Gazeteciler kamuoyu araştırması sonuçları, federal istihdam raporları ve nüfus sayımı anketleri gibi verileri haberleştirirken sıklıkla hata yaparlar çünkü verinin hata payını anlayamazlar ya da görmezden gelirler.
Bir örneklemden elde edilen veri hiçbir zaman o nüfusun tamamını mükemmel şekilde yansıtmaz. İlk başta örneklem büyüklüğüne bağlı olan hata payı, tahminin ne kadar doğru olduğunun bir ölçüsüdür. Bir kamuoyu yoklaması için hata payı ankete katılanların ve bir bütün olarak nüfusun cevaplarının arasının ne kadar yakın olduğunu gösterir.
Gazetecilerin hata payını anlamalarına, anket ve araştırma verilerini doğru bir şekilde yorumlamalarına yardımcı olmak için yedi maddeli bir liste hazırladık, örneklerle netleştirdik.
1. Hata payını bulun ve bunu haberleştirin. Bu size ve okurunuza sonuçların ne kadar değişken olabileceğini gösterir.
Saygın araştırmacılar her zaman sonuçları ile birlikte hata paylarını bildirirler. Bu bilgileri okurunuzun bilmesi önemlidir.
Diyelim ki, marihuana tüketiminin yasallaştırmasıyla ilgili bir ankete katılan 1200 ABD’li yetişkinin yüzde 44’ü yasallaştırmayı desteklediğini söyledi. Ve diyelim ki, sonuçlar için hata payı yüzde +/- 3 puan. Hata payı bize, ülke çapında marihuananın yasallaştırılmasına desteğin yüksek ihtimalle yüzde 41 ile yüzde 47 arasında bir orana düştüğünü gösterir.
2. Hata payı büyüdüğünde anket tahmininin yanlış olma ihtimalinin de büyüdüğünü hatırlayın.
Bir anketin uygun şekilde yürütüldüğünü varsayarsak örneklemin büyüklüğü arttıkça, anket tahminlerinin daha doğru olması muhtemeldir. Örneklemin boyutu büyüdükçe hata payı küçülür. Bunun tersi olarak da, küçük örneklemin hata payı büyük olur.
200 kişilik güvenilir bir örneklem için hata payı yüzde +/- 7,1’dir. 4.000 kişiden oluşan bir örneklem için bu oran yüzde 1,6’dır. Birçok anket, yaklaşık yüzde +/- 3’lük hata payına sahip 1.200 ile 1.500 civarında kişinin dahil olduğu örneklemlere dayanmaktadır.
3. Bir siyasi adayın önde olduğundan, bu konuyla ilgili haber yapmadan önce tamamıyla emin olun.
Ulusal çapta bir kamuoyu yoklaması anketi A adayının B adayından 2 puan önde olduğunu gösteriyorsa ama hata payı +/- 3 puansa, gazeteci kimin önde olduğunu söylemek için sonuçların birbirine çok yakın olduğunu belirtmelidir.
Gazeteciler çoğu zaman izleyicilerine hangi adayın ileride olduğu konusunda net bir açıklama yapma baskısı hissederler. Ne var ki bu örnekte anket sonucu net değil, gazeteci de bunu belirtmeli. Bu da belli bir adayın önde olduğu haberi kadar haber değeri taşır.
4. Unutmayın bir gerçek trendler vardır bir de gerçek trend olduğunu söyleyenler.
Bir süre zarfı içinde alınan anketlerin sonuçları aşırı derecede yakınsa, rakamlar biraz değişse bile bir trendden söz edemeyiz. Varsayalım ki anketörler bir grup Florida sakinine yeni bir satış vergisini destekleyip desteklemeyeceklerini sormuş olsun. Ocak ayında katılımcıların yüzde 31’i “Evet” dedi. Temmuz ayında yüzde 33’ü “Evet” dedi. Şimdi her anketin yüzde +/- 2 puanlık bir hata payı olduğunu düşünün.
