Hiç bir haberin ilk paragrafını sesli okumayı denediniz mi? Deneseydiniz muhtemelen cümleyi bitiremeden nefesinizin tükendiğini fark edebilirdiniz.
Peki, yazı temelli medya kurumlarında okuduğumuz metinler böyleyken, televizyon, video ve radyo yayıncılığında metinlerin durumu ne?
Televizyon haberciliğinde metin yazım süreçlerinde dikkat edilmesi gerekenleri alanın tecrübeli isimlerinden Murat Utku ve Candan Yıldız’a sorduk.
Utku ve Yıldız, TV ve video yayıncılığında metinden ziyade görüntünün daha önemli olduğunu söylüyor. Utku, video yayıncılığında yazıdan tasarruf edilmesinden yana olduğunu söylerken, Yıldız televizyon yayıncılığında görüntünün gücünü kullanmayan hiçbir haber metninin güçlü bir haber metni olmadığını düşünüyor.
Yazıdan tasarruf
Al Jazeera ve BBC gibi kanallarda serbest prodüktör olarak çalışmış olan ve bir süredir +90 YouTube kanalı için içerikler üreten Murat Utku, video üretimlerinde yayın metinlerinin oluşturulmasının sanıldığından zor ve hassas bir iş olduğunu vurguluyor. Video haber, belgesel gibi görüntünün ön plana çıkması gereken işlerde, yazıdan tasarruf edilmesinden yana olduğunu söyleyen Utku, görüntünün anlattığını bir de metin yazarak tümden açıklamaya çalışmanın gereksiz olduğunu, görüntüye haksızlık olduğunu aktarıyor. Kısacası sözü kaleme değil kameranın çektiklerine bırakmanın gerekliliğinin altını çiziyor. Video haber üretenlerin görüntüyle gösterdikleri şeyi haber metniyle tekrar tanımlamaya ya da anlatmaya girişmemesi gerektiğini düşünen Utku bunu şöyle örnekliyor:
“Diyelim içme suyuna üst üste gelen zamlarla ilgili bir haber hazırlıyorsunuz ve bir bakkalın önündeki su şişelerinin görüntüsünü çektiniz. Metninizde ‘Bu su şişeleri giderek daha da pahalı hâle geliyor’ demeyin. Zaten şişeleri gösterdiniz. O zaman şunu yazarak devam edebilirsiniz: ‘Çeşmeden akan da, büfede satılan da artık daha pahalı. Ucuz suya ulaşmak artık dar gelirli için bir sorun hâline gelmeye başladı.’ Videoyu hazırlayanın şunu da aklında tutmasında fayda var: Kameranın tespit ettiği görüntünün kendisi aslında bir cümledir.”
Görsel cümle kurmak
Görsel cümle kurmanın çok önemli olduğuna değinen Utku bu tespitini de şu şekilde açıklıyor:
“Eğer kameranız ile soldan sağa bir pan yapıyorsanız (yani kayıttayken kamerayı soldan sağa çeviriyorsanız) burada zaten bir görsel cümle kuruyorsunuz. Bir anlamı olduğu için bu hareketi yaptınız, durduk yere kamera hareket etsin, haydi amiyane tabir ile söyleyelim, ‘şekil olsun’ diye değil. Yani videoyu çekerken de, o videonun metnini yazarken de usta karikatürist Oğuz Aral’ın genç meslektaşlarının işlerini eleştirirken dediği gibi, ‘Gereksiz taramalardan kaçınalım’. Görüntüyü bir de sözcükler ile tanımlamanız gerekmez. Pekiştirmek için bir de şöyle açıklayayım: Ekranda bir elma gösteriyorsunuz diye ‘bu bir elma’ demeniz gerekmiyor. Hatta derseniz yanlış yapmış oluyorsunuz.”
