Türkiye, bürokrasinin yoğun olduğu ülkelerden biri. Şeffaflık konusunda da karnesi zayıf. Böylesi bir tablo gazeteciler için zorluk yaratıyor. Son yıllarda başlayan kentsel dönüşüm süreçleriyle beraber kentler, okurun ve dolayısıyla gazetecilerin temel gündem maddelerinden biri hâline geldi. Sadece kentsel dönüşüm de değil, Türkiye’nin pek çok kentinde yapılan enerji santralleri, maden sahaları gazetecilerin gündeminde.
Ekoloji ve kent, Türkiye’nin bu kadar gündemine girmişken, gazeteciler için doğru bilgiye ulaşmak bu konuda da çok hayati. Ekoloji Kolektifi, kent ve ekoloji araştırmaları için “İnternetten Kamusal Veriye Ulaşma Rehberi” hazırladı. Rehber, kent ve ekoloji konusunda araştırma yapanların yanı sıra gazeteciler için de yol gösterici. Gazeteci Elif İnce tarafından hazırlanan rehber, şirketler ve ihaleler; tapu ve imar bilgileri; hava kalitesi, baraj doluluk oranları, kuraklık, fay hatları, depremler; ÇED raporları, enerji lisansları, maden ruhsatları; tescil kayıtları, meclis tutanakları, yargı kararları gibi 28 başlık altında sınıflandırılmış. Her başlık altında hangi veriye nasıl ulaşılacağı adım adım anlatılıyor.
Bu veriler sayesinde, bir şirketin sermayesi ve ortakları, ihalelerin hangi şirkete ve ne kadara verildiği, güncel hava kalitesi raporları, çevrenizdeki tescilli yapılar ve anıt ağaçlara kadar pek çok bilgiye, internet üzerinden ulaşabiliyorsunuz.
Ulaşamadığınız bilgiyi talep edin
Raporu hazırlayan Elif İnce, bazı kaynakların diğerlerinden daha kapsamlı olduğuna fakat açık kaynaklarda araştırma yapılırken aradığımız her şeye ulaşabilmenin bir garantisi olmadığına dikkat çekiyor.
“Örneğin, Ticaret Sicil Gazetesi’nde Türkiye’de kayıtılı her şirketin bilgisini (ortaklarını, sermayesini, yönetim kurulu üyelerini, merkezinin adresini vb.) bulabilirsiniz, bu garanti. Ama belediye sitenizde güncel meclis kararlarını, belediyenizin bütçesini, verdiği ihaleleri, imar planlarını bulmanız garanti değil, çünkü her belediye sitesi bunları paylaşmıyor. Tam da bu yüzden, özellikle de belediye seçimleri henüz tazeyken, herkesin belediyesinin sitesine bir göz atıp neyi paylaşıp neyi paylaşmadıklarını tespit edip kısa bir dilekçeyle belediyesinden bu bilgileri paylaşmasını talep etmesini çok önemsiyorum. Belediyelerin bütçe ve imar planı ilanlarını paylaşmaları kanuni bir zorunluluk ve yerel yönetimler üzerinde bu konuda şeffaf olmaları için baskı oluşturmak elimizde. Dilekçe yollanmasa bile belediyelerin Twitter’a çok düşkün olduklarını gördüğümüz şu dönemde bir tweet atarak herkes kendi belediyesinden şeffaf veri paylaşan bir belediye sitesi örneği de vererek bu bilgileri paylaşmasını talep edebilir.”
Failler bulanıklaşmamalı
Kent ve ekoloji haberciliğinde faillerin ve ortaya çıkan hukuksuzlukların da önemli olduğunu belirten İnce, şunları söyledi:
“Özellikle ekoloji, kent haberlerinde bu hataya sıklıkla düşüyoruz bence, mağdurlara odaklanıyoruz çünkü hikâyelerini önemsiyoruz, ama bu failleri bulanıklaştırıyor. İş cinayeti haberlerinde de aynı sıkıntı var, işçinin ismi ve fotoğrafı paylaşılıyor ama fail şirketin adı çoğu haberde olmuyor! Bence şirket sahiplerinin ismi ve hatta fotoğrafı bile paylaşılmalı. Kadın cinayetlerinde bu değişti mesela son zamanlarda, artık mağdurun değil failin fotoğrafını paylaşmaya dikkat ediyor gazeteciler. Ama ekoloji, kent, iş cinayeti vb. haberlerinde bu hâlâ bir alışkanlık, refleks hâline gelmedi. Bunu yapınca bir bakıyorsunuz ki yaşam alanlarımıza, kamusal alanlarımıza, tüm itirazlara rağmen ticari çıkarları için çeşitli projeler yapmaya çalışan, suyumuza, havamıza, toprağımıza, tohumumuza, gıdamıza, sağlığımıza zarar veren bir avuç şirket. Halk yararına bir şeyler yapıyormuş gibi gözükmeye çalışan (istihdam, ekonomiye katkı vb. bahanelerle) şirketlerinin isimlerinin araştırmalarda, haberlerde geçirilmesi ve ticari çıkarları için yaptıkları hukuksuzlukların afişe edilmesi bu yüzden önemli.”
