Özellikle yeni nesil habercilik pratikleri içerisinde gündemde olan konulardan biri sahte haberler, yanlış bilgi yayılımı ve doğrulama pratikleri. Türkiye’de Doğruluk Payı ve teyit.org sahte haber ve yanlış bilgi yayılımı üzerine multidisipliner katkılar yapmaya devam ediyor.
Teyit.org ekibi geçtiğimiz günlerde yeni bir program duyurusu yaptı: Factory. Türkiye’deki internet kullanıcıları için özellikle kriz anlarında daha fazla görünür olan dezenformasyonun medya sektöründen, teknolojiden, toplum yapısından ve bilişsel problemlerden kaynaklanan farklı boyutlarını ele alarak yenilikçi çözümler ortaya çıkarmak amacıyla başlatılan program hakkında teyit.org’dan Selin Yıldız ve Factory sürecinin kolaylaştırıcısı Emin Okutan’la görüştük.
Yıllardır teyit.org’u ilgiyle takip ediyoruz. Şimdi de geçtiğimiz günlerde duyurusunu yaptığınız Factory programı ile karşımızdasınız. Öncelikle bu program süreci hangi ihtiyaçlardan doğdu?
Selin Yıldız: Teyit, çalışmalarını sürdürürken yeni medya projelerinin işini kolaylaştıracak veya sosyal girişimcilere ilham olabilecek içgörülerini paylaşmayı her zaman önemsiyor. Birçok engelle, sorunla karşılaşıyor her gün bunlara dair yenilikçi çözümler üretmek zorunda kalıyoruz. Bu deneyimi üretkenliği ve inovasyonu destekleyebileceğimiz bir programa aktarmak ve günün sonunda daha iyi, daha kalıcı çözümler için aracı olmak istedik. Yanlış bilgi sorununun çok boyutlu olduğunu biliyoruz. Soruna farklı çerçevelerden bakabilecek katılımcıları yan yana getirerek Teyit’in kat ettiği mesafenin ötesine geçebilecek işler çıkabileceğini düşünüyoruz.
Çözüm arayışımız, teyit süreçlerini daha etkili hâle getirmek, medya sektörünü besleyecek yeni medya girişimlerinin ortaya çıkmasını kolaylaştırmak gibi ihtiyaçlardan ortaya çıktı.
Emin Okutan: Teknoloji girişimciliği programlarında en temel odaklandığımız faaliyetler problem sahalarını belirlemektir. Basın ve haber alma süreçlerinin inovasyon çalışmalarına ihtiyaç duyan önemli bir alan olduğunu düşündüm. Bir gün sohbet ederken eşim IQ test envanterinden bahsediyordu. Alt soru setlerinden birinde son soru olarak şu soruluyormuş: “Demokrasilerde özgür basın neden gerekli?” Cevabı: “Doğru seçim yapabilmek için.”
Teknoloji ile gazeteciliği buluşturan yenilikçi bir yöntem: Tasarım sprint’i
Factory ekibi nasıl oluştu?
Emin: Ben yaklaşık dokuz senedir erken aşama teknoloji şirketleri için programlar yürüten Ankara merkezli bir firmanın ortaklarından biriyim. Teknoloji tabanlı prototip geliştirme kültürünü yaygınlaştırmak için çok uzun süredir hackathon’lar düzenliyoruz. Tasarım sprint’leri de hackaton formatlarından biri.
Ankara’da teknoloji girişimciliği küçük bir ekosistem. İlk İstasyonTEDU Sosyal İnovasyon Merkezi’nde tanıştık. Ardından Teyit’in Patreon kampanyalarına katıldım ve Facebook iletişim ağlarına dahil oldum. Teyit ekibiyle ara ara teknoloji fikirlerini konuşuruz. Doğru bilgiye daha hızlı erişim, ölçek artırmak, doğru bilgiye erişimi artırmak gibi. Tasarım sprint’i ile neden bunu açık inovasyon formatında yapmayalım diye konuştuk.
Selin: Teyit, Emin’in bahsettiği İstasyonTEDU Sosyal İnovasyon Merkezi kuluçka programının ilk mezunu. Bir yıldan fazla bir süre ofis ve mentorluk desteği aldık oradan. O dönemde Teyit’in gelecek vizyonunu şekillendirirken Factory gibi bir programın sorunun çözümüne yönelik çok önemli ve faydalı çıktılarının olacağını düşünmüştük. Birkaç yıl içerisinde de bu fikri hep birlikte hayata geçirme fırsatımız oldu.
Amaçlarınızı gerçekleştirmek için esinlendiğiniz veya örnek aldığınız yöntemler nelerdir? Factory süreci tasarlanırken hangi kişi ve kurumlarla temasa geçtiniz?