Utku kamera hareketlerinin boşuna hareket etmediğini bu nedenle de video ve video haber yapanların mutlaka bu hareketlere aşina olmaları gerektiğini belirtiyor. Utku’ya göre pan, tilt, zoom gibi üç temel kamera hareketinin nasıl, ne zaman ve nerede yapılması gerektiği video metninin başarısını de belirliyor. Utku, “Kameranız ile yapabileceğiniz hareketlerin sayısı sınırlı (panlar, tiltler, zoomlar). Bunlar zaten birer cümle olduğuna göre, bu görüntünün üzerine ne yazacağınız, video metninin başarısını belirleyen faktör olacaktır,” diyor.
Video için metin yazmak
Video metni yazmak için önce elimizde iyi düşünülerek çekilmiş video parçaları olmasına ihtiyacımız olduğunu söyleyen Utku, bir video gazetecisinin hazırlayacağı video için en temelde iyi bir planlama yapması gerektiğinin altını çiziyor:
“Ne çekeceğini nasıl çekeceğini önceden bilmeli. Bir hikâye hazırlayacaksa bu daha kolay. Sıcak bir olay takibinde ise video için metin yazmak tabii daha önemli hâle geliyor. Önceden hazırlanmadığınız, plansızca yola çıkıp çektiğiniz görüntüler için metin yazmak zorlu bir iş ve tecrübeli olmak gerekiyor.”
Utku video için yazılan metinlerde videonun ezilmemesinin, metnin yaratıcı olmasının ve tekrardan kaçınılmasının önemli olduğunu ve görüntünün kendini anlatması gerektiğini; metnin yalnızca gerekli bilgileri vermesi gerektiğini söylüyor.
Televizyon yayıncılığı: Ana öge görüntü
Peki televizyon yayıncılığında durum nasıl? TV8, Kanal D, BirGün, CNNTÜRK, İMC TV’de muhabir ve haber editörü olarak çalışmış olan ve şu an Halk TV’de program koordinatörü olarak çalışmaya devam eden Candan Yıldız, televizyon haberciliğinde de ana ögenin metin değil görüntü olduğunu belirtiyor.
“Görüntüye dayalı haber yapılır. Görüntüde olmayana haber metninde yer vermek tercih edilmez. Görüntüden kastım sadece video değil. Fotoğraf kullanımı da mümkündür televizyon yayıncılığında. Örneğin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın çay atma görüntüleri olmasa bir televizyon haberinde ‘Cumhurbaşkanı Erdoğan yangınlarla mücadele eden Marmarislilere çay fırlattı’ cümlesini kurmak pek mümkün değildir. Görüntü, televizyon haberciliğinin esası olduğu için bilginin delili, bilginin kanıtıdır. Bunun istisnaları da yok değildir.”
“Televizyon yayıncılığının ideali, editör ya da muhabirin görüntülere vâkıf olmasıdır,” diyen Yıldız, bir detay ya da bir sesin haberin kurgusunu değiştirebileceği gibi, haber metninin de kurgusunu belirlediğini söylüyor ve ekliyor:
“Görüntünün gücünü kullanmayan hiçbir haber metni güçlü bir haber metni değildir.”
Metin yoğunluğu yerine görüntü yoğunluğu
Peki, televizyon yayıncılığında yayın metni nasıl olmalıdır? Yıldız, televizyon yayın metinlerinde basit, sade, kısa ve devrik olmayan cümlelerin esas olduğunu, görüntü ile paslaşan cümleler tercih edilmesi gerektiğini belirtiyor:
“Metin yoğunluğu yerine görüntü yoğunluğunu tercih etmek kuraldır. Özellikle yeni medyanın da gelişmesiyle görüntüler üzerine bilgi metinleri yazılması, haberin öznelerinin cümlelerinin kullanılması ile haber yazım geleneği de değişiyor. Bu konuda birinci kural da habere de haberin fikir takibine de vâkıf olmaktır. Habere vâkıf olmadan iyi bir haber metni yazılamaz. İyi bir haber metni az metinle çok şey anlatabilmektir.”
Metin yazma becerisi
Utku ve Yıldız’ın televizyon ya da video yayıncılığında metin yazma becerisini geliştirmek için önerisi ise aynı: CNN, BBC, DW, Al Jazeera gibi yabancı haber kanallarını bolca izlemek, medya mutfağını yakından takip etmek.