Eğer bu konuyu takip eden bir gazeteciyseniz okurlarınıza bu yeni vergiye yönelik kamu desteğinin değişip değişmediğini haberleştirmek istersiniz. Ama bu vakada, hata payı nedeniyle bir trend tespit edemezsiniz. Söyleyebileceğiniz şey yeni satış vergisine yönelik desteğin Florida sakinlerinin yaklaşık üçte birinde aynı olmasıdır.
4. Kullandığınız sıfatlara dikkat edin. (Hatta sıfat kullanmaktan tümden kaçının.)
Hata payı olan veriler hakkında haber yaptığınızda kullanacağınız sıfatları iyi seçin. Columbia Journalism School’da araştırmacı olan gazeteci ve bilgisayar bilimcisi Jonathan Stray, DataDrivenJournalism.net’teki yazısında federal istihdam raporlarını haberleştiren gazetecilerin yaptıkları bazı hatalara dikkat çekiyor.
Stray şöyle açıklıyor: “Eylül 2015’te 142 bin iş vardı, ki basın kuruluşları bunu “hayal kırıklığı” ve “feci” olarak etiketlemişti. Ekim ayındaysa rakam 271 bindi, bu da “güçlü” ve “gösterişli” olarak nitelendirilmişti.”
ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu tarafından yayınlanan aylık iş artış rakamlarının +/- 105.000 hata payı dikkate alındığında, nitelendirmelerin hiçbiri bir şey ifade etmiyordu. (Büro ilk açıklamasından sonra ek verilere dayanan düzeltilmiş rakamlar yayınladığında bir aylık iş sayısının esasında rapordakinden farklı olmasının nedeni de budur.)
Gazeteciler, okurlarının haberlerinde kullandıkları verilerde ne kadar belirsizlik olduğunu anlamalarını sağlamalılar; özellikle de veri haberin odağıysa.
Stray şöyle yazıyor: “Bu teknik bir meselenin nasıl etik bir mesele hâline geldiğinin bir örneği: Belirsizliği gözardı etmek … Eğer manşet atmak için veri kullanacaksak, o veriyi doğru yorumlamamız gerekiyor.”
6. Bir alt grubun örnekleminin hata payının daima örneklemin kendi hata payından daha büyük olacağını aklınızda tutun.
Yukarıda belirttiğimiz gibi hata payı büyük ölçüde örneklem büyüklüğüne dayanmaktadır. Eğer bir araştırmacı, kaç kişinin kolej mezunu olduğunu öğrenmek için Kaliforniya’daki Los Angeles County’de yaşayan bin kişiyi kapsayan bir araştırma yaparsa hata payı yüzde +/- 3’ten biraz daha fazla olacaktır.
Peki ya araştırmacılar çeşitli demografik grupların (örneğin Afrikan Amerikalılar, kadınlar veya Cumhuriyetçilerin) kolej mezuniyet oranına bakmak isterlerse? Böyle bir durumda hata payı grubun büyüklüğüne bağlı olacaktır. Meslea, eğer örneklemlerin 200’ü belli bir demografik gruptansa, o grubun hata payı kabaca yüzde +/- 7’dir. Yineleyelim, hata payı ankete yanıt verenlerin sayısına bağlıdır. Az sayıda katılımcının hata payı büyük olur. Bu tüm örneklem için de, onun bir alt kümesi için de geçerlidir.
7. Özellikle farklı kuruluşlar tarafından yürütülen anket ve araştırmalardan elde edilen sonuçları karşılaştırırken dikkatli olun.
Anket firmalarının çoğu benzer bir metodolojiye sahip olsa da, anketler kendi özelliklerine göre farklılık gösterebilir. Örneğin, bir telefon anketinde cep telefonları dahil edildi mi yoksa sadece sabit hatlar mı kullanıldı; örneklemler sadece kayıtlı seçmenlerden mi oluşuyordu yoksa oy verme yaşındaki tüm yetişkinleri kapsıyor muydu; anketteki soruda kullanılan kelimeler aynı mıydı yoksa farklı mıydı? Böylesi farklılıklar bir anketten çıkarılacak tahminleri etkileyecektir. Gazeteciler farklı anket kuruluşlarının sonuçlarını karşılaştırırken bunun farkında olmalılar.
Daha önce Journalist’s Resource‘ta yayınlanan bu içeriği Elif Akgül çevirdi.
