Teknolojinin gelişmesiyle birlikte yapay zekâ hayatın her alanına girmeye başladı. Özellikle son dönemlerde en çok tartışılan konulardan biri yapay zekânın çalışma hayatını nasıl etkileyeceği konusu oldu. Bu alandaki gelişmelerin medya sektörüne nasıl yansıyacağı da, bu tartışmanın bir parçası olarak sık sık karşımıza çıkıyor.
Yapay zekâ teknolojisinin hızla hayatımızın her alanına girmesiyle birlikte teknoloji haberlerindeki teknik detayların sayısı artmaya başladı. Özellikle yapay zekâ ve robotik gazetecilik alanındaki gelişmeleri takip eden teknoloji yazarları bir mühendis kadar teknik detayları takip etmek zorunda kalıyor. Bu alanlardaki gelişmelerin medya sektörünü nasıl etkileyeceği bir tartışma sorusu olarak önümüze çıkıyor. Peki tüm bu teknolojilerin ardındaki meslekler arasında başı çeken mühendislikle gazetecilik arasında nasıl bir kesişim var? Mühendis haberciler işimizi elimizden alacak mı?
Türkiye’de ve dünyada mühendis gazeteciliği olarak literatüre geçmiş bir kavram yok ancak son yıllardaki gelişmelerle mühendislik ve habercilik bir konuda kesişmeye başladı. Özellikle algoritmik gazetecilik, yapay zekâ editörler ve veri gazeteciliği konularında gazeteciler sık sık mühendislik disiplininin bilgilerinden yararlanıyor. Son dönemde sık sık gündeme gelen iklim haberciliği, yapay zekâ haberciliği ve savunma sanayii haberciliği de gazeteciler ve mühendislerin ortak çalışma yaptığı alanlardan. Dünyada ise mühendislik ve gazetecilik ilişkisini inceleyen akademisyenlerin başında Nicholas Diakopoulos geliyor. Northwestern Üniversitesi’nde ders veren Diakopoulos “Algoritmik Sorumluluk: Hesaplamalı güç yapılarının gazetecilik araştırması” isimli makalesinde tersine mühendislik yöntemlerini kullanarak algoritmik sorumluluk vakalarını inceliyor. Diakopoulos ayrıca veriye dayalı hikâye anlatıcılığı, gazetecilik ve algoritma kesişimleri konusunda çalışıyor. New York’taki Columbia Üniversitesi ise mühendislik ve gazeteciliği müfredatına alan ilk okul. Üniversitede gazetecilik yüksek lisans programında öğrenciler veri madenciliğinden veritabanı sistem tasarımına, gelişmiş yazılım mühendisliğinden kullanıcı arayüzü tasarımına, bilgisayar grafiklerinden güvenlik ve ağ oluşturmaya kadar uzanan bir teknik eğitim alıyorlar. Mezun olduklarında ise hem gazetecilik hem de bilgisayar bilimi diploması alıyorlar.
Kaliteli hikâyeler anlatmak için mühendis gazeteci işbirliği şart
Haber merkezlerindeki örnek ise The New York Times. The New York Times bünyesinde haber ürünleri mühendisliği departmanı yer alıyor. Bölüm başkan yardımcısı Brian Hamman 2018 yılında verdiği röportajda ürün mühendisliği ve gazetecilik arasındaki ilişkiyi “Gerçekten hikâye anlatma şeklinizi değiştirmek veya haber deneyimini değiştirmek istiyorsanız, her iki tarafın da işbirliği yapması gerekir” diyerek özetliyor.
Mühendislik haberciliğine en yakın diğer örnekler ise teknoloji blogları Hackernoon ve Hackernews. David Smooke tarafından Ocak 2013’te kurulan Hackernoon’da IBM, Adobe, Apple gibi şirketler teknoloji haber ve makalelerini paylaşıyor. Hackernews de tıpkı Hackernoon gibi bilgisayar bilimi alanındaki gelişmeleri okuyucularıyla paylaşıyor. Medya platformları mühendislikten şimdilik sadece yapay zekâ, algoritma haberciliği konularında faydalanıyor ancak yakın gelecekte iklim haberciliği, savunma haberciliği gibi konularda mühendis gazetecilerin çalışabileceği öngörülüyor.
Türkiye’nin haber odalarındaki mühendisler
Türkiye’de ise henüz bu alanda yapılan bir çalışma yok. Medya gruplarındaki mühendisler şimdilik çoğunlukla website trafiği, SEO gibi alanlarda çalışıyor. Mühendis gazeteciye NTV meteoroloji editörü Gökhan Abur örnek verilebilir. İstanbul Teknik Üniversitesi Meteoroloji Yüksek Mühendisliği mezunu Gökhan Abur, 2002 yılına kadar Kandilli rasathanesinde çalışmış. Abur NewsLabTurkey’de yayınlanan “Hava tahminlerini sunmak bir bilim mi?” yazısında birçok haber kanalının meteoroloji mühendisi çalıştırdığını belirtiyor.