Emin: Kullandığımız yöntem tasarım sprint’i dünyada yaygın uygulanan bir konsept geliştirme etkinliğidir. Gazetelerde, müze yönetimlerinde ihtiyaçlara yönelik yeni çözümler geliştirmek için uygulanan yapılandırılmış bir çözüm üretme faaliyetidir.
Selin: Design Sprint, Google Ventures tarafından ürün geliştirme süreçlerini hızlandırmak ve riskleri asgariye indirmek için tasarlanmış bir yöntem. Bu yöntemi yanlış bilgi sorununu çözmek için nasıl kullanabileceğimiz üzerine mentorlarımızla uzun süre fikir alışverişinde bulunduk. Hatta süreci daha iyi kavramak ve deneyimlemek için Teyit ekibi olarak aralık ayında kendi içimizde mini bir sprint düzenledik.
Yanlış bilgi sorununa farklı disiplinlerin etkileşimiyle çözüm aramak
Yapmış olduğunuz bir araya gelme çağrısında ve başvuru formunda özellikle farklı disiplinlerden katılımcıları talep ettiğiniz görünüyor. Anlaşılan o ki medya ve iletişim sektörü dışındaki katılımcılarla bir çalışma yürüteceksiniz. Factory olarak internette yalan haber ve yanlış bilgi sorunu ile mücadele sürecine nasıl bir fark veya katkı sunmayı planlıyorsunuz?
Emin: İnovatif uygulamaların farklı disiplinlerin etkileşiminden ortaya çıkacağına inanıyoruz.
Mühendisler, tasarımcılar ve toplumbilimciler beraber çalıştığında gazetecilerin yükünü azaltacağımızı, haber teyit sürecinin hızlanacağını ve doğru bilgiye erişimde artışın sağlanabileceğini düşünüyoruz.
Selin: Factory’nin çağrısında da belirttiğimiz gibi, yanlış bilgi sorunu çok katmanlı bir sorun. Dahası sadece medya ve iletişim sektörünün bir sorunu da değil. İnternette vakit geçiren herkesin sorunu. Dolayısıyla olabildiğince farklı geçmişlerden, deneyimlerden gelen insanların bulunduğu ekiplerin oluşması yanlış bilgi sorununu daha iyi anlamamızı ve çözümler geliştirirken de çok boyutlu düşünebilmemizi sağlayacaktır.
Factory programı 3 farklı tarih ve mekânda, katılımcılarla gerçekleşecek. Tüm bu süreci yürütürken meselenin ekonomik ayağını nasıl yürütmektesiniz?
Emin: Başlangıç aşamasında sadece Ankara ve İstanbul’da uygulama gerçekleşecek. Katılım ücretsiz ve programın organizasyonu sponsorlar ve destekçiler tarafından sağlanmaktadır. İleri dönemlerde katılımı yaygınlaştırmayı düşünüyoruz.
Selin: Factory’yi ABD Büyükelçiliği desteğiyle yürütüyoruz. Başlangıçtaki hedefimiz Factory’yi daha çok şehirde düzenleyip, daha fazla insana ulaştırmaktı. Ancak bu ilk programda iki şehirle başlıyoruz. Programın son ayağı final etkinliği olacak. 15 Haziran’da düzenlenecek finalde Ankara ve İstanbul’daki modüllere katılmış ekipler bu süre zarfında geliştirdikleri çözümleri sunma imkânı bulacak.
Tüm program tamamlandığında ne gibi çıktılar öngörüyorsunuz ve Factory programından elde edilecek bilgi, belge, proje, fikir, yazılım tam olarak hangi kişi, kurum ve kesimlerin ihtiyacını karşılayacak?
Emin: Ortaya çıkacak dijital araçların medya ve iletişim sektöründe birçok uygulamaya olanak sağlayacağını düşünüyoruz. Final etkinliğine uzmanları, gazetecileri ve uygulayacıları davet edeceğiz. Araçların kullanımı konusunda Teyit işbirliğine her zaman açık olacaktır.
Hedef yanlış bilgi sorununu dert edinmiş çokdisiplinli bir topluluk oluşturmak
Selin: Factory’yi uzun bir yolun ve belki işbirliklerinin başlangıcı olarak düşünebiliriz. Final etkinliği 15 Haziran’da gerçekleştirildiğinde bizim ve bu işin parçası olan herkes için bir bakıma süreç yeni başlamış olacak. Factory’nin en temeldeki amacı etkinlikler sonucunda çözüm adayları geliştirmek olduğu kadar, Teyit’in etrafında yanlış bilgi sorununu kendisine dert edinmiş ve buna yönelik çalışmalar yürütecek çokdisiplinli bir topluluk oluşturmak aynı zamanda.
Bu topluluğun bir parçası olmak isteyenler İstanbul’da gerçekleşecek modüle başvurabilir, (Ankara başvuruları kapandı) factory.teyit.org internet sitesinden gelişmeleri takip edebilirler.
