Doğruluk kontrolü gazetecilikte olduğu gibi bağımsız olması gereken bir şey. Devlet gazetecilik de doğrulama da yapamaz.” (IFCN Direktörü Baybars Örsek)
Sadece, Boğaziçi Küresel ekibinden Merve Gökhan, İletişim Başkanlığı’nın doğrulama platformu kurmasına olumlu bakıyor: “Kamu diplomasinin bir amacı da vatandaşların kamu kurumları hakkında yalanlarla oluşan olumsuz imajını düzeltmek olduğu için İletişim Başkanlığı aracılığıyla başlatılan doğrulama inisiyatifini gerekli bir düzenleme olarak değerlendiriyoruz.”
Sonuç olarak, doğru bilgiye ulaşmanın giderek güçleştiği günümüzde doğrulama platformları daha değerli hale geliyor; ancak bağımsız, tarafsız ve saydam olmaları koşuluyla.
