Aralık 2019 ortasında dünya gündemine giren Koronavirüs’ün neden olduğu Covid-19 salgını dışında medyada haber bulmak neredeyse imkânsız hâle geldi. Pek çok ülkenin sınırları kapatmaktan sokağa çıkma yasağı ilan etmeye kadar ciddi tedbirleri hayata geçirdiği bir dönemde günlük hayata dair pek çok alışkanlık sekteye uğradı ya da şekil değiştirdi. Tabii ki haber tüketim alışkanlıkları da bu durumdan payını aldı.
Basılı gazete okuma oranının günden güne azaldığı Türkiye’de, Türkiye İstatistik Kurumu’nun en son 2018 yılında açıkladığı yazılı medya verilerine göre, yıllık gazete tirajları son 5 yılda yüzde 44 düştü. Koronavirüs gündeminin Türkiye’ye hâkim olduğu 16-22 Mart, 23-29 Mart ve 30 Mart-5 Nisan tarihlerinde gazetelerin tirajlarında düşüş yaşanırken dijitalde ise gözle görülür bir yükseliş oldu. Dijital medyadaki bu artışı Sözcü Gazetesi, Evrensel Gazetesi, BirGün Gazetesi ve teyit.org çalışanları NewsLabTurkey için değerlendirdi.
Okunma oranı ve abone sayısı arttı
Haber siteleri kategorisinde en çok okunan, anlık ziyaretçi sayısını en fazla arttıran haber sitesinin Sözcü olduğunu belirten sozcu.com.tr Yazı İşleri Müdürü Kubilay Aydın, hem okurlarına reklamsız olarak özel içerikler sunan hem de mobil, tablet ve masaüstünde basılı gazeteyi okuma imkânı sağlayan Sözcü Plus’ın abone sayısını belirgin bir şekilde artırdığını söylüyor.
Dijital haber okuyucusunun mesai saati değişti
Genel olarak dijital haber okuyucusunun mesai başlangıcı olarak tanımlanan saat 08.00-09.00 arasında sitelerde trafiğin yoğunlaştığını söyleyen Aydın, “Tedbir amacıyla insanların büyük oranda evden çalışmaya başlamasıyla mesai başlangıcında değişiklik oldu. Sitelerdeki okur ivmelenmesi saat 10.30-11.00’lere kaymış durumda. Bu süreçte haber sitelerine ilgi artarken, basılı gazete tirajlarında da ciddi bir erime var. Bunun nedeni pek tabii okurun sokağa çıkıp gazete bayiine gitmemesi, gidememesi. Virüsün kökü kazınıp, insanlar özgürce sokağa çıkmaya başladığında bu alışkanlığın sürüp sürmediğini göreceğiz ve sürecin getirdiklerine göre tabii ki biz de yeni yol haritaları belirleyeceğiz,” diyor.
Okurlarını evde yalnızlaştırmamak için gündeme dahil etmeye çalıştıklarını ifade eden Aydın, “Okuyucularla o kadar yakınız ki bazen bir haberdeki bir kelimenin bile okur tarafından nasıl algılanacağını hissediyoruz. Sağlık gibi hassas bir konuda kullanılacak ifadeler ve seçilecek içerikler çok önemli. İnsanların endişelerini çoğaltmamak için biz basın organlarına büyük görev düşüyor,” diyerek salgın döneminde gazetecilere düşen sorumluluğa dikkat çekiyor.
Farklı çevreler Evrensel’le tanıştı
Evrensel Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Fatih Polat, Koronavirüs gündemiyle web sitesi günlük sayfa gösterim sayısı ortalamasının yüzde 50’ye yakın arttığını söylüyor. E-gazete abone sayısında özellikle mart ayında hissedilir bir artış olduğunu ifade eden Polat, “Resmi açıklamalar dışındaki bilgilerin yayınlanmasının baskı ile karşılaştığı bu ortamda, insanlar güvenilir bilgi alabilmek için alternatif medyaya daha fazla ihtiyaç duyuyor. Bu artışlarda insanların eve çekilmesi ve salgın konusunda bilgilendirici yayın ve haberlere erişme ihtiyacı oldukça etkili. Bu tablo özellikle Koronavirüs konusunda bilgilenmek isteyen farklı çevreleri de Evrensel’le tanıştırdı. Özellikle fabrikalardan gelen haberlerimize olan ilginin arttığını da söyleyebiliriz,” diyor.
