Basın kartlarına ilişkin usul ve esasların düzenlendiği Basın Kartı Yönetmeliği bir dizi değişiklikle Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yeni yönetmelik gereğince basın kartının verileceği kişilerde aranan şartlar, basın kartının iptal edileceği durumlar ve sarı basın kartı vermeye yetkili komisyonun oluşum şekli tepki çekti.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişle birlikte Başbakanlığa bağlı, basın kartı vermekle görevli kurum Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü (BYEGM), 9 Temmuz 2018 tarihinde 703 Sayılı KHK ile Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığına bağlanmıştı. Bu durumun ardından Basın Kartı Yönetmeliği’nde değişiklik öngören Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 14 Aralık 2018’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Önceki yönetmelik ve yeni yönetmelik arasındaki öne çıkan bazı farklar şöyle:
Önceki yönetmelik Başbakanlığa bağlı Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün görevleri hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak hazırlanırken, yeni yönetmelik Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine dayanılarak hazırlandı.
Önceki yönetmelikte yer almayan “Bu yönetmelik, kamu yararına faaliyette bulunan dernek ve vakıflarda medya mensubu olarak çalışanları kapsar” ifadesi yeni yönetmeliğe girdi. Böylelikle kamu yararı amacıyla faaliyet gösteren dernek ve vakıflarda basın görevlisi olarak çalışanlar basın kartı sahibi olabilecekler.
Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar yönetmelikte
Yeni yönetmelikte basın kartı almaya engel suçlar arasına cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar da eklendi. Basın kartı almaya engel diğer suçlar ise şöyle:
“5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı 5 yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına çarptırılma ya da şantaj, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma, yalan tanıklık, yalan yere yemin, iftira, suç uydurma, müstehcenlik, fuhuş, hileli iflas, zimmet, irtikâp, rüşvet, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma.”
Yeni yönetmeliğe göre basın kartı almak isteyenlerin terörle mücadele suçlarından, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan, milli savunmaya karşı suçlar ile devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından hüküm giymemiş olması şartı aranacak. Yönetmelikte basın kartının iptal edileceği koşullara basın kartı sahibinin “Milli güvenlik ya da kamu düzenine aykırı davranışlarda bulunması veya bu tür davranışları alışkanlık edinmesi” maddesi de eklendi.
Tiraj sayısı düşürüldü
Sahip veya tüzel kişi ile çalışanlarına basın kartı verilebilecek haber ve fotoğraf ajanslarında aranan şartlarda “Toplam günlük tirajı yüz elli binden az olmayan basın-yayın kuruluşu veya yaygın ya da bölgesel nitelikte bir basın-yayın kuruluşu ile ücretli haber satış sözleşmesi yapmış olması zorunludur” ifadesinde tiraj sayısı yeni yönetmelikte elli bin olarak değiştirildi.
Bekleme süreleri aynı
Önceki yönetmelikte düzenlenen süreler yeni yönetmelikte de aynı kaldı. Gazeteciler için bekleme süresi, meslekle ilgili bir lisans veya lisansüstü programından mezun olanlar için altı, diğer lisans veya meslekle ilgili bir ön lisans programından mezun olanlar için dokuz, diğer ön lisans mezunları için on iki ve lise mezunları için on sekiz ay.
Basın Kartı Komisyonunun oluşumu: Üye sayısı 15’ten 9’a düşürüldü
Genel müdürlüğü temsilen iki üye, iletişim başkanlığı temsilen iki üye olarak değiştirildi.
“Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarından basın kartı sahibi en fazla üyesi bulunan meslek kuruluşunca belirlenecek iki, üye sayısı bakımından ikinci sıradaki meslek kuruluşlarınca belirlenecek bir üye” ifadesi “Basın-yayın meslek kuruluşlarının birleşerek oluşturdukları üst kuruluşlar hariç olmak üzere, süreli yayın organları sahip ve/veya çalışanlarınca oluşturulan meslek kuruluşlarının üyeleri arasından Başkanlıkça belirlenecek bir üye” olarak değiştirildi. Böylece komisyonda meslek kuruluşlarının etkisi azaltılmış oldu. Toplamda 15 üye olan üye sayısı 9’a düşürüldü.
Önceki yönetmelikte Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu bakanlık yürütme görevini yerine getirirken, yeni yönetmelikte Cumhurbaşkanı yürütme görevini yerine getiriyor.