Gazetecilerin mühendislik bilgisine ihtiyaç duyduğu alanlardan biri de savunma teknolojisi alanı. Bu alanda yaşanan teknolojik gelişmeleri takip eden muhabirler bir mühendis kadar teknik bilgilere hakim olmak zorunda. Bu alanda çalışan gazetecilerin yerine mühendislerin gelebilip gelemeyeceğini sorduğumuz deneyimli savunma habercisi Hale Gönültaş’a göre mühendislik gazeteciliği diye bir kavram yok. Olması da teorik olarak mümkün değil. Gönültaş mühendislerin habercilik yapması ve savunma haberciliği gibi alanlarda çalışabilmeleri hakkında şunları düşünüyor:
“Ulusal ve uluslararası sahada çıkan ve hem Türkiye’den hem de uluslararası alandan mühendislerin yazdığı birtakım savunma sanayii dergileri var. Bu dergilerde yazı kaleme alanlar genellikle mühendis ya da emekli askerler. Ama yazıların üst kısmında isimlerinin yanında mühendis ya da örneğin kıdemli emekli albay yazar.”
Mühendis katkısı olmadığında hikâye tıkanabilir
Türkiye’nin ilk yapay zekâ destekli haber doğrulama platformu Turnusol.org’un kurucusu akademisyen Dr. Suat Atan mühendislik mezunu olmasına rağmen habercilik alanında çalışmalar yapıyor. Atan’a göre mühendis perspektifiyle gazeteciliğin yaygınlaşması gerekiyor. Atan özellikle teknik bilgi ve grafik kullanımı gereken alanlarda mühendislik bilgisi olmayınca hikâyenin tıkanabildiğini ve bu alanlarda bir uzman bilgisinin gerektiğini ifade ediyor.
Teknoloji dünyasında yaşanan gelişmelerle mühendislik disiplini ile gazetecilik arasında güçlü bir bağ kuruluyor. Özellikle yapay zekâ ve algoritmaların daha da gelişmesi ve robot habercilerin artmasıyla birlikte mühendislerin de haber odalarındaki etkisi artacak gibi gözüküyor.
“Yapay Zeki” ve haber odalarındaki dijital ayak izleri
Yeni medya platformu GZT’nin ekibi de Türkiye’nin ilk yapay zekâ editörü Yapay Zeki’yi yaratarak haber yaptırmaya başladı. GZT’nin yayın yönetmeni Doğukan Gezer Yapay Zeki’nin ortaya çıkış öyküsünü şöyle anlatıyor:
“GZT olarak yeni medya dünyasının bir parçası olan bir marka olarak teknolojinin getirdiği tüm imkânları yayıncılık alanında uygulamaya çalışıyoruz. Bu noktada bugüne kadar ekip olarak elde ettiğimiz dijital medya yayıncılığı alanındaki tecrübelerimizi hemen her yenilikte masaya getiriyor ve nasıl bir refleks gösterebileceğimiz sorusuna yanıt arıyoruz. Geride bıraktığımız aylarda hemen herkesin duymuş olduğu ‘Metaverse’ kavramı da bu bahsettiğim haber merkezi mekanizması kapsamında değerlendirdiğimiz bir alan oldu. Yapısı itibariyle teknik bir bakış gibi gözükse de biz yayıncılar için de büyük bir potansiyeli içerisinde bulundurduğu gerçeğine çalışmalarımız kapsamında ulaştık. İlk olarak bu yapay dünyada bir yapay karakter oluşturma fikri geldi ve devamında bu karakterin bir haber editörü gibi anlatıcı olarak konumlandırılması başlığı bizim için açıldı. Yapısına uyum sağlaması için kendisine ‘Yapay Zeki’ adını koyduk ve kategorik uzmanlığını ‘teknoloji’ olarak belirledik. GZT olarak imza attığımız tüm işlerde haber merkezi sınırları içerisinde kaldığımızı ve bu anlayışla içeriklerin yayına yansıdığından bahsedebilirim. Yapay Zeki de tasarım servisimizden Abdullah Özşahin’in yoğun mesaileri sonucu olgunluğa ulaştı. Devamında editoryal, kurgu ve sosyal medya yayın süreçlerinde yer alan ekip arkadaşlarımızın da katılmasıyla çıktısını görüyor olduk. Metaverse evrenine bir ürün üretimi için şüphesiz mühendislik refleksi gerekiyor; bunu tasarım gücünü de katarak kullandık ve Yapay Zeki’nin kendi karakterinin yanı sıra dünyasını da tasarlayarak inşa ettik.”
Sonuç olarak gazetecilik literatüründe henüz mühendislik gazeteciliği diye bir kavram yok. Ancak özellikle yapay zekâ, savunma teknolojisi ve iklim haberciliği alanında yaşanan gelişmelerle birlikte önümüzdeki yıllarda akademik çevreler tarafından bu kavramı duyacağız ve haber merkezlerinde mühendis gazetecilerin çalıştığına tanık olacağız gibi duruyor. Birden fazla disiplin ve bilim dalıyla kesişimleri bulunan haberciliğin mühendislik disipliniyle de kesişim yaşayacağı öngörülüyor.
