NewsLab Türkiye olarak geçtiğimiz ay çözüm gazeteciliği ve araştırmacı gazetecilik programımızı başlattık. Amacımız, yüzeysel ve yalnızca soruna odaklanan haberlerden farklı olarak, araştırmacı gazetecilik ilkelerine dayalı, derinlikli ve çözüm odaklı haberleri teşvik etmek. Bu tarz haberciliğin yaygınlaşması hem Türkiye demokrasisi için hem de haberde çoğu zaman aradığını bulamayan okurlar için önemli. Partner haber odalarıyla birlikte çıktığımız bu yolculukta, tam da bu ihtiyaçlar nedeniyle, çözüm gazeteciliğine ilişkin bilinmesi gereken bazı detayların altını çizmek gerekiyor.
Çözüm gazeteciliği nedir?
Çözüm gazeteciliği, sorunların sadece tanımını yapmakla yetinmeyen; bu sorunlara karşı geliştirilen yanıtları da mercek altına alan bir gazetecilik türü. Bu tür gazetecilikte amaç, Pollyannacı bir iyimserlik sunmak ya da yalnızca “iyi haber” vermek değil; aksine, sorunları inkâr etmeden, çözüm girişimlerini sahadan gözlemler, veriler ve gerçek hikâyelerle aktarmak. Bu yaklaşım, gazeteciliğin hem sorgulayıcı hem de yapıcı yönünü aynı anda harekete geçirir.
Örneğin, çevre kirliliği nedeniyle su içilemeyen bir kasabada, geleneksel habercilik “halk zehirleniyor” başlığıyla sorunun büyüklüğünü gözler önüne serer. Çözüm gazeteciliği ise burada kalmaz: Su arıtma sistemleri kurmaya çalışan yerel bir girişimi, bu sistemin nasıl işlediğini, etkilerini, karşılaştığı engelleri ve sınırlılıklarını da anlatır. Yani sorunun yanı sıra, çözümün de hikâyesini yazar.
Çözüm gazeteciliğinin bu yönü, onu bir tür habercilikten çok daha fazlası hâline getiriyor. Bu yaklaşım, sahaya inen gazeteciyi bir araştırmacı gibi konumlandırır. Soru sormak işin temelidir: “Bu sorunu çözmeye çalışan kim?”, “Ne yapıyorlar?”, “Etkili mi?”, “Nerede işe yaramıyor?” Tüm bu soruların cevapları sadece bir haber metni değil; aynı zamanda toplumun kendini onarmaya yönelik duyduğu güveni yeniden inşa edebilecek bir anlatı oluşturur. Çözüm gazeteciliğinin temelleri ile ilgili daha detaylı bir yazı yazmıştım. Bu yazıda ise gazetecilerin çözüm gazeteciliği odaklı hikâyelerini yayınlatmak için nelere dikkat etmeleri gerektiğine odaklanmak istiyorum.
İyi bir haber önerisi nasıl olmalı?
Bir haber önerisini bir editöre veya yayıncıya göndermek birtakım incelikler barındırıyor. Bu konuda ilk içeriğimizi 2018 yılında yayınlamıştık. The New York Times Editörü Tim Herrera serbest çalışan muhabirlere önerilerini sıralamıştı. 2022 yılında Ilgaz Gökırmaklı kendi deneyimlerinden yola çıkarak tavsiyelerini paylaşmıştı ve çalıştığı kurumlardaki editörleriyle ilişkilerinden elde ettiği bilgileri derlemişti.
İlgiyle takip ettiğim Rest of World‘ün de sitesinde haber önerisinde bulunmak isteyenlere hazırladıkları kısa bir rehber mevcut. Rest of World, teknoloji ve inovasyon üzerine göz ardı edilen veya hafife alınan dijital dünyadaki gelişmeleri haberleştiriyor; yayın yaptıkları alanı belirttikten sonra şu yönlendirmeleri yapıyorlar:
Çalışma Başlığı: Hikâye fikrini en iyi şekilde özetleyen cümle
Özet: En fazla 300 kelimeyle aşağıdaki soruları yanıtlayın:
- Hikâyenin açısı nedir?
- Bu hikâye neden önemli?