Rehberden bazı başlıklar şöyle:
Ticaret Sicil Gazeteleri
Türkiye’de kayıtlı olan tüm şirketlerin bilgilerine ulaşabiliyorsunuz. Ticaret Sicil Gazetesine, isim ve mail adresinizi kullanarak kayıt olmanız gerekiyor. Kayıt olduktan sonra, şirketin adı veya sicil numarası gibi çeşitli bilgileri kullanarak istediğiniz şirketin, sermaye yapısı, ortakları gibi bilgilere ulaşabiliyorsunuz. İstanbul’daki şirketler için durum biraz daha kolay. İstanbul Ticaret Odası’nın internet sitesi ito.org.tr’den bilgi bankasını tıklayarak, kayıt olmanıza gerek olmaksızın firma bilgilerine ulaşabiliyorsunuz.
Kamuyu Aydınlatma Platformu’nun (KAP) internet sitesi üzerinde ise halka açık şirketlerin bilgilerine, finansal raporlarına, bağlı ortaklara dair bilgilere ulaşılabiliyor.
Elektronik Kamu Alımlar Platformu (EKAP) ve Kamu Satınalma Platformu’nun (KSP) sitelerinden de ihale bilgilerine ulaşılabiliyor.
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nün parsel sorgulama sisteminde de ada parsel bilgilerini bulmak ya da o alanın genel bilgilerine ulaşmak mümkün.
Belediyelerin internet siteleri de oldukça işlevli. Pek çok farklı veriye ulaşmanıza imkân veriyor. Meclis gündemlerine ve kararlarına, imar planlarına, ihale ilanlarına, protokollere, stratejik planlara ulaşmanız mümkün. E-imar uygulamaları sayesinde de imar bilgilerine, fonksiyonlarına, maksimum kat izinlerine de ulaşılabiliyor. 80’in üzerindeki belediyenin e-imar uygulaması mevcut.
Koruma alanları konusunda da Tarım ve Orman Bakanlığı’nın internet sitesinden verilere ulaşmak mümkün. geodata.ormansu.gov.tr adresine girdiğinizde, milli parklar, tabiat parkları, yaban hayatını geliştirme sahaları, sulak alanlar, kent ormanları ve mesire alanları, gen sahaları, mağaralar gibi bilgilere ulaşılabiliyor. Ayrıca, baraj, gölet ve HES’lerle ilgili bilgiler de var.
Anıt ağaçlar
Korunan alanlarla ilgili verilere ulaşabilmenin bir diğer adresi ise Sit Alanları Vatandaş Bilgilendirme Sistemi (SAVAB). Bu sistemde doğal sit alanları, özel çevre koruma bölgeleri, koruma altındaki anıt ağaçlar ve mağaralar görülebiliyor. Anıt ağaçlarla ilgili olarak İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin de internet sitesi ve mobil aplikasyonu var.
Hava kalitesi, barajlar ve kuraklık
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Ulusal Hava Kalitesini İzleme Ağı sistemi havaizleme.gov.tr adresinden 191 hava ölçüm sisteminin verilerine ulaşmanız mümkün. Hava kaliteleri, iyi, kötü, tehlikeli gibi sınıflandırmalarla görülebiliyor.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün de kuraklık izleme sistemi var. Kuraklık durumuna bakmak istediğiniz yeri ve dönemi de seçerek karşılaştırmalı kuraklık verilerine ulaşabiliyorsunuz.
ÇED Raporları, lisanslar, ruhsatlar
“Çevresel Etki Değerlendirmesi” (ÇED) adını son yıllarda sıkça duymaya başladık. Alışveriş merkezinden, fabrikaya, mermer ocağından hidroelektrik santrallerine kadar birçok proje için ÇED raporu onayı gerekiyor. Şirketlerin ÇED raporu için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na başvuruda bulunması lazım. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı da ÇED duyurularını internet sitesinin duyurular bölümünden yayınlıyor. Kronolojik olarak da ÇED kararları yer alıyor. Bu bilgilere ayrıca Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri sitelerinden de ulaşılabiliyor.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun internet sitesi üzerinden (epdk.gov.tr) elektrik, doğalgaz ve petrol lisansları, Maden İşleri Genel Müdürlüğü’nün internet sitesi üzerinden de maden arama ruhsatlarının safhalarına ulaşabilirsiniz. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinden de HES’lerle ilgili bilgilere ulaşmak mümkün.
Rehberde ayrıca, arkeoloji ve kültür varlıkları, tescil kayıtları, kanun, yönetmelik ve Meclis komisyon raporlarıyla ilgili de bilgiye nasıl ulaşabileceğinize dair kapsamlı yönlendirmeler var.
Rehbere, buradan e-kitap olarak ulaşabilirisiniz.