Evden çalışma, haber hazırlanmasında yeni yöntemlere itti
“Evden çalışmanın kısıtları bizi haberin hazırlanmasında yeni yöntemler denemeye itti,” diyen Polat, özellikle video haber noktasında hızlı, basit ve daha efektif yöntemler denediklerini ifade ediyor. Evrensel Gazetesi’nin salgın döneminde sahadan gelen özel haberlerle, salgının hem “Evde kal” çağrısı yapılıp hem de fabrikalarda çalışmaya mahkûm edilenler üzerindeki etkisini takip edip aktardığını söyleyen Polat, “Hepimizin sağlığı için risk altında yeterli korunma tedbirlerine sahip olmadan çalışan sağlık emekçilerinin çalışma koşullarını yansıtmaya çalışıyor ve sağlık örgütlerinin, bilim insanlarının görüşleri ile halkın doğru bilgilenme hakkını esas alan bir yayıncılığın hakkını vermeye çabalıyoruz,” diye ekliyor.
Haber akışı ilişkisinde bu dönem adeta bir patlama oldu
Salgın döneminde okuyucularıyla iletişimlerini sorduğum Polat, “Haber akışı ilişkisinde bu dönem adeta bir patlama olduğunu söyleyebiliriz. Fabrikalardan, hastanelerden, mahallelerden haberler yağıyor. Sosyal medyadan ve mail üzerinden bizimle haber paylaşan okurlarımızın sayısında önemli oranda artış var. Özellikle mail ve sosyal medya hesaplarımıza haber içerikli çok sayıda mesaj geliyor. Eğer şimdi bu satırları okuyorlarsa, bizi her gün bilgilendiren okurlarımıza bu çabalarından, katkılarından ötürü teşekkür etmek isterim. Hakları ödenmez,” diye cevaplıyor.
Okur profili heterojenleşti
BirGün Gazetesi İnternet Yayın Müdürü Hakan Demir, web sitesinin tıklanma sayısının salgın sonrası ciddi bir artış gösterdiği söylüyor: “İnsanlar salgın nedeniyle evlerine kapanmışken dünyadaki ve ülkedeki gelişmeleri takip etme isteği ve olanağı arttı. Hem insanların boş zamanı var hem de hepsinin yaşamını doğrudan etkileyen global bir gelişme etkisini sürdürüyor.”
Salgın döneminde okur profilinde genişleme yaşandığını aktaran Demir, “Gazetemizde ağırlığı oluşturan 20-35 yaş arası çoğunluğu kadın okuyucu profiline bunun dışındaki yaş grubu, cinsiyet ve çeşitli mesleklerden çok sayıda okur eklendi. Böylece profil daha da heterojenleşti ve şu anda ağırlıklı sabit bir okur profilinden bahsetmek zor görünüyor,” diyor.
Dijital ekibe yatırım yaptık
Salgından sonra değişmesi muhtemelen alışkanlıklar içerisinde yer alan haber tüketme biçimine dair çalışmaları olup olmadığını sorduğum Demir, “İnsanların haber takip etme biçim ve sıklığı değişecekse de biz buna mevcut yayın politikamızla hazırız; çünkü değişim dijitale zaten hızlı olan kayışı artıracaktır ve biz salgın öncesinde de esas yatırımımızı dijital alana yapıyorduk. Salgın döneminde de dijital ekibi genişletme ve teknik olanakları artırma konusunda bu yatırımı kesmedik, sürdürüyoruz. Salgın sonrası döneme daha kolay okunabilir ve daha kaliteli içeriklere yer veren bir web sitesi olarak çıkma hedefimiz var,” şeklinde cevap veriyor.
