Seks, cinsellik, cinsel sağlık haberciliği ile ilgili kaynaklar

Cinsellik pek çok toplum için tabulaştırılan ve hatta önyargıyla yaklaşılan bir konu. Bu durum medyanın cinselliği haberleştirmesine de yansıyor.

“Seks gazeteciliği” tanımıyla ilgili arama yaptığınızda karşınıza çok az kaynak çıkıyor. Bu yüzden seks, cinsellik, cinsel sağlık konularındaki içerikleri genellikle bloglardan, YouTube’dan ya da podcast programlarından takip ediyoruz.

Kısaca tanımlara bakmak gerekirse cinsel ilişki, cinsel birleşme olarak tanımlanabilen seks, aslında cinsel ilişkiden fazlası. Cinsellik de her bireyin biyolojik, psikolojik ve sosyolojik olarak dahil olduğu, içerisinde atanan ve toplumsal cinsiyetin, cinsel yönelim ve cinsel kimliğin de bulunduğu ortak bir kavram. İnsanın kendisini ifade etmesinin bir yolu. Cinsellik yalnızca cinsel ilişkiyi kapsamıyor. 

Cinsel sağlık kavramı ise 1975 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) ilk kez dile getirmesinden bu yana gelişmiş. Şu anda en yaygın kullanımda olan cinsel sağlığın tanımı, 2002 yılında DSÖ tarafından şöyle geliştiriliyor:

“Cinsel sağlık, cinsellikle ilgili olarak fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal bir iyilik hâlidir. Sadece hastalık, işlev bozukluğu veya sakatlığın olmaması değildir. Cinsel sağlık, cinselliğe ve cinsel ilişkilere olumlu ve saygılı bir yaklaşımın yanı sıra zorlama, ayrımcılık ve şiddetten uzak, zevkli ve güvenli cinsel deneyimler yaşama olasılığını gerektirir.”

Peki bir gazeteci seks, cinsellik ve cinsel sağlık ile ilgili bir haber yapıyorsa nelere dikkat etmeli? Rehber ve kaynakları sizler için taradık. Gelin birlikte neler bulduğumuza bakalım.

• Kadınların ve kızların cinsel ve üreme sağlıklarını ve haklarını iyileştirmek için küresel çapta çalışan Ipas’ın, “Tips for Journalists Covering Sexual and Reproductive Health and Rights Issues” başlıklı bir rehberi mevcut. Bu kılavuz, gazetecilerin güvenli kürtaj hakkı da dahil olmak üzere cinsel sağlık ve üreme sağlığı ve haklarını çevreleyen sorunları anlamalarına yardımcı olmak için hazırlandı. Ipas, gazetecilerin bu konularda böylece “doğru, adil ve dengeli bir şekilde haber yapabileceklerini” ifade ediyor. Kürtaja genel bakış, kürtaj damgası, gerçeklere karşı mitler, dil kullanımı ve gazeteciliğin unsurları bölümlerinden oluşan rehberde, cinsel sağlık ve üreme sağlığı konularında haber yapan gazetecilerin dikkat etmeleri gereken noktalar yer alıyor.

• Kâr amacı gütmeyen bir ağ olan The Conversation’da ise araştırma tabanlı haber ve analiz yayınları mevcut. Sitede okuduğunuz her şey, birlikte çalışan akademisyenler ve gazeteciler tarafından oluşturuluyor. Burada akademisyenler sadece uzman oldukları konularda yazıyorlar. Dolayısıyla cinsel sağlık hakkında bir haber hazırlarken, uzmanların hazırladığı içeriklerden faydalanabiliriz. 

• “Appendix: Glossary: Sex Education Terms”; bu sözlük, cinsel sağlık eğitimi verenlere veya cinsel eğitim programlarıyla ilgilenenlere yardımcı olmayı amaçlıyor. Ancak dil sürekli gelişiyor, dolayısıyla haber yaparken kavramlara takıldığımızda bu sözlüğe bakabiliriz. 

