Uluslararası gazeteci örgütleri düzenli aralıklarla gazetecilerin mesleklerini yaparken yaşadıkları zorluklara dair raporlar yayınlıyor. Gazeteciler gerek çatışmalı bölgelerde görev yapmalarından gerek güç sahiplerinin çıkarlarını sarsan çalışmalarından dolayı şiddet ve baskıya maruz bırakılıyor.
Şubat ayında Rusya’nın saldırısıyla sıcak çatışma bölgelerinden biri haline gelen Ukrayna, Avrupa coğrafyasında gazeteciler için en tehlikeli bölge. Ukrayna Kültür ve Enformasyon Politikası Bakanı Oleksandr Tkachenko, haziran ayında yaptığı açıklamada, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı devam eden savaşında en az 32 gazetecinin öldürüldüğünü söyledi. Kendisi de gazeteci olan Tkachenko, savaşın harap ettiği ülkede çalışan tüm gazetecileri kahraman olarak adlandırdı.
Savaşın diğer tarafı Rusya ise sık sık gazetecilere yönelik baskılarla gündeme gelen bir ülke. Son olarak 5 Eylül’de Rus gazeteci Ivan Safronov, devlet sırlarını öğrenerek yabancı ülkelerle paylaştığı iddiasıyla vatana ihanet suçundan 22 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Açık kaynaklardan toplanan veriler delil olarak gösterilerek mahkum edilen Safronov için, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü RSF’nin Doğu Avrupa ve Orta Asya masası başkanı Jeanne Cavelier, “Rusya’nın acımasız yargı aygıtı yetenekli bir gazeteciyi ezmeye çalışıyor ama bunu boşuna yapıyor çünkü onun yerini başkaları alacak” diyor.
Rusya’daki diğer bir basın özgürlüğüne tehdit ise eleştirel haberleriyle öne çıkan, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısını manşetinden kınayan Novaya Gazetesi’nin lisansının mahkeme tarafından iptal edilmesi. Novaya, saldırının başladığı ilk günlerden itibaren Rusya’nın tutumunu eleştirmişti.
Batı yarımküredeki en tehlikeli ülke: Meksika
Çatışma bölgesi dışında kalan coğrafyalardaki tehlikeler de azımsanacak türden değil. Arama motoruna “gazeteci cinayeti” yazdığınızda her daim güncel bir haberle karşılaşabilirsiniz. Örneğin ağustos ayında Kolombiya’da Sol Digital adlı bir haber sitesinde çalışan gazeteciler Leiner Montero Ortega ve Dilia Contreras Cantillo vurularak öldürüldü. Özgür Basın Vakfı (Free Press Foundation), soruşturmayı yürüten polise, Ortega ve Cantillo cinayetlerini araştırırken, onların gazeteci kimliklerinin geri plana atılmaması çağrısında bulundu. Özgür Basın Vakfı’na göre, Kolombiya’da 2021 yılında, cinayetler de dahil olmak üzere, 768 gazeteci şiddete maruz bırakıldı.
Gazetecileri Koruma Komitesi’ne (CPJ) göre, Meksika çatışma bölgesi dışında kalan Batı yarımküredeki en tehlikeli ülke. Ocak ayında José Luis Gamboa, Margarito Martínez ve Lourdes Maldonado López isimli üç gazeteci art arda öldürüldü. López, daha önce gazetecilik faaliyetlerinden dolayı saldırıya uğradığı için Meksika hükümetinin gazetecileri koruma programında yer alıyordu. 2022 yılının ilk sekiz ayında Meksika’da en az on üç gazeteci öldürüldü, bu sayı 2021 yılında yedi idi. 1992-2022 yılları arasında ise ülke çapında 151 gazeteci ve medya çalışanı öldürüldü.
Meksika, 2019 yılında Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ) raporunda da gazeteciler için en tehlikeli ülke olarak yer almıştı. Gazetecileri Koruma Komitesi Meksika Temsilcisi, Jan-Albert Hootsen, Meksika’nın gazeteciler için daha güvenli bir yer olabileceğine dair her türlü umudun buharlaştığını söylüyor. Hootsen’e göre, Meksika’daki yetkililer gazeteci cinayetlerinin cezasızlığına son vermeyi öncelik haline getirmedikçe hiçbir şey değişmeyecek. Meksika’da yolsuzluk ve uyuşturucu ticareti her geçen gün gazeteciler için tehdit olmaya devam ediyor.