İnternet gazetecileri yine arafta
Yönetmelik, medyanın dijitalleşmesi karşısında bu alanda çalışan gazetecilere yönelik düzenlemeler de içeriyor. Tanımlar başlıklı 4. maddenin n bendinde, “Medya Mensubu: Radyo, televizyon, gazete ve dergi gibi basın-yayın organları ile dijital ortamlarda basın-yayın faaliyeti yürüten çalışanları” ve basın-yayın kuruluşlarında basın kartı verilebilecek unvanlar ve kontenjanlar başlıklı 10. Maddenin 2. Fıkrasında “Ekli listelerde yer alan unvanların güncelliği ve geçerlilik durumu ile bu listelerde yer almayan medya mensuplarına basın kartının hangi şartlarda verileceği Komisyonun teklifi ve Başkanın onayı ile belirlenir” ifadeleri yer alıyor. Yönetmelik bu iki maddeyle dijital medyada çalışan gazeteciler için basın kartı yolunun açıldığını düşündürse de uygulamanın sınırları tam olarak çizilmiş değil.
Değişen basın kartı yönetmeliği hakkında görüşlerine başvurduğum Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Medya ve Gazetecilik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Süleyman İrvan yeni yönetmelikte dijital alanda çalışan gazetecilerin medya mensubu olarak anıldığını anımsatarak “Listelerde yer almayan medya mensuplarına basın kartının hangi şartlarda verileceği komisyonun teklifi ve başkanın onayı ile belirleneceği ifade ediliyor. Ben bundan dijital medyada çalışan gazetecilere de basın kartı verilebileceğini anlıyorum, umarım doğrudur” diyor.
Gazeteci olmayanlara basın kartı
İrvan, gazetecilik mesleğini icra edenler dışında basın kartı alacak kişilerin daha önceki yönetmelikte de yer aldığını anımsatarak, “Değişen bir şey olduğunu düşünmüyorum. Bu durumda verilen kartlar görevle sınırlı olduğu için, görev sona erdiğinde kartın süresi de sona eriyor,” diyor.
Yönetmeliği “Gazeteci kimdir?” sorusuyla okuduğumuzda gazetecilik mesleğini bilfiil icra edenler dışında, kamu görevlilerinin de basın kartı alabiliyor olması ulaşacağımız cevabı zedeler mi şeklindeki sorumu İrvan şöyle yanıtlıyor:
“Sarı basın kartı verilecek kişilerde istisnalar olması, kamu görevlilerinin vb. basın kartı alabiliyor olması elbette gazeteci kimdir sorusunu tartışmalı hâle getiriyor. Sanırım oradaki mantık, basın kartı alacak kamu görevlilerinin basınla ilişkileri yürüten ya da gazetecileri yetiştiren kişiler olmasında yatıyor. Basın kartını demokratik ülkelerde olduğu gibi basın meslek örgütleri vermeye başlarsa bu tür anomaliler de ortadan kalkar diye düşünüyorum. Asıl sorun odur.”
Yeni yönetmelikte iki temel sorun saptadığını ifade eden İrvan, “Bunlardan biri basın kartı komisyonunun oluşum şekli. Yeni yönetmelikte üye sayısı 9’a düşürüldü ve hepsi de İletişim Başkanlığı tarafından belirlenecek üyelerden oluşacak. İkincisi de hem basın kartı almada ek zorluklar getirilmesi hem de basın kartı iptalini kolaylaştırması,” diyor.
Meslek örgütlerinden tepki
Türkiye Gazeteciler Sendikası, Cumhurbaşkanlığı İletişim Daire Başkanlığına çağrıda bulunarak, yönetmeliğin iptal edilmesini ve meslek örgütlerinden fikir alarak gazeteciyi ve gazeteciliği koruyan bir yönetmelik çıkarılması için çağrıda bulundu.
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, yeni yönetmeliğin bugüne kadar çıkarılan tüm yönetmeliklerin gerisinde kaldığını belirterek, Basın Kartı Komisyonu oluşumunun demokratik olmadığını vurguladı.
Çağdaş Gazeteciler Derneği ise, söz konusu yönetmeliğin, Anayasa ve yasalara aykırı olduğu belirterek, gerekli hukuki değerlendirmelerden sonra yasal haklarını kullanma yoluna gideceklerini açıkladı.