• “Time to Talk: Comprehensive Sexuality Education – A Toolkit for Faith-based Journalists and Media Houses” isimli araç seti; inanç temelli medya kuruluşlarına, bu kuruluşlarda çalışan gazetecilere ve radyo sunucularına, izleyicilerin bir dizi soruyu keşfetmelerine ve bir inanç bağlamında cinsellik hakkında etkili konuşmalar yapmalarına yardımcı olmak için tasarlandı. Kılavuz için, “Gazeteciler, cinselliğin kapsamlı ve olumlu bir şekilde anlaşılmasına bu araç setiyle katkıda bulunabilirler” deniliyor.

• Kadın Kurtuluş Cephesi’nin (WoLF) seks, cinsiyet, cinsiyet kimliği, cinsel yönelim ve kadın haklarıyla ilgili konularda haber yapan gazeteciler için bir Medya Stil Rehberi mevcut. 34 sayfalık belge, ilgili konularda haber yapan gazeteciler için ayrıntılı bir rehberlik sağlıyor. Kılavuz ayrıca, yaygın olarak yanlış kullanılan terimlerin tanımlarını, yanlış bilgileri ortadan kaldırmaya yönelik kaynakları ve ilgili konularda muhabirler için uzman kaynakların bir listesini de içeriyor. 

• “Sex Work and Sex Workers: A Guide for Journalists Workers” isimli rehber gazetecilerin seks işçiliği ve seks işçilerine yönelik haber yaparken kullanması gereken bir rehber. RedTraSex, rehbere neden ihtiyaç duyulduğunu şöyle açıklıyor: “Medyanın bizi suçlular, uyuşturucu ve alkol kullanıcıları, hastalık taşıyıcılar olarak görme yönünde güçlü bir eğilimi var. ‘Suçlu’ olarak görülsek de, bunun hayatımızı nasıl etkileyeceğini sormadan, yayınlarda kimliğimiz korunmuyor, yüzlerimiz ve bedenlerimiz ifşa ediliyor. Gazeteciler bu damgalamayı yeniden üretmemeli ve işçi kimliğimize saygı duyarak bize bu şekilde hitap etmelidir.”

• Güney Afrika’da seks işçisi haklarını ve özellikle seks işçiliğinin suç olmaktan çıkarılmasını savunan Sivil Toplum Kuruluşları için çalışan kişiler, gazeteciler için “Sex Work and Sex Workers in South Africa: A Guide for Journalists and Writers” başlıklı bir rehber hazırladı. Rehberi hazırlayanlar, gazetecilerin, yazarların, editörlerin ve araştırmacıların bu konuda hazırladıkları çalışmalarda etik olmayan davranışlara rastladıkları için bu rehbere ihtiyaç duyduklarını belirtiyor.

• “Seks işçiliği hakkında haber yapmak için ipuçları” başlıklı yazıda da, İskoç seks işçileri derneği Umbrella Lane’in kurucusu Dr. Anastacia Ryan’ın bu konuda yazan herkes için tavsiyeleri yer alıyor.

• Cinsel sağlık ve üreme sağlığı sorunları hakkında haber yapan gazeteciler için bir diğer kaynak “A Journalist’s Guide to Sexual and Reproductive Health in East Africa” isimli kılavuz. Bu medya kılavuzu, gazetecilerin, halkı ve politika yapıcıları bu konularda bilgilendirmesine yardımcı olmak için beş Doğu Afrika ülkesi (Etiyopya, Kenya, Ruanda, Tanzanya ve Uganda) için cinsel ve üreme sağlığı hakkında mevcut en son verileri bir araya getiriyor.