BirGün okurlarının gazetenin haber üretiminden kısmi olarak yayın politikasına kadar tüm süreçlerine dahil olabildiğini anımsatan Demir, “Salgın döneminde gazetemize abone olan herkese BirGün’den telefon açıldı. Bir ihtiyaçları, fiziki istekleri, yardım talepleri olup olmadığı soruldu. Aynı zamanda süreçteki yayınımızı da değerlendirmeleri istendi,” diyerek okur ve gazete arasında iletişimin salgın döneminde de devam ettiğini dile getiriyor.
Salgın döneminde teyit mekanizması nasıl işler
Haber tüketimi için dijital mecraya ilgi bu kadar yoğun olunca teyit edilmiş, doğru habere erişmek de bir o kadar zor ve önemli oluyor. Peki teyit mekanizması nasıl işliyor?
İnternetteki hangi bilginin doğru hangisinin yanlış olduğunu açık kaynaklara dayandırarak analiz eden doğrulama platformu teyit.org Şef Editörü Gülin Çavuş, Sözcü, Evrensel ve BirGün gibi virüsün Türkiye’de görüldüğünün açıklamasıyla evden çalışmaya başladıklarını söylüyor. Evden çalışmanın, verime etkisi olup olmadığını sorduğum Çavuş, “Teyit ekibi yarattığı faydanın bilincinde bir ekip ve bu nedenle ortaya koyduğumuz işlerde verim açısından negatif anlamda bir değişiklik olduğunu düşünmüyorum. Aksine çok daha fazla var gücümüzle çalışıp, yanlış bilginin önüne geçiyoruz. Teyit ekibinin her zamankinden daha çok çalıştığını vurgulamam gerek. Videolarımızla, Covid-19 postası isimli e-posta bültenimizle, günlük yayınladığımız analizlerle salgın süresince insanların doğru bilgiye olan ihtiyacını gözeterek davranıyoruz,” diyor.
“Salgın döneminde özellikle komplo teorileri içeren iddialarda kullanıcıya neden bu iddialara inanmamaları gerektiğini daha iyi aktarabilmek lazım,” diyen Çavuş, söz konusu iddiaları incelemeye alırken teyit.org’un metodolojisine uyup uymamasına dikkat ettiklerini kaydediyor.
Salgının Wuhan’da ortaya çıkmasından itibaren iddiaları incelediklerini söyleyen Çavuş, bugüne kadar 100’ün üzerinde içerik ürettiklerini belirtiyor:
“Salgın başladığında elimizde ne tür bilgiler var, hangileri güvenilir ve ilerde ne tür bilgilere ihtiyaç duyacağız diyerek güvenilir kurumları, kişileri, yayınları takibe almaya başlamıştık. Destek alabileceğimiz uzmanlarla hızlıca irtibata geçtik. Tabii en temelde pek çok gazeteci gibi biz de Dünya Sağlık Örgütü’nün açıklamalarını ve gösterdiği kaynakları takip ediyoruz. Özellikle dünyadaki teyit platformlarının oluşturduğu “Coronavirus Fact Alliance” oldukça önemli ve destekleyici oldu.”
En yüksek tıklanma mart ayında
Okunma sayısı hakkında NewsLabTurkey’e bilgi veren teyit.org Etkileşim Editörü Erdem Yılmaz, “Teyit kendi tarihinin aylık olarak en yüksek tıklanma sayısına mart ayında ulaştı,” diyor. Bu başarının arkasında üretilen içeriğin sıklığı ve okuyucunun doğru bilgiye olan ihtiyacının yattığını belirten Yılmaz, sosyal medya paylaşımlarındaki etkileşimin de ciddi şekilde arttığını sözlerine ekliyor.
Teyide muhtaç bilgilerde seçim dönemlerine benzer artış yaşandı
Teyide muhtaç bilgilerde tekil iddialar bazında astronomik bir artış olmadığını söyleyen Yılmaz, “Teyit’i takip edenlerin bize ulaşma, mesaj yollama sıklıkları büyük ölçüde arttı. Daha fazla mesaj alarak aynı iddiaların sorulduğuna şahit olduk. Benzer artışların daha önce seçim dönemlerinde de yaşandığını görmüştük,” diye ekliyor.
