Bilindiği üzere internet dünyası aklımızın alamayacağı kadar fazla bilgiyle dolu. Pek çok bilgiye ve veriye arama motorları aracılığıyla ulaşabiliyoruz. Fakat kimi zaman gördüğümüz ve arama motorları aracılığıyla deneyimlediğimiz web, buz dağının sadece görünen kısmı.
Buz dağının geri kalanı ise büyük verilerle ve kimi zaman erişmek için çeşitli teknolojilere ihtiyaç duyan bilgilerle dolu. Peki bu büyük ve geniş havuzun içerisinde istediğimiz verilere nasıl ulaşabiliriz? Veri gazeteciliğinin günümüzdeki önemi ne?
Açık veri nedir?
Açık veri (open data), herhangi bir telif hakkına sahip olmayan, herkes tarafından kullanılabilen, düzenlenebilen ve dağıtılabilen veridir. Açık veride devletin şeffaflığı ve katılımı amaçlanır. Açık veri sayesinde devletler de hem ekonomik hem de sosyal anlamda verimliliklerini artırabilir. Veri herkese açık ve özgürce kullanılabilir olduğunda vatandaşların da farkındalığı artar. Elbette ki açık veri üretiminin başlıca gerekliliği dijital formatlarda, yani makinece okunur olmasıdır (CSV, XLS, JSON, XML formatları). Lisanslı, sürekli yenilenen, güvenli ve indeksli olmalıdır.
Veriye ulaşma konusunda gazetecilerin en sık kullandıkları ve en konvansiyonel yöntemlerin başında bilgi edinme hakkının kullanımı geliyor. Anayasamızın 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu gereğince bütün vatandaşlar bilgi edinme hakkına sahiptir. Devletin şeffaflığını amaçlayan bu kanun sayesinde bilgi almak istenilen bütün konular hakkında gerekli mercilere başvuru yapılabilir, var olan bütün verilere ulaşım sağlanabilir.
Veri gazetecisi kimdir? Açık veri neden önemlidir?
Çağımızda özellikle araştırmacı gazetecilik, dijital teknolojilerin sağladığı faydalarla artık çok daha şeffaf, çok daha sürdürülebilir. Veri gazeteciliğinin odak noktası veriyi bulma, işleme, analiz etme, düzenleme, paylaşma ve görselleştirmektir. Geleneksel anlamdaki araştırmacı gazetecilikten farkı, bulunan veriyi teknik anlamda nasıl işleyebileceğini ve büyük verileri nasıl iyileştirebileceğini bilen, günümüzün dijital ve bilgi çağında mobil dostu veri analizi ve görselleştirmesi yapabilen bir gazetecilik anlayışına sahip olmasıdır. Veriyi topluma işlenmiş ve habere çevrilmiş bir şekilde sunan aracılar da diyebiliriz. Bu sayede aslında geleneksel gazeteciliğe farklı bir boyut katarak onu günümüze yakınlaştırıyor.
Peki veri gazeteciliği ile açık veri arasındaki ilişki nedir? Veri gazetecilerinin en çok ihtiyaç duydukları şey açık veriye ulaşabilmektir. Açık veri, devletin şeffaflığını kamu yararına ortaya koyar. Devletin yaptığı harcamalar, temiz suya ulaşım, hava kirliliği vb. alanlarda kamu yararına edinilen bütün bilgilerin açıklığı veri gazetecileri için çok büyük önem taşır. Bu bilgiler çoğu ülkede bilgi edinme hakkı kapsamında ulaşılabilir durumda; “açık devlet” olmak, “açık toplum” yaratmak, “açık verileri” işlemek veri gazetecilerine daha anlaşılır ve daha güvenilir içerikler oluşturma imkânı tanır.
Açık veri kaynakları
Dünyanın gelişmiş ülkelerinde veri gazeteciliği artık resmi olarak yürürlüğe girmişken; açık veri kimi ülkelerde hâlâ kullanımda değil. Türkiye bunlardan biri. data.gov, data.gov.uk, govdata.de, data.gov.ph, zimbabwe.opendataforafrica.org, iranopendata.org/en, data.gov.tw, data.gov.au gibi portallar ise devletlerin makinece okunabilir verilerini sunduğu açık veri tabanları.
Open Data Impact Map, dünya genelinde açık hükümet verilerini kullanan kuruluşların ve organizasyonların toplandığı bir veri tabanı haritası. Bu harita, hem bu kuruluşların varlığını bir çatı altında toplamayı, hem açık veri kullanmayan ülkeleri teşvik etmeyi hem de kullananların üretim hizmetlerini tespit edip iyileştirmeyi hedefliyor.
The Global Open Data Index (GODI), devletlerin yerel veri portallarının açıklığını gösteren, değerlendiren ve karşılaştırma yapan bir portal. Her ülkenin belirli başlıklar altında sahip olduğu veriyi, verinin miktarını ve de açıklığını ortaya koyuyor. Amaçlarından biri de devletleri ve vatandaşları açık veri portalları kullanma konusunda teşvik etmek. GODI aynı zamanda verilerin lisanslılığı, güncelliği, makinece okunurluğu gibi başlıkları da inceleyip sunuyor.
Open Knowledge International (OKFN), devletlere ve sivil toplum kuruluşlarına bilginin açıklığı hakkında bilgilendirmeler ve anketler yapan bir oluşum. Aynı zamanda açık veriyi etkin kullanabilmek adına gereken araçlar ve beceriler üzerine çalışmalar yapmakta.
The World Bank, dünya genelinde geniş ekonomik veriler toplar ve üretir. Bu verileri açık bir şekilde sunarak aynı zamanda yeniden kullanımına erişim sağlamakta.
KNOMEA ise ülkelerin verilerini tek bir çatı altında toplama amacı taşıyan bir veri tabanı. Ülkelerin resmi kurumlarından farklı kategorilerde çekilen, herkes tarafından erişilebilir verileri bulmak mümkün.
Ne yazık ki Türkiye’de henüz bir açık veri portalı yok. GODI istatistiklerine göre Türkiye puanlamanın sadece %37’sini karşılıyor. Buna karşılık açık veri oranı %0. 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planında “Açık Veri Paylaşım Portalının Oluşturulması” maddesine istinaden planlamalar olduğu görülüyor. Önümüzdeki senelerde ulusal bir portala sahip olma ihtimalinden söz edebiliriz.
Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından hazırlanan Resmi İstatistik Portalı açık veriye ulaşabileceğimiz bir portal. 2017-2021 planlamasına göre kurumsal iş yükünün azalması, kamu kaynaklarının en etkin şekilde kullanılması amaçlanmış.
Veri Kaynağı resmi kaynaklardaki veriyi daha okunabilir, daha mobil dostu kaynaklara çevirerek kamuoyunun veriye ulaşımını kolaylaştıran bir platform olarak karşımıza çıkıyor. Bu hâliyle açık veri farkındalığı yaratma amacı da taşıyor.
Veri gazeteciliği üzerine ise yine pek çok gelişim görmekteyiz. Veri Okuryazarlığı Derneği (VOYD) ve verigazeteciligi.com bu alanda pek çok çalışmayı hayata geçirmiştir. Veri analizi, görselleştirmesi, okuryazarlığı gibi fonksiyonları geliştirecek çalışmaları mevcut. Aynı zamanda açık veri, açık devlet, açık toplum kategorilerine de dikkat çekerek farkındalık yaratma gayesindeler. Pınar Dağ tarafından yönetilen Dağ Medya ise veri gazeteciliğini pratiğe döken bir haber sitesi.