- Tezinizi destekleyen daha geniş bağlam veya arka plan bilgisi nedir?
- Bu hikâyeyi neden şimdi haberleştirmeliyiz?
- Bu konu daha önce haberleştirildi mi? Eğer evetse, nerede ve nasıl ele alındı?
- Haber öneriniz mevcut haberciliğe nasıl bir katkı sunuyor?
- Hikâyenin tahmini uzunluğu ne kadar olacak ve ne zaman teslim edebilirsiniz?
Kaynaklar: Bu haber için kimlerle görüşeceksiniz? En az altı kaynağı listeleyin. Şirket temsilcileri, çalışanlar, hükümet yetkilileri, politika yapıcılar, akademisyenler ve diğer ilgili kişiler dahil olabilir.
Editörler çözüm odaklı haber önerilerinde nelere dikkat ediyor?
Editörler çözüm odaklı haber önerilerinde nelere dikkat ediyor? Julia Hotz’un The Whole Story’de Solutions Journalism Network’den (Çözüm Gazeteciliği Ağı) altı editörle konuşarak hazırladığı yazı çözüm gazeteciliğine odaklanan haber önerisinin nasıl sunulması gerektiğine anlatıyor. Çözüm odaklı bir haber önerisinde bulunması gereken temel unsurları şöyle sıralıyor:
1. “Okur neden ilgilenmeli?” sorusuna net, ayrıntılı ve güncel bir yanıt verin.
Seattle Times’ın eski eğitim editörü ve uzun yıllar muhabirlik yapmış olan (şu anda SJN’de çalışan) Linda Shaw, haberin ilgili olduğunu en baştan vurgulamanın önemine dikkat çekiyor:
“Eğer haberiniz, okuyucuların yaşadığı şehir veya eyaletin dışındaki bir konuyu ele alıyorsa, editörlere (ve okuyucularına) bunun neden önemli olduğunu en baştan açıkça anlatmalısınız. Eğer haberin onların hayatlarıyla ilgisini kuramazsanız, ilgilerini hızla kaybedersiniz.”
2. Hikâye anlatma yeteneğinizi gösterin ve anlatacak güçlü bir hikâyeniz olsun.
New York Times’ın çözüm odaklı “Fixes” köşesinin ortak yazarı ve SJN’in kurucu ortağı Tina Rosenberg, iyi bir haber önerisinin bir film senaryosu gibi kolayca özetlenebilmesi gerektiğini söylüyor: “Önerinizi bir film senaryosu gibi düşünün; tek bir cümlede ya da iki kısa cümlede özetleyebileceğiniz bir şey olmalı. Elbette hikâyenizi karmaşık bir şekilde anlatabilirsiniz, ama kısa ve net bir öneri sunabilmelisiniz. Eğer haber fikrinizi anlatmak uzun sürüyorsa, anlatmaya çalıştığınız hikâyeyi yeniden düşünmelisiniz.”
3. Çözümün etkisini gösteren niteliksel veya niceliksel kanıtlar sunun.
Çoğu editör, yalnızca iyi bir hikâyenin yeterli olmadığını, hikâyenin çözüme dair kanıtlarla desteklenmesi gerektiğini söylüyor. Philadelphia Citizen’ın baş editörü Roxanne Patel Shepelavy, içeriğin anahtar olduğunu kabul ediyor. Bir sunumda aradığı şeyin temel girişler değil, “incelikli açıklamalar” olduğunu söylüyor:
“Okurlarımızın akıllı olduğunu (ki öyleler) ve örneğin soylulaştırma ve ulaşım gibi temel kentsel konular hakkında bir girişe ihtiyaç duymayacaklarını varsayın. Onların (ve bizim) ihtiyaç duyduğu şey, yaşadığımız yerdeki sorunların iyi haberciliği, akıllıca yaklaşımları ve incelikli açıklamalarıdır.”
4. Çözümün sınırlarına da yer verin ve uygulanabilirliğini değerlendirin.