Kamu yöneticisinin yolsuzluklarını araştırırken öldürüldü
Rotamızı kuzeye çevirdiğimizde ise, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD), Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün (RSF) gazeteciler için en tehlikeli ülkeler listesine 2018 yılında girdiğini görüyoruz. 1995 yılından beri yayınlanan listeye ABD’nin ilk kez girmesine yol açan olay, 2018 yılında Maryland’deki yerel bir gazete ofisine yapılan silahlı saldırı sonrası beş gazetecinin hayatını kaybetmesiydi.
2 Eylül 2022’de ise ABD’nin gündemine başka bir gazeteci cinayeti girdi. Las Vegas Review-Journal’da araştırma dosyalarıya tanınan Jeff German uğradığı bıçaklı saldırı sonrası hayatını kaybetti. German’ın ölümünden önce kamu yöneticisi Robert Telles’in görevi kötüye kullandığı iddialarını araştırdığı biliniyordu. Cinayetle suçlanan Telles, 8 Eylül’de gözaltına alındı ve kefaletle serbest bırakıldı. German’ın tırnaklarındaki DNA örnekleri Telles’in DNA’sı ile uyuşuyordu.
Asya, gazeteciler için en tehlikeli kıta
RSF’nin 2021 yılında yayınladığı rapora göre, 2021 yılında 46 gazeteci çalışmaları nedeniyle öldürüldü. Bir yıl içinde 6 gazetecinin öldürüldüğü Afganistan, gazeteciler için en tehlikeli ülkeler listesinde ikinci sırada yer alıyor. Uzun süredir çatışma bölgesi olan Afganistan, Asya kıtasındaki gazeteciler için en tehlikeli ülkelerden biri olmayı sürdürüyor. Aynı rapora göre, Yemen ve Hindistan her bir ülkede öldürülen 4 gazeteci nedeniyle en tehlikeli ülkeler sıralamasında üçüncü sırayı paylaşıyor. Rapor, son beş yılda öldürülen 109 gazeteci nedeniyle Asya kıtasını gazeteciler için en tehlikeli kıta ilan ediyor.
2021 yılında dünya genelinde 488 gazetecinin gözaltına alındığını tespit eden RSF, bu sayının 1995’ten beri ulaşılan en yüksek sayı olduğunu söylüyor. Gözaltına alınan gazetecilerin sayısı 2020’ye göre yüzde 20 artmış durumda.
RSF: Çin en büyük gazeteci hapishanesi
RSF’ye göre Çin, 2021 yılında hapsedilen 127 gazeteciyle dünyanın en büyük gazeteci hapishanesi ünvanını elinde tutuyor. Rapor bu durumun Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Hong Kong üzerindeki artan kontrolünden kaynaklandığı yorumunda bulunuyor.
Raporda, Şubat 2021’de gerçekleşen askeri darbe sonrası Myanmar’da 53 gazetecinin tutuklandığı, bu sayının 2020 yılında sadece iki olduğu belirtiliyor. Myanmar’ı 43 gazeteciyle Vietnam, 32 gazeteciyle Belarus ve 31 tutuklu gazeteciyle Suudi Arabistan takip ediyor. Vietnam ve Suudi Arabistan’ın 2020 yılında da listede olduğunu anımsatan rapor, Belarus’ta tutuklu gazetecileri, Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun 2020 yılında yeniden seçilmesine bağlıyor.
RSF’nin Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre İran, basın özgürlüğü açısından dünyanın en kötü on ülkesinden biri. 1979 İslam devriminden bu yana en az bin gazeteci ve yurttaş gazeteci tutuklandı ve kimileri idam edildi. Ülkedeki medyanın büyük ölçüde İslami rejim tarafından kontrol edilmesi, haber çeşitliliğini kısıtladığı gibi sansüre de yol açıyor. İran dışında uluslararası medya için çalışan İranlı gazeteciler de tehdit ve baskıya maruz kalıyor. İran’daki aileleri polis tarafından taciz ediliyor. Sosyal medya platformlarına erişimin sınırlı ya da yasak olduğu ülkede geçen yıl İran Genel Başsavcılığı, İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanı Muhammed Cevad Azeri Cehromi hakkında yabancı sosyal medya platformlarına getirilen erişim yasağını uygulamadığı gerekçesiyle soruşturma açmıştı.