Dünyanın birçok ülkesinde, özellikle gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de sistemli bir cinsel sağlık eğitimi bulunmamakta. Cinsel Eğitim ve Araştırma Derneği’ne göre (CETAD) çocuklara ve gençlere yönelik planlanan cinsel sağlık eğitimlerinin en genel amacı cinsel sağlığın geliştirilmesi; bireylerin cinsel davranışların pozitif sonuçlarına ulaşmaları ve negatif sonuçlarından uzak olmalarını sağlamak.

Bu konuda eğitim eksikliğinin doğurabileceği negatif sonuçlar; cinsel yolla bulaşan hastalıklar, istenmeyen gebelikler, cinsel istismar ve taciz, cinsel şiddet ve baskı, cinsel işlev bozuklukları ve LGBTIQ+ bireylerine yönelik toplumsal önyargılar olarak özetlenebilir. Nitelikli cinsel eğitimin beraberinde getireceği pozitif sonuçlar arasında ise bireylerin potansiyel cinsel taciz, istismar ve şiddetten kendilerini koruyabilmeleri, uygun yaşa geldiklerinde cinsel haz alabileceklerini öğrenmeleri, karşılıklı saygı içeren sağlıklı birliktelikler kurabilmeleri, kendilerini ve bedenlerini tanımaları ve sevmeleri sayılabilir.

Bu konuda eğitim eksikliğinin doğurabileceği negatif sonuçlardan olan cinsel istismar ve taciz, cinsel şiddet ve baskı ile ilgili haberlere ise Türkiye’de sıkça rastlıyoruz, çünkü medyanın bunu yeniden üreten ve diğerlerine örnek olan bir tavrı var. 

Dolayısıyla cinsel sağlık rehberlerinin yanı sıra cinsel saldırı haberleri yaparken de başvurmamız gereken çeşitli rehberler mevcut. Onlardan birkaçı ise şöyle: 

• “Reporting Sexual Assault: A Guide for Journalists” isimli rehber, gazetecilere cinsel saldırı konusunda haber yaparken yardımcı olacak bir kaynak. Rehber, cinsel saldırıyla ilgili istatistikler ve kaynaklar da sunuyor.
• “Reporting on Sexual Violence: A Guide for Journalists” rehberi de cinsel şiddet haberleri yaparken nelere dikkat edilmesi gerektiğini içeriyor. Bu rehber de, gazetecilere istatistikler ve kaynaklar sunuyor. Aynı konudaki bir diğer ipucu rehberine de buradan ulaşabiliriz. 
• “Use the Right Words”, medyada çalışanların cinsel şiddeti ele alırken kullanabilecekleri bir kaynak. Kılavuz, cinsel şiddet mağdurlarını tekrar mağdur etmeyecek veya suçlamadan rapor etmek için gereken dili ve çerçeveyi sunuyor.
• 2013 yılında kurulan, öğrencilerin okullarda cinsel ve flört şiddetine maruz kalmalarına son vermeyi amaçlayan, hayatta kalanlar ve gençler tarafından yönetilen bir Gençlik Savunuculuğu projesi olan Know Your IX, özellikle üniversite kampüslerinde toplumsal cinsiyete dayalı şiddeti haber yapan muhabirler ve editörler için bir rehber hazırladı. 
• Global Investigative Journalism Network sitesinde “Investigating Sexual Abuse: Reporting Tips and Tools” yer alıyor. Bu kılavuz, Kasım 2020 tarihli “Cinsel İstismarın İncelenmesi” başlıklı web seminerinden alınan ipuçlarına ve tekniklere dayanıyor. 
• Association of Health Care Journalists (Sağlık Gazetecileri Derneği) cinsel saldırı ve tacizi raporlamak için bir ipucu sayfası derledi.
• Bu linkteki kaynaklar, cinsel şiddet hakkında haber yapan gazeteciler için rehberlik ve ipuçları sağlama amacında. 

Tabii ki tüm kaynaklar bunlarla sınırlı değil. Sizin yararlandığınız kaynaklar neler? Katkılarınızı yorumlara bekliyoruz.