Doğruluğundan emin olamadığımız siyasi iddialar, gerçeklik algımızı derinden sarsan yalan haber fenomeni, yerine getirilmeyen vaatler derken son yıllarda hepimizin hayatına giren bir kavram oldu “fact-checking”. Batı demokrasilerinin temel taşlarından olan basının toplumu ilgilendiren iddia ve haberlerin doğruluğunun araştırması olarak adlandırabileceğimiz bu gazetecilik metodu, ülkemizde de son yıllarda ön plana çıkmaya başladı. Geleneksel medyanın yerine getiremediği bu görevi üstlenen, Doğruluk Payı ve teyit.org gibi çeşitli kurumlar toplumun doğru bilgilendirilmesi adına yoğun bir çaba içerisinde faaliyetlerini sürdürmekte.
Batılıların “fact-checking”, bizlerinse “doğruluk kontrolü” ya da “doğrulama” dediğimiz bu işi dünyada yapan kurumların sayısı oldukça fazla. Duke Reporters’ Lab’in verilerine göre Kasım 2018 itibariyle 50’nin üzerinde ülkede toplam 161 kurum, odağında toplumun doğru bilgilendirilmesi olan bu gazetecilik faaliyetini yerine getiriyor. 1-2 Kasım 2018 tarihlerinde Antalya’da gerçekleşen “Fact-Checking Summit Turkey 18 (2018 Türkiye Doğruluk Kontrolü Zirvesi)” 20 farklı ülkeden 70’in üzerinde katılımcıyı bir araya getirerek bu alanda Türkiye’deki ilk uluslararası etkinlik olarak kayıtlara geçti. Doğruluk Payı’nın ev sahipliğini yaptığı bu zirve aynı zamanda Poynter Enstitüsü’nün ev sahipliğindeki “International Fact-Checking Network (Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı)”nın da her yıl gerçekleştirdiği “Global Fact” zirvelerinin dışında gerçekleşen ilk bölgesel zirve olarak da önemli bir görevi üstlenerek Türkiye ve yakın coğrafya içindeki isimleri bir araya getirerek bölgesel öncelik ve ihtiyaçlara odaklanılmasını sağladı.
Türkiye’de veri temelli içerik üretimleriyle özellikle genç nesil internet kullanıcılarının yakından takip ettikleri Doğruluk Payı, teyit.org, Evrim Ağacı, Yalansavar, 140journos, Malumatfuruş gibi yeni medya oluşumlarının yanı sıra T24, DW, Evrensel, dokuz8HABER gibi kurumlardan isimlerin de katıldığı iki günlük zirvede üç farklı kıta ve toplam 20 ülkeden katılımcılar kendi deneyimlerini katılımcılarla paylaşarak medyanın kamuoyunu doğru bilgilendirme sorumluluğunu yerine getirebilmesi için yapılması gerekenleri paylaşma imkânı buldular.
Peki iki gün boyunca neler konuşuldu?
İlk günün ilk paneli Doğruluk Payı editörlerinden Bengi Ruken Cengiz‘in moderasyonu ve FactCheck Georgia’dan David Kutidze, Maldito Bulo’dan Clara Jiménez Cruz, Reuters Enstitüsü’nden Lucas Graves ve Pagella Politica’dan Giovanni Zagni‘nin konuşmaları ile gerçekleşti. Dünyada doğruluk kontrolü alanının son durumu, geleceğe dair öngörüler ve planlar üzerinden ilerleyen bu panelin ardından bu kez “Türkiye’de Doğruluk Kontrolü” başlıklı ikinci panele geçildi. İlk günün yoğun programı, teyit.org’dan Gülin Çavuş ve France 24 Observers’dan Liselotte Mas‘ın “Mülteciler Hakkında Yanlış Bilgiler” başlıklı paneli ile son buldu.
Günün ikinci panelinde bu kez moderatör koltuğunda Duygu Demirdağ vardı. Konuşmacılar Doğruluk Payı genel koordinatörü Batuhan Ersun, Evrim Ağacı kurucusu Çağrı Mert Bakırcı, teyit.org şef editörü Gülin Çavuş ve Yalansavar’dan Serdar Başeğmez, Türkiye’de doğruluk kontrolü çalışmalarının durumu ve zorluklarını konuştular. Etkinliğin ikinci günü, “Gazetecilik Alanında Multimedya’nın Önemi” temalı bir panel oturumu ile başladı. Bu oturumun moderasyonunu Doğruluk Payı editörü Verda Uyar yaparken, konuşmacılar 140journos’tan Can Pürüzsüz, Maldito Bulo’dan Clara Jiménez Cruz, Evrensel’den Mithat Fabian Sözmen ve Doğruluk Payı’ndan Uğurcan Akın’dan oluştu. Özellikle videonun, doğruluk kontrolü ve gazetecilik alanındaki önemi üzerinden ilerleyen oturum, kurumların kendi multimedya işlerini tanıtmaları ile son buldu.
Günün ikinci oturumu “Ana Akım Sonrası Dönemde Yeni Gazetecilik Türleri” başlığında gerçekleşti. Bu oturumun moderasyonunu Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden Bilge Narin yaparken, Deutsche Welle’den Nevşin Mengü, journo.com.tr ve TGS’den Mustafa Kuleli, dokuz8HABER’den Gökhan Biçici ve Yunus Erduran konuşmacılar arasında yer aldılar. Günün ikinci yarısında ise sahnede bireysel sunumlar ve atölyeler vardı. İlk atölyede Linux Kullanıcıları Derneği’nden Orkut Murat Yılmaz, “Doğruluk Kontrolü Alanında Açık Kaynak Kullanımı” başlıklı bir sunum yaptı. Ardından sahneye çıkan teyit.org’un şef editörü Gülin Çavuş, kriz anlarında doğrulama tekniklerini katılımcılar ile paylaştı.
Şeffaflık ve tutarlılık talebi devam etmeli
2018 Türkiye Doğruluk Kontrolü Zirvesi’nin ardından katılımcıların üzerinde fikir birliğine vardığı konuysa basın özgürlüğünün birçok endekse göre geriye gittiği coğrafyamızda veri temelli yayıncılık faaliyetleriyle toplumun içinde bulunduğu kutuplaşmış ruh hâline bir alternatif olarak değerler üzerinden değil, veriler üzerinden bir tartışma ortamına katkı sağlamaya devam etmenin önemi oldu. Türkiye’de bu alanda gerçekleşen ilk uluslararası etkinlik olma özelliğini taşıyan bu buluşmanın da ilerleyen dönemlerde doğruluk kontrolü alanında çalışan kurumların yeteneklerinin gelişmesi için ilham sağlayacağını umuyorum. Etkinliğin açılış konuşmasında da belirtme imkânımın olduğu üzere şeffaflık ve tutarlılık talebinin sadece bir takım ülkelere özgü bir hak olmadığını, bizlerin de bu alanda birçok yapıcı çalışmayı gerçekleştirerek medyanın karşı karşıya kaldığı temel çıkmazlara yeni bir alternatifle çözüm önerileri sunabileceğimizi düşünüyorum.
* 1-2 Kasım 2018 tarihlerinde Antalya’da yapılan söz konusu etkinlik Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı’nın ve Friedrich Naumann Vakfı’nın destekleriyle gerçekleştirilmiştir.