Eğer haberiniz reklam içeriği gibi görünmemeli diyorsanız, haberde çözümün olası eksikliklerini ve zorluklarını da ele almalısınız. Editörler, eleştirel bir bakış açısı bekler. Tina Rosenberg ayrıca incelediği önerilerde çözümün tekrarlanabilirliğini nasıl anlamaya çalıştığını da belirtiyor:
“Düzeltmeler sütunu için, en iyi çözüm hikâyesi sunumları genellikle dört bileşene sahiptir. Bunlar fikrin (1) yenilikçi, (2) tekrarlanabilir, (3) yanıtın işe yarayıp yaramadığına dair kanıtlarla desteklenmiş ve (4) gösterilmeye ve öğrenilmeye değer olduğunu gösterir.”
5. Haberi nasıl başlatacağınızı ve nasıl ilerleteceğinizi gösterin.
Ryan Lenora Brown için en iyi haber önerileri, hikâyenin küçük bir bölümünü anlatarak başlar:“Birkaç cümleyle de olsa, ne olup bittiğini anlatın. Ortamdaki atmosferi, karakterleri, olayları tasvir eden bir giriş yazın ki bana bu hikâyeyi anlatabilecek biri olduğunuzu gösterebilesiniz.”
6. Hikâyeyi nasıl araştıracağınızı ve neden bu konuyu sizin ele almanız gerektiğini açıklayın.
Haberi nasıl ele alacaksınız? Hangi soruları soracaksınız? Ayrıca, ne kadar uzunlukta yazmayı planladığınızı ve hangi yayınların ilgisini çekebileceğini belirtmeniz faydalı olur.
7. Haberin değerini ve güncelliğini vurgulayan bir başlık seçin.
Başlığı önceden belirleyebilirseniz ve haber önerisinin başlığı olarak kullanabilirseniz, editörlerin hikâyenizi hayal etmesine yardımcı olabilirsiniz.
8. Haber önerisi yaptığınız yayın kuruluşunun odaklandığı konuları ve editoryal çizgisini iyi anlayın.
Roxanne Patel Shepelavy gazetecilerin öneri yapacakları yayın kuruluşlarını gerçekten tanımalarının önemli olduğunu söylüyor. Önerdiğiniz hikâyenin o mecra için uygun olduğundan emin olun. Ve Linda Shaw’un da eklediği gibi, sunumu “Çözüm Gazeteciliği” olarak etiketlemenize gerek yok:
“Çözüm gazeteciliğine aşina olmayan editörler için, bir fikri çözüm hikâyesi olarak etiketlemenize gerek yok.”
İyi bir çözüm gazeteciliği haber önerisi nasıl olmalı?
Özetleyecek olursak, bir çözüm gazeteciliği hikâyesini herhangi bir mecraya önermek için dikkat edilecek ipuçları şunlar:
- Okuyucular bu habere neden ilgi göstermeli sorusuna net, ayrıntılı ve zaman açısından duyarlı bir yanıt verin.
- Çözümün etkisini gösteren niteliksel veya niceliksel veriler sunun.
- Çözümün sınırlamalarını kabul edin ve tekrarlanabilirliğini araştırın.
- Hikâyenizin değerini öne çıkaran ve güncelliğini yansıtan bir başlık seçin.
Çözüm gazeteciliğine odaklanan veya bu konuda farkındalık gösteren bir medya kuruluşu seçin.
“Haber önermek bir bilim değil, bir sanattır.”
Sonuç olarak her haber benzer editoryal süreçlerden geçse de kendi içinde farklı dinamiklere sahip. Yaratacağı etki, okunma sayısı, gazeteciye getireceği ödüller ya da açabileceği dertler… Her haber beraberinde birçok bilinmezi barındırıyor. Çözüm gazeteciliği, bu belirsizlikler içinde belirli sınırlar ve prensipler çerçevesinde hareket eden bir tür olarak öne çıkıyor. Türkiye gibi kutuplaşmış bir toplumda ve medya ortamında çözüm gazeteciliği, yerelden ulusala, oradan da uluslararası arenaya uzanabilecek bir değişim gücü sunuyor. Aynı zamanda okurun rasyonel umutlarla haber okuyarak değişim yaratma gücünü hissetmesini sağlayacak bir itici güç olabilir.
Kapak görseli için Defne Kapan’a teşekkür ederim.
